Morgunblaðið - 26.05.2004, Qupperneq 24

LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 26. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
A
meríkumenn eru fyrstir með
flest þegar núlistir eru ann-
ars vegar, þannig voru þrjár
konur að baki stofnun fyrsta
nútímalistasafns í heiminum
og hvergi veit ég til þess að
konur eigi sitt þjóðlistasafn
nema hér í Washington; þ.e. National museum
of Women in the Arts. Varð meira en lítið hissa
þegar einn vinur minn upplýsti mig um þetta
tveim dögum áður en ég hélt utan til þessa
nafntogaða stjórnseturs Bandaríkjanna, og
margrómuðu safnaborgar við Potomac-fljótið.
Að vísu eru til sérsöfn fyrir kvennalist, til að
mynda eitt í Árósum, en nokkuð staðbundið og
dálítið undirfurðulegt, sumir mundu segja
kerlingarlegt, hvorki þjóð- né heimslistasafn
og með verkum sem spanna fimm aldir eins og
þetta hér, hvað þá í
viðlíka glæsibyggingu
í endurreisnarstíl við
eina breiðgötuna, eða
1250 New York
Avenue og í nágrenni
aðalsafna Smit-
hsonian-stofnunarinnar. Saga safnsins er þó
ekki ýkja löng, upphafið má rekja til frum-
kvæðis einhverrar Vilhelmínu Hollis og eig-
inmanns hennar, og viðamikils einkasafns
þeirra á myndlist kvenna frá öllum heims-
hornum. Ákvörðun hjónanna um stofnun
kvennalistasafns var tekin 1960 og þá fóru
hlutirnir að taka á sig mynd en fyrstu árin var
safnið á heimili þeirra eða þar til það flutti í nú-
verandi húsnæði sem áður mun hafa verið að-
setur frímúrara. En það bíður annars tíma að
segja frá sjálfu safninu, hér verður einungis
vikið lítillega að sýningunni, Nordic Cool, sem
opnaði 16. maí og stendur allar götur til 23. se-
petmber. Um að ræða umfangsmikið sýn-
ishorn á hönnun norrænna kvenna, iðnhönnun
sem listhönnun og sem nafnið vísar til er allt í
senn frumleg, djörf og fersk. Skemmst frá að
segja hefur sýningin hlotið drjúga athygli og
mikið um hana fjallað þótt stutt sé síðan hún
var opnuð, og eins og ég las einhvers staðar er
um mikilvægan og grunnmótandi viðburð að
ræða.
Satt að segja hef ég naumast séð betur upp
setta né hrifmeiri sýningu á norrænni hönnun
og má vera augljóst að hér hefur stórhugur
ráðið ferðinni en engin norræn minnimátt-
arkennd. Mikill sómi fyrir Íslendinga að taka
þátt í slíkri framkvæmd á jafnréttisgrundvelli
en ekki sem fámenna þjóðin í útnorðri. Segi
fyrir mig að hér er komin lifandi staðfesting á
því að íslenzkar konur eiga fullgilt erindi á al-
þjóðavettvang við hlið norrænna kynsystra
sinna og hinn mikli aðstöðumunur lítt merkj-
anlegur. Þrátt fyrir að ég saknaði eins og ann-
ars hefur hér vel tekist til og um þýðingarmik-
inn og vonandi tímamótandi viðburð að ræða
um markaðssetningu íslenzkrar listhönnunar.
Sjálfri sýningunni sem og sögu safnsins verða
fljótlega gerð nánari skil, kastljósinu hér ein-
ungis beint að markverðum og upptendrandi
listviðburði.
Þjóðlistasafn kvenna
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
Sigrid Echoff, Noregi, Cherrox furðubátur,
stígvél, 1995.
Erla Sólveig Óskarsdóttir: Raðstólar, 2002. Annette Hermann, Danmörku, Stóll-Streol,
2001, stál og áklæði.
Pia Selin, Svíþjóð,
Orphenia, ull, 2000.
Raija Uosikkinen, Finnlandi, ílát fyrir Arabia, 1950–60, keramik.
ÞEIM félögum, nóbelsskáldinu
Seamus Heaney og olnbogapípuleik-
aranum Liam O’Flynn, urðu tengsl
Íslands og Írlands að nokkru leiðar-
stefi í gegnum dagskrá sína og mót-
uðu þau bæði laga- og ljóðaval. Þessi
tengsl eru sterk, návist Írlands og
fólks af írskum uppruna er mikil í
fornsögum okkar, og hliðstæð
reynsla þjóðanna af náttúrunni og
harðri lífsbaráttu styrkja böndin
enn.
Á sama tíma er svo margt fram-
andi og furðulegt við írska menningu
og arf, fyrir utan hvað saga síðari
tíma hefur tekið á sig ólíkar myndir í
löndunum tveimur. Þótt tónlistin
njóti hylli hér í útvötnuðum útgáfum
býr það hlustandann ekki nema að
litlu leyti undir að hlýða á stríðan
hljóm olnbogapípunnar, hvort sem
leikin eru angurvær og taktfrjáls
sönglög eða spriklandi rælar sem
beina áhrifum sínum fyrst og fremst
að fótum manns. Og fornsaga Ír-
lands, sagnir af Brendan sjófaranda
og heilögum Kevin sem gerðist
hreiðurstæði svartþrastar, Guði til
dýrðar, eru fullar af dularfullu seið-
magni sem gerir þessa frændur okk-
ar að sérlega spennandi kvöldgest-
um. Ekki spillir ef þeir eru jafn fróðir
og frásagnarglaðir og þessir tveir
reyndust.
Framsetningin var eins einföld og
hægt var. Þeir skiptust á að flytja
efni sitt, oftast með góðum inngangi
sem útskýrði bakgrunn þess efnis
sem flytja átti. Hr. O’Flynn gerði
grein fyrir sínu sjaldséða hljóðfæri,
sem virtist hið flóknasta þing. Jafn-
vel snúnara viðfangs en hinar al-
gengari skosku hálandapípur sem
eru engin barnaleikföng. En tónlist-
armaðurinn hafði auðsjáanlega eins
fullt vald á pípunum og hægt er, slík
hljóðfæri leggja einatt sitthvað til
málanna sjálf. Þegar hann lagði frá
sér belginn og greip tinflautuna varð
tónlistarnæmi hans enn ljósara okk-
ur sem lítt erum dómbær á hvað telst
vel gert á olnbogapípur. Fyrir utan
hinn undurfallega saknaðarsöng Am-
eríkufarans sem leikinn var á flaut-
una er sérlega minnisstætt tónverkið
um refaveiðarnar, þar sem túlkunar-
þanþol pípnanna virtist nýtt til hins
ítrasta til að skila framvindunni.
Hr. Heaney las úr verkum sínum,
bæði frumsamið efni og þýðingar, af
fallegu en tjáningarríku látleysi.
Enda ekki annað við hæfi, því hér er
ekki verið að velta sér upp úr tilfinn-
ingum eða skrúðmælgi. Eins og öll
góð ljóð þá öðlast þessi ekki fullt líf
fyrr en þau eru flutt upphátt af ein-
hverjum sem skilur þau til fulls, helst
skáldinu sjálfu. Írskur hreimur er
jafn ómissandi hluti af þessum orð-
heimi og hann er fyrir verk landa
hans og félaga á nóbelsskáldabekk,
Samuel Beckett.
Oft er vísað til ljóðsins „Digging“
þegar reynt er að lýsa list skáldsins,
bæði vegna yrkisefnisins og með-
ferðar þess, en önnur lína festist í
minni mínu úr ljóði sem ég hafði ekki
séð áður, en var lesið í Óperunni. Það
er líka byggt á bernskuminningum,
nánar tiltekið veðurspá fyrir sjófar-
endur sem var það síðasta á dagskrá
írska útvarpsins á uppvaxtarárum
hans. Í lokin leyfir Heaney sér að
gefa þessu útvarpsefni einkunn:
„Marvellous and Actual“. Það sama
má segja um verk hans, nákvæmnin í
lýsingum hluta og verka, hin sterka
sviðssetning skilar djúpri tilfinningu
fyrir lífi og horfnum tíma. Ljóðið um
heykvíslina, hið magnaða Mid-term
Break sem segir frá dauða bróður
skáldsins og ljóðin þrjú um móður
hans og húsverkin eru þau sem
syngja í höfðinu á mér. Sterk, ná-
kvæm, tilfinningarík en ekki tilfinn-
ingasöm. Einbeita sér að raunveru-
leikanum af slíkri einurð að hann
verður gegnsær og heimur tilfinning-
anna og andans kemur í ljós. Und-
ursamlegt – og raunverulegt.
Undursamlegt og
raunverulegt
BÓKMENNTIR
Íslenska óperan
Listahátíð í Reykjavík
Seamus Heaney og Liam O’Flynn. Mánu-
dagur 24. maí 2004.
SKÁLDIÐ OG SEKKJAPÍPULEIKARINN
Þorgeir Tryggvason
Morgunblaðið/ÞÖK
Nóbelsskáldið Seamus Heaney.
Kirsjuberjagarður við
jökulröndina – einstök
skáldsaga eftir Stein-
unni Sigurðardóttir,
segir í fyrirsögn ítar-
legs ritdóms Neue
Zürcher Zeitung um
skáldsögu Steinunnar
Sigurðardóttir, Jökla-
leikhúsið, en hún kom
út í Þýskalandi í fyrra
í þýðingu Coletta
Bürling.
Ritdómari blaðsins,
Uwe Stolzmann, bend-
ir á að þeim mun sér-
stakari sem efniviður
skáldsögu sé því lík-
legra sé að eftir henni
verði tekið í ys og þys bókmennta-
markaðarins.
Rökrétt, sannfærandi
„Ekki skortir því á sérkennileg-
heitin í fagurbókmenntum nú-
tímans. En samt sem áður heppnast
aðeins fáum höfundum það, sem
Steinunni tekst á áreynslulausan
hátt í þessari skáldsögu: að vera
trúverðug. Hliðarspor persóna
hennar – hversu geggjaðar sem þær
annars kunna að virðast – virka rök-
rétt, sannfærandi – eins og hjá
meisturum töfraraunsæisins hinum
megin á hnettinum. […] Athyglis-
vert er hvernig rithöfundurinn læt-
ur skína í efni Rússans [Antons
Tsjekovs] í gegnum
eigin texta. Hvernig
hann lætur leikhús-
flækjur birtast í dreif-
býlissviði Íslands:
leynimakk, framhjá-
hald, ástarsambönd,
hótanir um sjálfsmorð.
Þetta er skemmtun – á
mjög háu plani,“ skrif-
ar Neue Zürcher Zeit-
ung.
Hnitmiðað, írónískt,
galsafengið
Þá er bent á að texti
Steinunnar verði eink-
um trúverðugur vegna
sterkra tengsla hans
við hið „raunverulega“ líf, leikrit
Tsjekovs, Kirsuberjagarðurinn, sé
aðeins yfirborð, eins og slæða yfir
hversdegi í litlum smábæ. Á bak við
hana komi í ljós hyldýpi sem Stein-
unn leiði lesandann að þannig að
hann geti rétt aðeins gægst fram af.
„Steinunn skrifar hnitmiðað, írón-
ískt, stundum galsafengið, oft þægi-
lega hreint og beint og allt í einu
þegar landslag kemur fyrir verður
hún skáldleg – þá talar ljóðskáldið.
Höfundurinn býður lesandanum
efni sem dugað gæti í þrjár skáld-
sögur, með mörgum hliðarsögum,
kómískum og dapurlegum sem höf-
undurinn dreifir áreynslulaust um
verkið.“
Neue Zürcher Zeitung um Jöklaleik-
húsið eftir Steinunni Sigurðardóttur
Sannfærandi eins
og hjá meisturum
töfraraunsæisins
Steinunn
Sigurðardóttir