Pressan - 16.06.1994, Blaðsíða 16

+44 lykil
breytingar
frá ’44
fskekktin - Hringveg-
urinn
íslensk þjóðmenning
grundvallaðist í meira en
þúsund ár á strjálbýli,
hversu langt fólk bjó
hvað frá öðru. Baðstof-
______ urnar voru burðarásinn
í menningarlíii landsins.
Á síðustu öld fór þéttbýli
að myndast og sollurinn
freistaði margra. En
langt fram á lýðveldis-
tímann héldust sum
afskekktari
önnur og mannlílið
þarenn fagurt. Sigurður
Nordal hefði sjálfsagt
fellt tár ef hann heíði lifað það að sjá
stórárnar fyrir austan brúaðar og
hringveginn opnast. Hrun íslenskrar
sveitamenningar var íýrirsjáanlegt með
eilífu hringsóli höfuðborgarbúa sem
skoða fólkið og náttúruna út um bíl-
gluggann og kynnast því í gegnum
Vegahandbókina.
Berklamir - Alnæmið
Berklarnir voru skæðir á fyrstu ár-
um lýðveldisins og ein algengasta
dánarorsökin. Með stórkosdegu
átaki tókst að kveða þann fjanda
niður. Vágestur dagsins í dag er
HlV-veiran og ekki sér fyrir end-
ann á leitinni að lækningu við al-
Bókhneigðin - Tölvuleikimir
fslendingar kalla sig bókaþjóð á há-
tíðlegum stundum. Víst skrifuðu
menn sögur af miklu kappi fyrr á
öldum og við státum af nóbels-
skáldi. Menningararfurinn er því
fyrst og fremst tengdur bókmennt-
um. En hann er einmitt það, arfur,
og varla miklu meira. Með stuttu
stoppi í teiknimyndasögunum
hættu kynslóðirnar að lesa og sett-
ust fyrir framan sjónvarps- og
tölvuskjáinn með „joystick" í
höndunum. fslendingasögurnar og
tölvuleikirnir eiga það þó sameig-
inlegt að hetjurnar vega mann og
Braggahverfin - Breiðholtið
f stríðslok fluttu efnaminni fslend-
ingar í hermannabraggana sem
hróflað hafði verið upp í snarheit-
um. Gripið var til þessa ráðs tif að
slá á vaxtarverki þorpsins sem var
óðum að breytast í borg. Ætíð er
talað um að sveitafólk hafi flust á
mölina en örlög margra urðu hins
vegar þau að flytja í foraðið sem
einkenndi braggahverfin. Slæmt
orð fór af braggabúunum og betri
borgarar meinuðu börnum sínum
að nálgast það hyski. Ekki tókst að
leysa húsnæðisekluna fyrr en
Breiðholtið fór að byggjast upp á
sjöunda áratugnum. Fjölmargir líta
á það sem nánast sama slömmið og
braggahverfin en það er tabú.
Bændurnir - Sérfr æðingamir
„Bóndi er bústólpi, bú er land-
stólpi,“ segir einhvers staðar. En nú
er búið að skera bændurna niður
við trog og Baldur Hermannsson
svipti þá ærunni. Nú eru það sér-
fræðingarnir sem eiga leikinn og
vei þeim sem andmælir vísdómi
þeirra.
Danskan - Enskan
Konungssambandinu við Dani var
slitið en samt var haldið áfram að
kenna tungu þeirra. Alþýða manna
nennir því hins vegar ekki og kvað
upp sinn dóm þegar hún hætti að
sletta á dönsku og fór að sækja í
enskubrunninn.
Djúpavík - Grafarvogur
Þessir tveir staðir eiga ekkert sam-
eiginlegt nema kannski það að
Djúpavík sofhaði svefninum langa
og Grafarvogur er svefnhverfi. í
sameiningu eru þeir tákn um veg-
ferð þjóðarinnar á lýðveldistíman-
um.
Einangrunin - Innflytjendumir
íslendingar voru einangraðir vegna
legu landsins, undu glaðir við frið-
sældina og undruðust stórum of-
beldið úti í hinum stóra heimi. Þeir
skildu ekki hvers vegna menn bár-
ust á banaspjót vegna trúar eða
kynþáttar. Svo fóru Asíubúarnir að
streyma til landsins og setjast hér
að. Þá fóru að renna á marga tvær
grímur fordómanna.
Elexírinn - Eiturlyfin
Fyrr á árum blönduðu apótekarar
lífselexír sem hressa átti menn og
kæta. Coca Cola er dæmi um þetta.
Síðan fóru læknar að gefa feitlögn-
um húsmæðrum amfetamín til að
grenna sig og þær svifu alsælar um
stofúrnar með afþurrkunarklútinn.
Svo komu geðlyfin sem gerðu þær
áhyggjulausar. Hipparnir vildu
víkka út hugann og fóru að reykja
hass og droppa sýru. Upparnir
völdu sér kókaínið og hipphoppar-
arnir alsæluna. Leitin að drauma-
landinu hefúr svo á undanförnum
árum komið ráðvilltum ungling-
um upp á að sprauta sig. Stóru
heildsalamir eru komnir með
burðardýr í fylgd með sér og dóm-
stólarnir svitna yfir öllu saman.
Fimmtudagamir - Gervihnatta-
sjónvarpið
Eftir að fslendingar fengu ekki
lengur frí frá sjónvarpinu á
fimmtudögum lagðist ýmiss konar
félagsstarfsemi af og dagurinn
missti svip sinn. Nú er hægt að
velja um Sjónvarpið, Stöð 2 og Om-
ega, auk fjölda gervihnattastöðva.
Margir þola ekki áreitið til lengdar
og slökkva en komast þá að því að
það er búið að leggja félagið þeirra
eða saumaklúbbinn niður.
Gamla bíó - íslenska óperan
Tarzan var í Gamla bíói og Roy
Rogers líka. Og áhorfendur köll-
uðu bingó þegar ástin blómstraði á
hvíta tjaldinu. Nú hafa Garðar
Cortes og Ólöf Kolbrún Harðar-
dóttir tekið völdin og áhorfendur
hrópa braaavó.
Gigtverkimir - Sveppasýkingin
Einu sinni var gigtin helsta um-
ræðuefni fslendinga, að undan-
skildu veðrinu, en gigtin tengdist
því umræðuefni líka því gigtar-
verkirnir voru fyrirboðar veðra-
brigða. Nú eru allir með sveppa-
sýkingu og tala um þarmaflóruna
eins og hún sé sjálfsagður hhiti af
Flóru íslands. Bráðum kemur
væntanlega myndskreytt útgáfa.
Danshúsin - Krámar
Þegar Reykvík-
komu

mgar
saman
drykkju vildu g
þeir dansa. Það |
gerðu þeir í f'
Vetrargarðin-
um, Glaumbæ, Hótel Sögu og
öðrum danshúsum. Meira að segja
pönkararnir stigu stríðsdans á
Hótel Borg í kringum 1980. En
svo kom bjórinn og honum fýlgdu
krár. Nú eru íslendingar sestir að
drykkju eins og fornkapparnir og
helst að þeir hreyfi sig þegar þeir
færa sig þessa nokkra metra á milli
kránna við Laugaveginn.
Glíman - Eróbikkið
Glíma er ennþá þjóðaríþrótt ís-
lendinga en þeir eru hættir að „-
stíga“. Ef marka má vinsældirnar
hefur eróbikkið tekið yfir og það
hefúr haldið velli í tíu ár sem vin-
sælasta heilsubótin. Þegar að er gáð
eru þessar greinar ekki ólíkar. f
báðum tilvikum eru sporin og
fótavinnan aðalatriðið. Á lýðveldi-
safmælinu mætti sameina þetta
tvennt og kynna til sögunnar
glímubikk.
Gullfoss - Heimsreisumar
f eina tíð fóru menn í siglingu ef
þeir áttu erindi til annarra landa og
voru sigldir ef þeir höfðu komið til
Kaupmannahafnar. Gulifoss var
sveipaður ljóma og veislurnar um
borð annálaðar en það var á fæstra
færi að leyfa sér slíkan munað.
Utanlandsferðir urðu svo alþýðu-
skemmtan með sólarlandaferðun-
um. Síðan var það flug og bíll,
sumarhús og intarrail fýrir þá yngri
um Evrópu. í dag skýst fólk í helg-
arferðir yfir hálfan hnöttinn og
slæst í för með Ingólfi Guðbrands-
syni umhverfis
hann allan á
þremur vik-
um.
Hestar post-
ulanna - Bílaflot-
inn
Á fimmta
áratugnum
n o t u ð u
flestir hesta
postulanna
tii að komast
til og frá
vinnu og í dag-
legum erindrekstri
sínum. Nú færa íslendingar sig
ekki spönn frá rassi nema setjast
upp í einhvern af sínum 120 þús-
und í bílum.
Hárkollumar - Strípumar
Hár er höfúðprýði og tískan í þeim
efnum hefur tekið hina ótrúiegustu
útúrdúra á lýðveldistímanum. Öf-
garnar náðu þó hámarki í kringum
1970 þegar engin var ffú með ffúm
nema hún gengi með hárkollu. Það
eina sem hafðist upp úr þessu var
að konur fóru að missa hárið enda
komst ekkert súrefni að hársrótun-
um. í dag láta þær sér þvf nægja lit-
un, aflitun, strípur, skol, djúpnær-
ingarkúra og permanent.
Háfjallasólin - Ljósabekkimir
Upp úr stríði komu til landsins
lampar sem gáfú ffá sér geisla sem
áttu að líkjast geislum háfjallasóiar.
Uppeldis- og manneldisffömuðir
fengu þá flugu í höfuðið að það
gerði börnum gott að brenna und-
ir þessum lömpum og voru það
kölluð ljósaböð. Þau áttu að vinna
bug á óæskilegum fylgikvillum
hins langa skammdegis, eins og
þunglyndi og þreytu. Enn sækja fs-
lendingar í tilbúna sól og nú í ljósa-
bekkjum. Munurinn er bara sá að
nú eru ailir að reyna að verða
brúnir en skeyta engu um andlegu
hliðina.
Húsmæðraskólamir - Örbylgju-
ofnamir
Fyrstu húsmæðrakennararnir út-
skrifuðust hér á landi á lýðveldisár-
inu. í samfélagi skömmtunar kom
það sér vel að kunna til verka í eld-
húsi og almennt á heimili þar sem
allt þurfti að nýta. Nú hafa skólarn-
ir horfið enda hefúr örbylgjuofn-
inn tekið yfir eldamennskuna á
mörgum heimilum. Þar inn stinga
menn réttum sem kenndir em við
lýðveldisárið og sjálfstæða íslend-
inga — sem hafa ekki tíma til að
elda.
Iðnó - Borgarleikhúsið
Iðnó hafði sál og þá skipti leiklist
máli. Leikararnir fórnuðu öllu fýrir
það
að fá að leika og
töldu ekki eftir sér að ausa kjaliar-
ann fýrir sýningar. Þá lifðu þeir á
áhuganum. Nú eru þeir komnir á
framfæri hins opinbera, búið að
byggja yfir þá stórt og sálarlaust
hús. Þá bregður svo við að leiklistin
nær ekki á sama hátt til fólks og
áður.
Kartöflumar - Hrísgrjónin
í skammdeginu var alltaf rifist um
kartöflur; hvort þær íslensku væru
betri eða verri og hvort einokun og
innflutningshöff ættu rétt á sér eða
ekki. Þegar þjóðinni fór að leiðast
þófið og hún var orðin ieið á
hringrotinu setti hún einfaldlega
hrísgrjón yfir sem meðlæti eða
pasta. Á meðan klóruðu lanbúnað-
arforkóifarnir sér í hausnum.
Kaupmaðurinn á hominu - Stór-
markaðimir
Kaupmaðurinn á horninu varð til
með íbúðarhverfúnum sem byggð-
ust upp eftir stríðið. Hann hélt sig
við þá gömlu hefð að afgreiða vör-
urnar yfir búðarborðið. Þá hafði
hann sendla á sínum snæmm sem
skutust með pantanir heim til fólks
á hjólum.
í biokkahverfunum dugði þessi af-
greiðslumáti ekki og kjörbúðirnar
urðu til með talsverðri sjálfsaf-
greiðslu. Svo komu stórmarkaðirn-
ir og afsláttarbúðirnar með vöru-
skemmulaginu. Vináttan við kaup-
manninn hlaut að víkja fýrir freist-
andi tilboðum og nú era þeir fáu
kaupmenn, sem enn eru effir á
16 PRESSAN FIMMTUDAGURINN 16. JÚNÍ1994