Pressan - 16.06.1994, Blaðsíða 29

s
A lýðveldisafmælinu - hvað
hefur dugað okkur best?
1982
íslenska óperan tekur til starfa meö
uppsetningu á Sigaunabaróninum eft-
ir Johann Strauss.
Fyrsta beina útsendingin frá erlend-
um íþróttaviðburði, leik ensku liðanna
Liverpool og Tottenham. Liverpool
vann,3-1.
Davið Oddsson leiðir sjálfstaeðis-
menn til sigurs á vinstrimönnum í
borgarstjórn Reykjavíkur. Kvenna-
framboðið fær við sama tækifæri tvo
fulltrúa (af 21) í borgarstjóm.
Frönsk stúlka myrt og systir hennar
særð í Öræfasveit.
Guðrún Erlendsdóttir verður fyrsta
konan til að gegna embætti dómara
við Hæstarétt.
Campomanes fellir Friðrik Ólafsson
sem forseta FIDE.
Vilmundur Gytfason segir skilið við
Alþýðuflokkinn og stofnar Bandalag
jafnaðarmanna.
1983
Ýmsir bjartsýnismenn halda að
flokkakerfið riði til falls þegar bæði
Bandalag jafnaðarmanna og Kvenna-
listinn koma mönnum að i alþingis-
kosningum. Steingrimur Hermanns-
son verður forsætisráðherra þegar
Framsókn myndar stjórn með Sjálf-
stæðisflokknum.
Þorsteinn Pálsson formaður Sjálf-
stæðisflokksins; bar sigurorð af Frið-
riki Sophussyni og Birgi ísleifi Gunn-
arssyni.
Sjúkrastöðin Vogur tekur til starfa.
Borgarskáldið Tómas Guðmundsson
deyr.
Spegíllinn, tímarit sem á að vera
fyndið, gerður upptækur af löggunni
og Úlfar Þormóðsson útgefandi
dæmdurfyrir klám.
Andrés önd kemur út á islensku í
fyrsta skiþti; þar með er traustustu
stoðinni kippt undan dönskukennslu
islenskra bama.
Vilmundur Gylfason, einn svipmesti
og minnisverðasti stjómmálamaður
lýðveldistimans, deyr langt um aldur
fram.
1984
Feðgar handteknir eftir að afsagaðri
haglabyssu var beitt til að ræna pen-
ingatösku af starfsmanni ÁTVR.
Fiskibáturinn Hellisey frá Vestmanna-
eyjum sökk; Guðlaugur Friðþórsson
barg lífi sínu með þvi að synda 5-6
kilómetra i köldum sjónum.
Ásgeir Sigurvinsson kjörinn leikmað-
ur ársins í þýsku knattspymunni.
Niðurstöður visindalegrar könnunar
sýna ótvírætt að íslendingar eru ham-
ingjusamasta þjóð i heimi. Göngum
næst Amerikönum í þjóðarstolti og
guðskristni; en engin þjóð reynist af-
neita tilveru Kölska jafn eindregið og
við.
Markús Öm Antonsson sest í stól
útvarpsstjóra.
Jón Baldvin Hannibalsson feliir
Kjartan Jóhannsson úr formannsstóli í
Alþýðuflokknum.
1985
Jón Páll Sigmarsson sigrar í keppni
sterkustu manna heims.
Reynir Pétur verður eftiriæti þjóðar-
innar þegar hann gengur umhverfis
landið til að safna fyrir Sólheima.
Fyrsti íslendingurinn deyr úr alnæmi.
Hólmfríður Karisdóttir, 22 ára gömul
fóstra, kjörin fegursta kona heims.
Fjalakötturinn við Aðalstræti rifinn og
verður mörgum harmdauði.
Hafskip verður gjaldþrota.
1986
íslendingar taka þátt í Eurovision i
rýi'siá sii in. Íoy-íiokkurlnri, rriéo PaiiTici
Gunnarsson, Eirik Hauksson og Helgu
Möller innanborðs, virðist til alls líkleg-
ur með Gleðibankann að vopni. Þjóð-
arsorg á Islandi þegar lagið hafnar i
sextánda sæti.
Stöð 2 tekur til starfa. Ávarp sjón-
varpsstjórans, Jóns Óttars Ragnars-
sonar, fór þvi miður fyrir ofan garð og
neðan þar sem hljóðið komst ekki til
skila.
Reagan og Gorbatsjov funda í Höfða
og leggja drög að endalokum kalda
striðsins.
Pétur Guðmundsson risi verður leik-
maður með Los Angeles Lakers.
Bylgjan, fyrsta einkaútvarpsstöðin,
tekur til starfa. Fyrsti útvarpsstjórinn
var Einar Sigurðsson.
Hallgrímskirkja vígð, litlu 41 ári eftir
að fyrsta skóflustungan var tekin.
Nú hlýtur sú spurning að
vakna hvort það sé eitthvað
sem við Islendingar getum
eða kunnum...
Eða er það kannski of hættuleg
spuming?
Ef við væmm að tala um íþróttir
yrði ekki mjög flókið að svara: rétt
einsog Brasilíumenn og Þjóðveijar
em alltaf góðir í fótbolta, Tékkar
og Finnar í ísknattleik, Eþíópar og
Keníumenn í lengri hlaupum, þá
tilheymm við heimselítunni í
tveimur greinum: handbolta og
skák (og reyndar verður líklega
einnig að neíha briddsið, effir Ber-
múdaskálina). Að vera í heimselít-
unni sem þjóð merkir ekki að eitt
og eitt undrabam sé að dúkka upp
öllum að óvömm (einsog Vil-
hjálmur Einarsson í þrístökkinu
eða Albert á sínum tíma í fótbolt-
anum), heldur að íþróttin sé iðkuð
af sæmilega breiðum hópi þarsem
standardinn er hár og endumýjun-
in stöðug, og það á við um grein-
arnar tvær sem nefndar vom. I
sumurn vinsælum íþróttagreinum
emm við hreinlega ekki til; þar má
til dæmis neíha íshokkí og kapp-
akstur, í öðram getum við ekki
keppt við þjóðir í fremstu röð
nema sem fallbyssufóður eða botn-
sætakandídatar (skíði, körfubolti)
og einungis vænst verðlauna á ein-
hveijum smáþjóðaleikum. I ffjáls-
um höfum við verið mjög aftarlega
á merinni í 30-40 ár, sérstaklega
hlaupum og stökkum, en sæmilega
slarkfærir í kastgreinum. I vinsæl-
ustu íþróttinni, fótboltanum, höf-
um við lengst af verið í hópi hinna
allra slökustu, en á síðari ámm
hafa verið ýmis góð merki um að
við séum þar á mjög hraðri upp-
leið, og varla að menn geri sér
grein fyrir því að núorðið neyðast
allar þjóðir til að taka landsliðið
okkar alvarlega, og það er ótrúlega
róttæk breyting ffá því fyrir svona
aldarfjórðungi.
Að sama skapi em em þjóðir
mjög misjafnlega á vegi staddar í
ýmsum atvinnugreinum: Sviss-
lendingar búa til bestu úrin, ítalir
bestu skóna, Danir besta svínakjöt-
ið, Frakkar bestu fötin og besta
matinn. Og þama er okkar sterka
svið líka alveg ótvírætt: við eigum
heimsins bestu fiskimenn. Að sjálf-
sögðu er svo miðunum í kringum
landið fýrir að þakka að við emm
meðal mestu fiskveiðiþjóða heims-
ins, og það án þess að miða við
höfðatölu, en engu að síður er það
staðreynd að varla er nokkursstað-
ar til mannskapur sem kann betur
á hafið, veiðarfærin eða duttlunga
sjávardýranna en þessir fimm- eða
sjöþúsund hérlendu menn sem
greinina stunda.
Þetta er tiltölulega skýrt, aug-
ljóst, óumdeilt og mælanlegt. En
þegar við lítum burt ffá íþróttum
og atvinnumálum og yfir á svið
listanna, þá er hætt við að skoðan-
imar yrðu öllu sundurleitari. En þó
er staðan þar ekkert miklu flóknari.
Við höfum eignast staka afburða-
menn á vmsiim tVÍÍST' ho'.'.Att
~~~ — ' “ 11 _ _ _ l/UUVII)
ópemsöng, myndlist, kvikmynd-
um, og mætti telja upp fleiri grein-
ar. En ef við emm að tala um háan
þjóðlegan standard sem á sér langa
hefð, þá eru það einungis bók-
menntirnar sem er vert að nefna.
Þetta byggir á þeirri einföldu sér-
stöðu bókmennta landsins að eiga
sér sjö eða átta alda sögu, og það
sem meira en hér hafa verið skrif-
aðar heimsbókmenntir álíka lengi.
I sögu evrópskra miðaldabók-
mennta, alls tímabilsins ffá Dante
og ffam til Shakespeare og Cer-
vantes, em íslendingasögumar og
Eddukvæðin einhverjar dýmstu
perlurnar, og það er staðreynd sem
kemur klassískri þjóðrembu ekkert
við. Með þessum verkum var
standardinn settur; kannski má að
Lýðveldið í 50 ÁR
EIIMAR
KÁRASOIXI
„Það er auðvitað hœttulegt að
byrja að telja upp, það er úr svo
mörgum að velja, en eina hand-
fylli œtla ég að nefna: fimm bœkur
sem þyrlast upp í hugann. “
vísu segja að á komandi öldum hafi
lausamálsbókmenntum hrakað,
eða þeim var í það minnsta mun
minna sinnt; kannski var þjóðin
einfaldlega of hart keyrð til að iðka
svo krefjandi listgrein. Hinsvegar
hefur Ijóðlistin staðið í blóma alveg
/.V.** '■*' ___ . -
úíííuG Muaii, og genr enn; mörgu í
íslenskri ljóðlist síðustu áratuga
mætti skipta á milligjafarlaust við
það sem best er gert annarsstaðar í
veröldinni. Uppúr síðustu alda-
mótum lifhaði svo prósaskáldskap-
urinn úr dvalanum, menn fóm að
læra af því besta sem þá var að ger-
ast í nútímabókmenntum en sóttu
hugrekki sitt í sagnahefðina, og
upp risu á engum tíma nokkrir
stórmeistarar af alþjóðlegu for-
mati: Halldór Laxness, Gunnar
Gunnarsson, Þórbergur Þórðar-
son...
Öll fimmtíu ár lýðveldisins hafa
verið starfandi hér höfundar stór-
kostlegra bóka. Það er auðvitað
hættulegt að byrja að telja upp, það
er úr svo mörgum að velja, en eina
handfylli ætla ég að nefria: fimm
kom á árunum er ástarsaga af því
tagi sem minnir á margt það falleg-
asta úr langri sögu tregahörpunn-
ar. Og nú á ég bara einn möguleika
effir ef ég ætla að halda mig við töl-
una fimm, en ótal bækur koma í
hugann, ótal höfundar sem ég veit
að munu fyrirgefa mér gleymsk-
una, því ég get ekki látið hjá líða að
nefna sjálfan meistarann: Brekku-
kotsannáll kom út þegar lýðveldið
var þrettán ára. Hún er kannski
ekki einn af hinum digm horn-
hann kann allt og getur allt, og for-
mar þessa listasmíð. I stóru lykil-
verkunum öllum má finna atriði
sem eru óþörf útfrá listrænum
kröfúm einum saman, en Brekku-
kotsannáll er algerlega skotheldur,
24 karöt yst sem innst.
Lítil þjóð í Evrópu, Hollending-
ar, eiga ótrúlega myndlistarsögu,
þangað sækir hún styrk sinn og
sjálfsvitund; það skilja allir lands-
menn og líka þeir sem ríkinu ráða.
En hér á landi megum við þola
bækur sem þyrlast upp í hugann.
Tómas Jónsson metsölubók eftir
Guðberg kom út fýrir tæpum þrjá-
tíu árum, makalaust snilldarverk,
kraumandi pottur af hugmyndum,
persónum, sviðssetningum; hún er
skrifiið í anda nc
- *-——:----'—-***■•*■--“ _0
einsog þeir vita sem til þekkja, þá
gerast lykilverk þess skóla hvorki
margslungnari né kraftmeiri.
Grámosinn glóir eftir Thor á einn-
ig eftir að skipa klassísku hilluna
um komandi aldir, enda klassísk í
öllu inntaki og minnir sumpart á
stóm Rússana á liðinni öld: há-
menntað stórmenni kemur úr er-
lendum borgum út á nyrstu
strendur þarsem lífið ætti að virð-
ast fáfengilegt og lítilssiglt í hans
augum, en þar kynnist hann ffum-
kröftum mannseðlisins sem lær-
dómur hans ræður ekki við. I fýrra
kom út fiábær bók, Englar al-
heimsins eftir Einar Má; sjaldan les
maður sögur þarsem manni finnst
höfúndur hafa fúndið viðfangsefn-
inu næmari tóntegund. Tímaþjóf-
urinn eftir Steinunni Sig sem út
iffi
steinum í höfúndarverki Halldórs,
en kannski slípaðasti demanturinn
af þeim sem hann fékkst við; hann
var á hátindi ferilsins, búinn að fa
villtasta metnaði sínum svalað;
yfirvöld sem fagna afmæli lýðveld-
isins með því að reyna að gera útaf
við bókmenninguna; það sem okk-
ur best hefúr dugað.
FIMMTUDAGURINN 16. JÚNÍ1994 PRESSAN 29