Morgunblaðið - 02.12.2004, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 2004 33
Samkvæmt sambærilegrirannsókn sem gerð varfyrir nokkru er hlutfalliðenn hærra hjá yngri börn-
um, rúmlega 40% eins árs barna
hafa litlar sem engar járnbirgðir
eða lélegan járnbúskap. Rannsókn-
in er unnin af Ingu Þórsdóttur, pró-
fessor í næringarfræði við Háskóla
Íslands og forstöðumanni Rann-
sóknastofu í næringarfræði við
LSH, Birni S. Gunnarssyni, dokt-
orsnema í næringarfræði, og Gesti
Pálssyni barnalækni.
Samkvæmt henni áttu tæplega
tíu af hundraði (9%) tveggja ára
barna við járnskort að stríða en alls
höfðu 27% lélegan járnbúskap eða
„tómar birgðir af járni“ (án þess að
einkenni séu til staðar) og 1,5%
hafði járnskortsblóðleysi, þ.e. hae-
moglobin-styrkur í blóði var of lág-
ur. Í sambærilegri rannsókn sem
unnin var af sömu aðilum á börnum
við eins árs aldur, sem getið var um
að ofan, var járnskortur hjá 20%
barna og samtals var járnbúskapur
lélegur eða engar járnbirgðir hjá
40% og 3% áttu við járnskortsblóð-
leysi að stríða.
Getur haft áhrif á vöxt
og þroska barna
Að sögn Ingu Þórsdóttur fylgja
því yfirleitt engin einkenni ef börn
hafa járnskort. Ef börn hafa litlar
sem engar járnbirgðir fylgir minnk-
un á rauðum blóðkornum sem getur
í daglega lífinu þýtt minna þol hjá
börnum. Sé vandamálið hins vegar
komið á það stig að börnin eigi við
járnskortsblóðsleysi að stríða, geti
fylgt því ýmis einkenni, s.s. fölvi,
svimi og þreyta og ef ástandið er
viðvarandi getur það haft áhrif á
vöxt barnanna auk þess sem það er
einnig tengt minni námsgetu og
þroska. Þá séu uppi vangaveltur um
að járnskortsblóðleysi tengist
hærri tíðni ýmiss konar sýkinga hjá
börnum.
„Börn fæðast með járnbirgðir
sem duga mjög vel með brjóstagjöf-
inni fyrstu mánuðina,“ segir Inga.
„Síðan minnka þessar járnbirgðir
og ef börn fara að borða aðrar teg-
undir af matvælum sem ekki eru
járnbættar, þá er hætta á járn-
skorti.“
Stoðmjólk í stað mjólkur
Önnur næringarefni hafa einnig
áhrif á hvernig járnið nýtist, t.d. C-
vítamín sem eykur nýtingu á járni í
líkamanum. „Það sem við sáum í
okkar rannsókn og hefur reyndar
sést í öðrum rannsóknum hjá eins
árs börnunum, er að mikil neysla á
venjulegri kúamjólk, eða næstum
hálfur lítri á dag (hjá börnum 9–12
mánaða) leiddi í ljós að þau börn
skorti greinilega járn. Mjólkin tek-
ur pláss frá fjölbreyttu mataræði
sem inniheldur meira járn, og í stað
þess að borða járnbætta grauta,
kjöt og fisk, o.þ.h. þá fylltu þau
magann af venjulegri kúamjólk,“
segir Inga.
Nokkuð er liðið síðan Manneld-
isráð, Lýðheilsustöð og Miðstöð
heilsuverndar barna, ráðlagði for-
eldrum að gefa börnum frá 6 mán-
aða til 2 ára aldurs, járnbætta stoð-
mjólk í stað kúamjólkur en í henni
er einnig minna af próteini sem er
æskilegt þar eð ákveðin prótein í
kúamjólk geta valdið blæðingum í
þörmum ungbarna, að sögn Ingu.
Að sögn hennar þóttu niðurstöður
fyrri rannsóknar á járnforða ung-
barna (2003) það alvarlegar að
ástæða þótti til að ráðleggja for-
eldrum að gefa ungbörnum stoð-
mjólk sem búið er að meðhöndla
sérstaklega. Þá sé mikilvægt, um
leið og byrjað er að nota stoðmjólk,
að auka fjölbreytni í mataræði
barnanna smátt og smátt til að
koma í veg fyrir vandræði í melt-
ingu.
Mun algengara en á hinum
Norðurlöndunum
Járnskortur er einn algengasti
næringarskortur í heiminum í dag,
einkum meðal ungbarna og kvenna
á barnsburðaraldri. Þegar litið er til
annarra landa, s.s. Norðurlandanna
kemur í ljós að skortur á járni í ung-
börnum er margfalt algengari hér á
landi en annars staðar. Inga segir
ástæðurnar einkum þær að önnur
Evrópuríki hafi fyrir löngu tekið
upp þá manneldisstefnu að ráð-
leggja foreldrum að gefa ungum
börnum aðra mjólk en kúamjólk og
járn- og vítamínbætta grauta svo
dæmi séu nefnd.
„Til langs tíma voru ekki gerðar
rannsóknir á áhrifum matræðis á
heilsu barna hér á landi og þá var
þetta ekki tekið upp erlendis frá, af
einhverjum ástæðum og líklega
voru það mistök,“ segir Inga.
Sem dæmi má nefna að járn-
skortsblóðleysi er vart mælanlegt
meðal eins árs barna í Danmörku
(-1%) en er 3% hér á landi.
Þá skortir 40% barna járn við
eins árs aldur hér á landi (skv. rann-
sókn frá 2003) en hlutfallið er 26% í
Svíþjóð. Að sögn Ingu eru engar
tölur til yfir þróun járnskorts meðal
barna hér á landi þar sem slíkar
rannsóknir liggja ekki fyrir. Líklegt
sé þó að járnforði barna hafi batnað
á síðustu misserum og járnskorts-
blóðleysi vonandi að hverfa með
breyttum áherslum varðandi nær-
ingarráðgjöf og neyslu stoðmjólk-
ur, að hennar sögn.
Einhæfari fæða í dag
Sú spurning vaknar óneitanlega
hvort Íslendingar hafi kynslóð fram
af kynslóð átt við járnskort að
stríða í ljósi þeirra upplýsinga sem
fram hafa komið. Inga segir enga
ástæðu til að ætla að svo sé og að
járnskortur hafi hugsanlega verið
algengari í ungbörnum á síðustu
öld, þar sem þeim hafi jafnan verið
gefin fjölbreyttari fæða fyrr á ævi-
skeiðinu en þekkist í dag (t.d. kjöt
og fisk).
„Ég held að það hafi hjálpað að
mataræðið var fjölbreytt. Við sjáum
að pínulítil kjöt- og fiskneysla frá 9–
12 mánaða aldri bætir úr járn-
skorti,“ segir hún.
Þótt viðvarandi járnskortsblóð-
leysi geti í tilvikum haft alvarlegar
afleiðingar á vöxt og þroska barna
má bæta upp járnskort í börnum og
bæta úr járnskortsblóðleysi með
sérstakri járnríkri mixtúru og með
neyslu á járnríka fæðu, s.s. járnríku
morgunkorni, grautum, o.s.frv.
Börnum sem fá of einhæfa fæðu og
of mikla kúamjólk er hins vegar
mest hætta búin á að verða fyrir
járnskorti.
„Íslenska kúamjólkin er ekki holl
í miklu magni. Við verðum að muna
að þegar hún er gefin ungbörnum í
meira magni en 450 millilítrum á
dag, þá veitir hún börnum helming
orkunnar sem þau þurfa.“
Inga undirstrikar að jafnvel þótt
íslenska kúamjólkin sé ekki holl
fyrir ung börn í miklu magni þá hafi
hún góða efnasamsetningu og veiti
næringarefni sem önnur matvæli
veiti ekki eins auðveldlega, eins og
t.a.m. kalk. Þá hafi íslenska kúa-
mjólkin góða prótein- og fitusýru-
samsetningu sem var ástæða þess
að óskað var eftir því að stoðmjólk
fyrir ungbörn yrði unnin úr ís-
lenskri kúamjólk á sínum tíma.
Rannsóknirnar tvær á áhrifum
kúamjólkur á ung börn voru birtar í
ár og fyrra í European journal of
Clinical Nutrition, vísindatímariti
um næringarfræði.
Of mikil neysla
kúamjólkur
óholl ungbörnum
Nýleg rannsókn á járn-
forða tveggja ára barna
á Íslandi hefur leitt í
ljós að næstum þriðj-
ungur þeirra hefur litl-
ar sem engar járn-
birgðir í líkamanum en
járnskortur hefur lengi
verið tengdur mikilli
neyslu venjulegrar
kúamjólkur. Kristján
Geir Pétursson ræddi
við Ingu Þórsdóttur
næringarfræðing um
rannsóknina.
Morgunblaðið/Golli
Inga Þórsdóttir, prófessor í næringarfræði við Háskóla Íslands.
kristjan@mbl.is
r að fyrir
am endur-
ngnum.
s fór um-
ykjavíkur-
að selja
Þannig
ísladóttir,
á fundi
r 2002 að
fist betri
lja ríkinu
Sjálfstæð-
ekki sömu
dsvirkjun
innar og
élagavæð-
ipað leyti
nda orku-
af sér til-
gintillagan
andsvirkj-
engi hluta
irkjunum.
d en ekki
mkvæmd-
eftir
un?
ókst sam-
andsvirkj-
eigenda-
nefnd. Henni var ætlað að skoða
fjárhagsstöðu og fjármögnun
Landsvirkjunar, stöðu fyrirtækisins
í breyttu umhverfi raforkumála og
gera tillögur um breytingar á sam-
eignarsamningnum, m.a. um arð-
semismarkmið með hliðsjón af nýj-
um raforkulögum. Líkt og áður var
nefndinni ekki ætlað að leggja til
breytingar á rekstrarforminu að svo
stöddu, enda hefur verið talið að
hugsanleg hlutafélagavæðing á
Landsvirkjun geti ekki komið til
greina fyrr en árið 2007 eða 2008,
vegna ábyrgða eigenda á fram-
kvæmdum við Kárahnjúkavirkjun.
Að loknu því verki er talið að um-
ræða um að breyta Landsvirkjun í
hlutafélag fari á fullt.
Eigendanefndina „hina síðari“
skipuðu Benedikt Árnason úr iðn-
aðarráðuneytinu, Dan Jens Brynj-
arsson frá Akureyrarbæ, Sigurður
Snævarr borgarhagfræðingur, Stef-
án Jón Stefánsson frá fjármálaráðu-
neytinu og Vilhjálmur H. Vilhjálms-
son, þáverandi borgarlögmaður.
Skilaði nefndin af sér tillögum til
eigenda í júní sl. og síðan þá hafa
verið haldnir nokkrir fundir, m.a.
með ráðherrum ríkisstjórnarinnar,
borgarstjóra og bæjarstjóra Akur-
eyrar.
Eins og fram kom hjá Þórólfi
Árnasyni, fv. borgarstjóra, í blaðinu
í gær kom hann fram með þá hug-
mynd á fundi í sumar að taka inn líf-
eyrisskuldbindingar í samhengi við
umræðu um eignarhluti borgarinn-
ar í Landsvirkjun. Var þá ætlunin að
ríkið greiddi borginni sinn hlut yfir
lengri tíma, jafnvel áratugi, með því
að taka yfir lífeyrisskuldbindingar
starfsmanna borgarinnar. Skuld-
bindingar nú, umfram innstæðu, eru
um 25 milljarðar króna og bókfært
verðgildi hlutar Reykjavíkurborgar
er um 18,4 milljarðar króna. Ekki
hefur farið fram endanlegt verðmat
á eignum Landsvirkjunar en við-
mælendur blaðsins telja að andvirði
hlutar borgarinnar sé vart undir 30
milljörðum króna, jafnvel mun
hærra. Reiknað er með að eignar-
hlut Akureyringa megi meta á um
tvo milljarða króna, þannig að alls
gæti ríkið þurft að greiða yfir 30
milljarða króna fyrir hluti borgar-
innar og norðanmanna. Hvernig það
verður gert á eftir að koma í ljós.
Óánægja á báða bóga
Fulltrúar ríkisins stóðu í þeirri
trú að náðst hefði samkomulag um
að undirrita viljayfirlýsingu um fyr-
irkomulag sölunnar á þriðjudag en
annað kom á daginn. Þórólfur borg-
arstjóri hafði ekki umboð frá
Reykjavíkurborg til að ganga frá
viljayfirlýsingu að svo stöddu þar
sem upp kom óánægja með ýmsar
kröfur ríkisins, líkt og Alfreð Þor-
steinsson, formaður borgarráðs,
heldur fram í samtali hér á síðunni.
Vill borgin hafa einhverja tryggingu
í hendi ef eignir reynast mun verð-
meiri en sem nemur lífeyrisskuld-
bindingunum. Á móti fallast fulltrú-
ar ríkisins, þ.á m. iðnaðarráðherra,
ekki á kröfur borgarinnar og vilja
halda eignum utan við fyrirætlanir
um að taka yfir lífeyrisskuldbind-
ingar. Meðal þess sem eigenda-
nefndin ræddi sem möguleika var að
Rafmagnsveitur ríkisins, RARIK,
og Orkubú Vestfjarða, sem ríkið á
að öllu leyti, rynnu inn í Landsvirkj-
un. Fulltrúar borgarinnar eru
sömuleiðis ósáttir við slík áform.
Engin fundahöld fóru fram vegna
þessa máls í gær en talið er að við-
ræður hefjist að nýju áður en langt
um líður. Orðaði einn viðmælenda
blaðsins það svo að ekkert lægi á.
gnarhald
staðið til
Morgunblaðið/Ómar
íkurborgar og Akureyrarbæjar í Landsvirkjun
mkvæmd fyrirtækisins fyrir um 35 árum.
bjb@mbl.is
ands-
ta er sú
m kom til
andi
við vor-
tala um
nir út úr
n,“ segir
a að
ast
dir á að
n hafi til
m verið í
eifingu á
ð því að
kubú
ands-
mið með
sölu á
irkjun
á raforku
ur fyrir
past
g því
af Rarik
kæmi hugsanlega í hlut Orku-
veitu Reykjavíkur,“ segir Alfreð,
en bætir við að þessu hafi aðeins
verið velt upp í viðræðunum, ekki
sett fram sem neinar kröfur.
Hann segir það skiljanlegt að
ríkið vilji að Rarik og Orkubú
Vestfjarða fari inn í Lands-
virkjun til að bæta eignfjárstöð-
una. Hún sé slök um þessar
mundir vegna Kárahnjúkavirkj-
unar og 10 milljarðar króna í eig-
ið fé myndu bæta stöðu Lands-
virkjunar verulega. Hagsmunir
ríkisins séu því miklir og Reykja-
víkurborg þurfi í raun ekki að
flýta sér í þessum efnum. For-
ráðamenn borgarinnar hafi ein-
ungis sagt að það sé óeðlilegt að
hún sé með fjármuni bundna í
tveimur stórum orkufyrirtækjum;
Landsvirkjun og Orkuveitu
Reykjavíkur.
Krafa ríkisins „fáránleg“
Alfreð segir það hafa verið
„fáránlegt“ af ríkinu að ekki
mætti nefna neitt annað en að
salan færi fram með yfirtöku líf-
eyrisskuldbindinga borgarinnar,
ekki síst ef í ljós kæmi að verð-
mæti hlutar borgarinnar í Lands-
virkjun væri meira en lífeyr-
isskuldbindingarnar. „Hvað ætlar
ríkið að gera þá?“ spyr Alfreð og
telur það einkennilegt að við
samningaborð setji annar aðilinn,
í þessu tilfelli ríkið, fram úr-
slitakröfur. Það sé ekki góður
siður.
Varðandi framhald viðræðna
segir Alfreð enga fundi hafa ver-
ið boðaða. Hann lítur ekki svo á
að viðræðum hafi verið slitið og
segir málið eiga eftir að fá meiri
umræðu innan Reykjavíkurlist-
ans. Ekki sé knýjandi þörf á að
klára málið fyrir áramót, þegar
takmörkuð samkeppni hefst á
raforkumarkaðnum. Frekar sé
mikilvægara að ljúka málinu fyr-
ir 1. janúar 2007 þegar sam-
keppni um raforkusölu til al-
mennings fari af stað.
nrýnir aðkomu ríkisins
en Landsvirkjunar