Morgunblaðið - 23.04.2004, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 FÖSTUDAGUR 23. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Halli var mikill sjálfstæðismaður
og tryggð hans við flokk sinn, og ekki
sízt við Davíð Oddsson, var mikil. Við
ræddum oft stjórnmál, en rifumst
aldrei um þau – grunntónninn var sá
sami hjá okkur, þótt ýmislegt smá-
legt bæri á milli.
Ég hef alltaf haft svo mikla náttúru
til stjórnleysis en hann vildi hafa
„reglement“ í þjóðfélaginu. Samt var
það nú svona, að … quidquid agis,
prudenter agas et respice finem eða
allt með gætni gjör ávallt, grannt um
endann hugsa skalt –voru orð sem
hann hafði ekki í hávegum. Hann var
enginn bókhaldsmaður í neinum
skilningi. Enginn títuprjónateljari –
eins og Ólafur Thors hefði orðað það
– honum var ekki lagið að halda skrá
yfir veraldlegt vafstur og þá ekki
heldur galla manna eða misgerðir. Til
þess hafði hann alltof stórt hjarta og
hinn blöndalski galsi var honum svo
áskapaður að nunc est bibendum/
nunc pede libero pulsanda tell-
us … eða gaudeamus igitur …
hæfðu honum miklu betur. Í fjörutíu
ára vináttu okkar varð einu sinni vík
milli vina – fyrir líklega einum tíu ár-
um – og varð með þeim hætti, að ég
fór að hafa afskipti af neyzluvenjum
hans og hann sleit við mig öllu sam-
bandi í þrjá mánuði. Við höfðum báðir
gott af því. Við vissum þá hvers við
misstum. Hann kom til mín aftur og
sagði við mig: Aldrei hef ég skipt mér
af harðfiskáti þínu og eigum við ekki
bara að hafa það þannig að ef annar
vill tala um neyzluvenjur sínar þá
hefur hann frumkvæði að því.
Við héldum okkur við það. Mér
fannst hins vegar, að vinur minn hefði
stundum mátt fara betur með sig.
Hann var æðrulaust karlmenni.
Hann var líka góðmenni og sjálfstæð-
ismenn gerðu rétt í að hafa hann í
niðurjöfnunarnefnd, þar sem ég veit
að hann gat hjálpað þeim sem minna
máttu sín. Í Morgunblaðið skrifaði
hann alltaf öðru hvoru greinar sem
mikla athygli vöktu – ekki sízt fyrir
það, að þær voru óháðar hagsmuna-
samtökum, félögum eða fyrirtækjum.
Þegar maður sá nafn hans í blaðinu
gat maður verið viss um að fram
kæmi nýstárlegt og spennandi sjón-
arhorn. Ég veit um marga sem flettu
yfir greinasafnið á hverjum degi og
lásu það eitt sem hann skrifaði. Það
væri verðugt tiltæki að gefa greinar
hans út nú þegar allt er að drukkna í
hagsmunaumræðunni.
Að leiðarlokum er mér efst í huga
þakklæti fyrir fjörutíu ára vináttu við
þennan einlæga, falslausa og hrein-
skiptna mann. Við Álfhildur sendum
ástvinum hans öllum okkar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Bárður G. Halldórsson.
Flest það besta í lífinu gerist án
þess að maður átti sig á því fyrr en
löngu seinna, ef til vill aldrei. Það var
snemma í október 1964 að ég hitti
Harald Blöndal fyrst. Þetta var norð-
ur á Akureyri og mitt fyrsta kvöld
sem nýnemi í þriðja bekk MA. Atvik-
in höguðu því svo að Haraldur var
einn fyrsti skólabróðirinn sem ég
kynntist. Í augum hans var glettni
sem fylgdi honum alla tíð, hlýleg
glaðværð og örlítil viðkvæmni. Frá
þeirri stundu vorum við vinir. Har-
aldur var ekki venjulegur nemandi,
hann var hreyfiafl í skólalífinu. Hann
þekkti alla og allir þekktu hann.
Hann sýndi flestum málum áhuga,
hann var ritstjóri Gambra, sem var
einskonar uppreisnarblað gegn
skólablaðinu Munin. Við fórum strax
að þrefa um pólitík.
Hann var í fimmta bekk þegar
þetta var. Hann var grannur og frem-
ur hávaxinn, en með aldrinum gildn-
aði hann nokkuð. Hann setti auga-
brúnir upp á enni þegar honum var
mikið niðri fyrir eða þegar hann
undraðist. Hann var karlmannlegur
en varðveitti samt hið strákslega í sér
til hinstu stundar. Ég stríddi honum
á því að hann væri hringhöfði sem
gæti lært tungumál og bókmenntir
en ekki talið upp að þrem hjálpar-
laust. Það var vitaskuld rugl, hann
var snemma ákveðinn að helga sig
lögfræði og fór því í máladeild, taldi
það henta betur. Haraldur hafði
óvenju fjölhæfar gáfur og hefði
stærðfræði ekki staðið í honum frem-
ur en annað, enda var hann ágætis
námsmaður og skilaði greiðlega í
gegnum allt sitt nám. Hann var góður
í skák en var ekki gefinn fyrir aðrar
íþróttir og var forgöngumaður antí-
sportista í menntaskóla. Hann sté
ekki dans nema tilneyddur að eigin
sögn og sagði jafnan: Nemo saltat
sobrius, nisi forte insanit (Enginn
dansar ófullur nema galinn sé, Cicero
úr Pro Murena). Hann hafði slaufu þá
aðrir báru bindi. Fyrir kom að við
drukkum vínin í margri ljótri kró.
Var oft deilt um pólitík.
Eftir menntaskólaárin hittumst við
af og til, sérstaklega ef ég þurfti á
lagaaðstoð að halda, þá var gott að
leita til hans. Stundum bað hann mig
að reikna eitthvað fyrir sig, venjulega
í tengslum við málflutning. Hann var
frammámaður í Sjálfstæðisflokki og
sat í Borgarstjórn Reykjavíkur sem
varamaður um árabil. Gegndi hann
trúnaðarstörfum fyrir flokkinn til
hinstu stundar. Fáir eða engir stóðu
honum á sporði í kosningalögum.
Hann leit á það sem skyldu sína að
styðja sinn flokk hvað sem á dyndi,
þótt stundum hafi honum mislíkað við
flokkinn, því Haraldur var íhalds-
maður af bestu gerð. Ég var vinstri-
maður, en það truflaði ekki vinskap-
inn, enda margir af bestu vinum
Haraldar vinstrimenn. En ég er ekki
viss um að honum hafi líkað það neitt
sérstaklega vel þegar ég var kominn
hægra megin við flokkinn hans í
mörgum málum og gagnrýndi hann
þeim megin frá, þar sem hann var
berskjaldaður. En þjarkið við hann
um pólitík átti trúlega nokkurn þátt í
mínum sinnaskiptum.
Árið 1992 sá hann um að fjármála-
ráðherra endurgreiddi mér stórar
summur vegna oftekins skatts og um
sama leyti urðum við nágrannar á
Brávallagötu. Varð vinskapur okkar
mun nánari við þetta. Hann hafði þá
gengið í gegnum skilnað sem honum
féll þungt, en Haraldur hafði áður
turnast til rómankaþólsku og það
voru honum ekki orðin tóm. Sjálfur
hallaðist ég í átt til hins rússneska
rétttrúnaðar og gengum við því furðu
samsíða í þessum efnum. Við leituð-
um ráða hvor hjá öðrum um viðkvæm
fjölskyldumál og tel ég fáa hafa verið
mér jafn ráðagóða í amstri mannlífs-
ins ekki síður en í lagarefjum. Hann
kenndi mér að betri er mögur sátt en
feitur dómur. En við héldum áfram
að deila um pólitík.
Haraldur var feiknalegur sögu-
maður, bæði sagði hann vel frá og
kunni ógrynni sagna af öllu tagi og
vísur með, en hann var hagortur og
söng vel. Sagnfræði var honum hug-
leikin og trúlega hefur enginn Íslend-
ingur þekkt betur til konungaætta
Evrópu. Í lögfræðilegri sagnfræði
var hann sérlega vel heima og á því
sviði hafði hann áformað að láta
meira að sér kveða, en gafst ekki tími
til. Hin síðari ár tengdi sagnfræði-
áhugi okkur traustari böndum, en þá
fékk hann áhuga á rússneskri sögu.
Hann varð heillaður af prins prins-
anna, Grigori Alexandrovitz Pot-
emkin, og afrekum hans, sem falla því
miður oft í skuggann af ástarsam-
bandi hans við Ekaterínu miklu. Har-
aldur leiddi mig inn í þýska og mið-
evrópska sögu og útskýrði fyrir mér
hvers vegna Hitler verður aldrei
hetja, gagnstætt Stalín, sem nú þeg-
ar er orðinn hetja í Grúsíu og átrún-
aðargoð núverandi forsætisráðherra
þar. Í löngum ökuferðum og nær dag-
legum samtölum okkar voru síðast-
liðin 1000 ár undir, en auðvitað körp-
uðum við líka um pólitík.
Þrátt fyrir að Haraldur væri nokk-
uð áberandi í þjóðlífinu átti hann sér
leyndarmál, sem hann reyndi að
dylja: Hann var góðmenni. Stöðugt
var hann að taka að sér mál lítil-
magna og hafði áhyggjur af þeim sem
hann vissi að áttu erfitt, jafnt vanda-
bundnum sem ókunnugum. Réttlæt-
iskennd hans var og einstök. Í vetur
var músaplága í húsi einu, en húsráð-
andi sem er kona fékk Harald til að
koma í húsið meðan hún færi í stutta
ferð til útlanda og veiða mýsnar.
Gerði hann þetta og var kominn með
einar sex mýs í skókassa, en gat þá
ekki fengið sig til að aflífa þær. Fór
hann því með mýsnar út á Álftanes og
sleppti þeim á tilteknum stað, þar
sem hann taldi þeim gott. Þegar ég
hitti hann hinsta sinni fáum dögum
fyrir andlátið vildi hann ekki ræða
veikindi sín, en hann hafði miklar
áhyggjur af heilsufari mínu. Vináttan
við Harald er eitt það besta sem mér
hefur hlotnast. Nú þegar hann geng-
ur í þann réttarsal sem bíður okkar
allra harma ég góðan vin og félaga.
Við tekur sár tómleikinn. Það er þó
hugarfró að geta hugsað til þess að
hann leggi lið við málsvörnina fyrir
dómstóli drottins þegar minn tími
kemur. Ef að líkum lætur munum við
síðan rífast um pólitík langt inn í ei-
lífðina.
Börnum og venslamönnum sendi
ég samúðarkveður.
Guðmundur Ólafsson
hagfræðingur.
Haraldur Blöndal tók upp á þeim
skramba að fara frá okkur langt fyrir
aldur fram. Hann var reyndar alltaf
til alls vís, en mikið skelfing vildi ég
að hann hefði beðið með þetta. Har-
aldur var plássfrekur í fyllstu merk-
ingu þess orðs og skilur þar af leið-
andi eftir sig stórt skarð í sam-
félaginu og jafnframt í hjarta mínu.
Aðrir sem urðu þessum karli sam-
ferða lengri leið en ég eru betur til
þess fallnir að tíunda hans mörgu af-
rek á ýmsum sviðum þjóðlífsins, en ég
ætla bara að minnast hans sem vinar
og fóstbróður. Þó væri synd að segja
að vinátta okkar hafi kviknað við
fyrstu kynni. Ég man reyndar vel hve-
nær ég sá piltinn fyrst. Það var í Sjall-
anum á Akureyri og hann var að halda
upp á stúdentshúfuna sína. Það fór
þokkalega á með okkur í það skiptið,
en það breyttist fljótlega, og árum,
jafnvel áratugum saman ríkti milli
okkar gagnkvæm tortryggni. Ég held
að ekki sé ofsagt að í báðum hafi
kraumað eins ólík viðhorf sem hugsast
getur til þeirra málefna sem fólk bygg-
ir á það fyrirbæri sem stundum kallast
„lífsskoðun“. Það tók mig því langan
tíma að átta mig á að Haraldur væri
maður sem ég hefði áhuga á að um-
gangast. Og hann átti ekki minni sök á
því en ég. Hann hafði ótrúlegt lag á að
egna fólk upp á móti sér með glanna-
legum ummælum og yfirlýsingum sem
gengu ekki einungis gegn allri „póli-
tískri rétthugsun“ heldur fengu mann
beinlínis til að súpa hveljur af hneyksl-
un. Af einhverri tilviljun lágu leiðir
okkar þó saman æ oftar vegna sameig-
inlegra kunningja. Við reyndum að
þola hvor annan vegna þeirra, en það
gat ekki farið hjá því að við tækjum
margar og harðar snerrur. Var þá
hvorugur að hafa fyrir að pakka skoð-
unum sínum inn í sellófan. Svo gerðust
þau undur, eftir að við Haraldur vor-
um búnir að vera eins konar fjandvinir
í fjölmörg ár, að við fórum að sækjast
eftir að hittast og spjalla saman um
heima og geima og að mestu hættir að
rífast. Við héldum auðvitað áfram að
takast á, því að viðhorf okkar voru svo
ólík. Ég hef lítið pælt í þessu fyrr, en
ég held að það hafi smám saman runn-
ið upp fyrir báðum að með því að hafa
hóf á hnútukastinu mætti skemmta
sér prýðilega við að kryfja hin ýmsu
mál frá mismunandi sjónarhornum.
Eiginlega má með sanni segja að við
höfum allt í einu verið orðnir vinir án
þess að það stæði nokkurn tíma til. Og
mér er næst að halda að þessi vinátta
hafi orðið okkur báðum til nokkurs
þroska, því ég er viss um að við mjök-
uðum hvor öðrum í átt til umburðar-
lyndis, sem hvorugur okkar hlaut ef til
vill of stóran skammt af í vöggugjöf.
Kannski okkur hafi tekist að auðga líf
hvor annars. Ætli það sé ekki eitt af
því mikilvægasta sem almennileg vin-
átta snýst um.
Ég kom að kveðja Harald daginn
áður en hann skildi við. Það fór ekki
milli mála að komið var að leiðarlok-
um. Mér fannst því ekki rétt að dvelja
of lengi og bjóst til að hypja mig. Þá
spurði hann: „Er eitthvað að? Ertu að
fara?“ Þetta voru síðustu orðin sem
hann sagði við mig, og þau eru mér
dýrmæt.
Fjölskyldu Haraldar og ástvinum
sendi ég dýpstu samúðarkveðjur
okkar Helgu. Ég á eftir að sakna
hans sárt. Hann var gáfaður, falleg-
ur, hreinlyndur, skemmtilegur,
breyskur og brilljant. Er hægt að
ætlast til einhvers meira af manni, ef
maður er bara maður?
Örnólfur Árnason.
Merkur samferðamaður er fallinn
frá. Haraldur Blöndal hæstaréttar-
lögmaður.
Leiðir okkar Haraldar hafa víða
legið saman undanfarna áratugi. Við
kynntumst í lagadeildinni, þar sem
hann setti sterkan svip á félagslífið,
sérstaklega fundina í Orator, félagi
okkar laganemanna. Hann lauk lög-
fræðiprófi einu ári á undan mér. Svo
vorum við báðir félagar í Sjálfstæð-
isflokknum og áttum þar samstarf,
fyrst á vettvangi Heimdallar og Sam-
bands ungra sjálfstæðismanna og
síðar á vettvangi fullorðinna flokks-
manna. Báðir lögðum við fyrir okkur
málflutningsstarfið og áttum margt
saman að sælda á þeim vettvangi,
bæði sem samherjar og andstæðing-
ar. Við vorum félagar í félögum lög-
manna og lögfræðinga. Við áttum
samstarf á vettvangi kjörstjórna í
Reykjavík. Og báðir tókum við reglu-
lega til máls á opinberum vettvangi
um þjóðmálin og skiptumst þar
reyndar stundum á skoðunum. Þegar
á allt er litið vorum við samherjar. Og
samskipti okkar gegnum árin leiddu
til gagnkvæmrar virðingar og vin-
áttu.
Húmorinn var beitt vopn í vopna-
búri Haraldar. Þekkt er sagan af
honum þegar hann eitt sinn var seinn
fyrir til mætingar í dómsmáli við
Borgardóm Reykjavíkur, sem hafði
aðsetur á Túngötunni. Hann mátti
ekki vera að því að leita að bílastæði
og lagði því bílnum sínum í stæði sov-
éska sendiráðsins handan götunnar.
Þegar hann kom út stóð illúðlegur
starfsmaður sendiráðsins við bílinn
og spurði Harald með þjósti, hvað
hann væri að gera með bílinn sinn
þarna. Hann svaraði að bragði með
gagnspurningu: „Hvað eruð þið að
gera í Afganistan?“ Málið varð út-
rætt á samri stundu.
Nú hefur illvígur sjúkdómurinn
lagt þennan kappa að velli. Þegar ég
heimsótti hann síðast um tíu dögum
fyrir andlátið, hafði hann orð á því
hvert stefndi. „Maður getur ekkert
gert,“ sagði hann, „maður verður
bara að leggja málið í dóm,“ og notaði
þá orðfæri okkar lögmanna, þegar
við hættum málflutningi okkar og lát-
um dómarana um framhaldið. Í orð-
unum fólst vissulega löngun til að
geta gert meira, en í þeim fólst líka
ákveðið æðruleysi lífsreynds manns,
sem vissi, að málflutningurinn hlýtur
að taka enda og dómarinn að taka við,
jafnvel þó að ræðutíminn sé skorinn
óþarflega við nögl.
Ég held að vinur minn hafi ekki
þurft að vera hræddur við að leggja
þetta mál í dóm. Hann vinnur málið.
Dómurinn verður sá, að hann hafi
verið maður með lífsskoðun, sem
hann reyndi alltaf að lifa eftir. Hann
unni einstaklingsfrelsi og bar virð-
ingu fyrir öðru fólki. Hann var ein-
lægur lýðræðissinni með sterkar
rætur í sögu þjóðarinnar, en þar var
hann vel heima. Hann tortryggði
pólitískan rétttrúnað og benti oftar
en ekki á sjónarmið, sem flestum
duldust en sýndust samt svo augljós
eftir að á þau var bent. Hann var
frumlega hugsandi maður, sem hik-
aði ekki við að taka til máls, þegar
honum þótti við eiga og jók þá ávallt
sjónarmiðum við umræðuefnið. Svo
var hann hlýr til hjartans og átti næg-
ar birgðir af samúð með þeim sem
áttu erfitt.
Þegar á allt er litið ræðst dómurinn
af því sem gert var meðan tíminn
gafst en ekki af því hversu langur
tími gafst. Spurt er við dóms-
uppsöguna, hvað maðurinn skilji eftir
hjá þeim sem lifa. Í dæmi Haraldar
er það allt efnismikið og eftir-
minnilegt. Minningin um Harald
Blöndal er minning um mann sem
skipti máli.
Ég sendi fjölskyldu Haraldar
Blöndals innilegar samúðarkveðjur.
Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.
Ég tel mig hafa notið mikillar gæfu
í því að njóta vináttu og samfélags
Haraldar Blöndals hæstaréttarlög-
manns um rúmlega þrjátíu ára skeið
en fundum okkar bar fyrst saman ári
eftir að ég flutti aftur til landsins eftir
töluverða dvöl í útlöndum. Um það
leyti var Haraldur fulltrúi tollstjóra-
embættisins í Reykjavík og gekk er-
inda Torfa heitins Hjartarsonar toll-
stjóra við að innheimta þau gjöld sem
embættið taldi þegnana eiga að
standa skil á. Nú man ég ekki hvernig
þessu tiltekna máli lauk, eflaust hefur
Haraldi tekist ætlunarverk sitt enda
allra manna skylduræknastur. En
þótt erindið kunni að hafa bakað
stundaróþægindi á heimilinu lét þessi
góði innheimtumaður ríkissjóðs það
ekki á sig fá. Brátt var hann sestur
inn í stofu og þáði veitingar eins og
hagvanur heimilisvinur og spurði
húsráðendur margs um hagi þeirra
og dvölina á Englandi.
Upp frá því má eiginlega segja að
ég hafi óafvitandi gengið í þann fjöl-
menna vinaflokk Haraldar Blöndals
og í þeim flokki tel ég mig hafa verið
síðan og verða um alla tíð.
Ég þekki ekki til starfa Haraldar á
sviði lögmennskunnar en hef orð
góðra manna fyrir því að öllu gleggri
og skarpari lögmaður hafi verið
vandfundinn í hópi hæstaréttarlög-
manna á landi hér. Hins vegar naut
ég þeirrar ánægju að eiga Harald að
samstarfsmanni í Ríkisútvarpinu um
nokkurra mánaða skeið á þeim tíma
sem ég starfaði við morgunútvarp
rásar 1. Reyndist Haraldur hinn
ágætasti útvarpsmaður og hafði, að
ég held, meiri ánægju að þeim starfa
en lögmannsstarfinu en um það leyti
vann hann á lögmannsstofu Bene-
dikts heitins bróður síns og fleiri
mætra hæstaréttarlögmanna. Morg-
un einn óskaði Haraldur eftir því að
fá að fara úr vinnunni um leið og út-
sendingu var lokið þann daginn, þ. e.
klukkan níu. Hann þyrfti nefnilega að
flytja prófmál í hæstarétti. Vitanlega
var orðið við þessari beiðni en síðar
meir skildist mér að sumum dómur-
um réttarins hafi þótt nóg um þegar
próftaki birtist frammi fyrir þeim í
réttinum en þeir höfðu verið að hlusta
á hann í útvarpinu fáeinum mínútum
áður. Ég minnist á þetta litla atvik til
að sýna hvílíkur atgervismaður Har-
aldur var á sínu sviði og raunar við
flest það sem hann tók sér fyrir hend-
ur. Raunar hygg ég að hann hafi,
einkum á síðari árum, haft öllu meiri
áhuga á fræðimennsku en lög-
mennsku, enda átti hann ekki langt
að sækja áhugann á því sviði.
Haraldur Blöndal var einlægur
tónlistarunnandi eins og margir
frændur hans og voru það ekki ófáar
stundir sem við nutum þess að hlusta
á verk meistaranna miklu og höfðum
eflaust gott af því, báðir tveir.
Þessum fáu línum er ætlað að
þakka góðum dreng og valmenni vin-
áttu hans og órofa tryggð og margar
góðar stundir í góðra vina hópi þar
sem oftar en ekki glóði vín á skál.
Páll Heiðar Jónsson.
Í vatnsins töfra
ný vídd er slegin
um líf og þor.
Hjá lýðar trega
er lygnan streymir
á brumkveikt vor.
Ólafur Thóroddsen.
Litróf íslenskrar þjóðmálaumræðu
missti skæran lit við andlát Haraldar
Blöndal. Hann var orator af guðs náð
með blöndælsku ívafi. Fundum okkar
bar fyrst saman í lagadeild Háskóla
Íslands fyrir um 35 árum. Ég sá hann
álengdar en milli okkar voru skot-
grafir pólitísks ágreinings. Fjall-
myndarlegur, frjálslegur í fasi og
með gáfuleg augu sem lýstu af
strákslegri glettni. Okkur herstöðva-
andstæðingum og friðarsinnum stóð
ógn af pólitískri vígfimi hans. Og
hann fór oft mikinn. Við urðum síðar
kollegar í lögmannsstétt og um nokk-
urra ára skeið frá árinu 1986 með lög-
mannsstofur í Ingólfsstræti 5. Þar
var hann í samfélagi við bróður sinn,
Benedikt Blöndal, og þá Ágúst Fjeld-
sted og Hákon Árnason, miklar lög-
mannskanónur og framúrskarandi
heiðursmenn. Þar var einnig Skúli
sonur Ágústar. Ég öfundaði Harald
og Skúla af lærifeðrunum en naut
þeirra einnig. Benedikt var óspar á
góð ráð og ráðhollur með afbrigðum.
Gerði aldrei mannamun. Á þessum
árum lögðust skotgrafirnar saman og
okkur Haraldi varð vel til vina. Hann
var ótrúlega frjór í allri umræðu,
bæði um lögfræðileg málefni sem
önnur. Sérstaklega fundvís á óvænta
vinkla, en á stundum vinklanna
vegna. Hann átti það til að „drepa
mann fyrir stílinn“ af stríðni og þró-