Morgunblaðið - 11.12.2004, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í
baráttu fyrir mannréttindum
skiptir sköpum að hafa sann-
leikann að leiðarljósi; að gæta
þess að láta ekki blekkjast af
þeim, sem vilja síður virða hið
sem sannara reynist. Sagan geymir fjöl-
mörg dæmi um mistök við að ná háleit-
um markmiðum í nafni mannréttinda
vegna þess að aðferð og málflutningur
baráttumanna stóðst ekki gagnrýni.
Trúverðugleiki og traust eru lykilorð,
þegar metið er, hvort einstaklingar eða
samtök þeirra búi yfir styrk til að ná
árangri í nafni mannréttinda
Fjárlög
Nokkrar umræður hafa orðið um þá
ákvörðun við gerð og samþykkt fjárlaga
fyrir árið 2005, að hætta að nefna
Mannréttindaskrifstofu Íslands sér-
staklega sem móttakanda 4 milljóna
króna frá dóms- og kirkjumálaráðuneyt-
inu annars vegar og 4 milljóna króna
frá utanríkisráðuneytinu hins vegar, eða
samtals 8 milljóna króna úr ríkissjóði. Í
stað þess að nefna Mannréttinda-
skrifstofu Íslands sérstaklega er í fjár-
lögum ársins 2005 gert ráð fyrir, að 8
milljónum króna verði varið til mann-
réttindamála og það verði í höndum
ráðuneytanna tveggja að úthluta þessu
fé.
Ástæðan fyrir því, að orðalagi um
þennan málaflokk var breytt í fjár-
lögum, er einföld og skýr og lýsti ég
henni á alþingi hinn 3. nóvember síðast-
liðinn, þegar ég svaraði fyrirspurnum
Kolbrúnar Halldórsdóttur. Spurning-
arnar og svör mín birtast hér í heild:
„1. spurning: Hverjar eru ástæður
þess að ekki er gert ráð fyrir fjár-
framlagi frá dómsmálaráðuneyti til
Mannréttindaskrifstofu Íslands í frum-
varpi til fjárlaga fyrir árið 2005?
Svar: Því er til að svara að und-
anfarin fimm ár hafa fjárframlög sem
merkt hafa verið Mannréttinda-
skrifstofu á fjárlögum skipst á milli
skrifstofunnar og Mannréttinda-
stofnunar Háskóla Íslands, en að Mann-
réttindastofnuninni standa Háskóli Ís-
lands, Dómarafélag Íslands og
Lögmannafélag Íslands.
Þessi skipting fjárframlaganna
byggðist á skriflegum samningi milli
þessara mannréttindasamtaka sem
gerður var að tilhlutan dóms- og kirkju-
málaráðuneytisins og utanríkisráðu-
neytisins, en bæði ráðuneytin styrkja
starfsemi þessara samtaka.
Samkvæmt 2. gr. samnings þessa sem
tók gildi 1. janúar 1999 var við það mið-
að að 15% af almennum fjárveitingum
hins opinbera til skrifstofunnar rynnu
til Mannréttindastofnunar til fræðilegra
rannsókna. Eftir þessu samningsákvæði
hefur verið farið undanfarin ár þangað
til á þessu ári að Mannréttindastofnunin
fær enga hlutdeild í fjárveitingunni. Það
byggist á því að samningnum var sagt
upp af hálfu Mannréttindaskrifstofu
miðað við árslok 2003 og telur Mann-
réttindaskrifstofan sig ekki lengur
bundna af því að deila fjárveitingunni
með Mannréttindastofnuninni.
Þessi uppsögn bindur hins vegar ekki
hendur ráðuneytisins og þegar Mann-
réttindastofnunin ritaði ráðuneytinu
fyrr á þessu ári og óskaði eftir að fá
beina fjárveitingu til sín í stað niðurfall-
innar hlutdeildar í fjárveitingu Mann-
réttindaskrifstofunnar – Mannréttinda-
skrifstofan ritaði einnig ráðuneytinu og
bað um hærri fjárframlög – varð að ráði
að hætta að eyrnamerkja fjárveitinguna
ákveðnum samtökum heldur ætla hana
mannréttindamálum þannig að bæði
þessi samtök gætu sótt um fé til verk-
efna á sviði mannréttindamála af þess-
um fjárlagalið.
2. spurning: Er það ásetningur rík-
isstjórnarinnar að Mannréttinda-
skrifstofu Íslands verði lokað?
Svar: Að sjálfsögðu ekki og ég vil
minna á að Mannréttindaskrifstofan
hefur notið fjárframlaga frá dóms- og
kirkjumálaráðuneytinu árlega frá árinu
1996. Þó að fjárveiting til mannréttinda-
mála sé ekki lengur eyrnamerkt Mann-
réttindaskrifstofu Íslands kemur ekkert
í veg fyrir að hún geti notið stuðnings
af þeirri fjárveitingu sem af ráðuneyt-
inu er ætluð til að styrkja verkefni á
sviði mannréttindamála. Það getur hins
vegar ekki verið á valdi Mannréttinda-
skrifstofu Íslands að ákveða að Mann-
réttindastofnun Háskóla Íslands fái
ekki lengur hlutdeild í fjárveitingu
ráðuneytisins til mannréttindamála, og
eins og ég hef rakið er það ástæðan
fyrir því að ákveðið var að leggja til að
umrædd fjárveiting dóms- og kirkju-
málaráðuneytisins til mannréttinda-
mála væri ekki lengur eyrnamerkt
Mannréttindaskrifstofu Íslands ein-
göngu.
3. spurning: Með hvaða hætti vilja
stjórnvöld þróa samstarf við frjáls fé-
lagasamtök á sviði mannréttindamála
og fjárhagsleg samskipti þessara aðila?
Stjórnvöld vilja eiga gott samstarf
við öll þau frjálsu fé-
lagasamtök sem stuðla
vilja að varðveislu og efl-
ingu mannréttinda hér á
landi. Það verður best
gert með því að styðja
t.d. með fjárframlögum
verkefni sem unnin eru á
vegum slíkra samtaka og
ætla má að horfi til efl-
ingar fræðslu og vitundar
almennings um grund-
vallarréttindi sín.
Í tilefni af orðum fyr-
irspyrjanda um að í þess-
ari ákvörðun fælist ein-
hver andúð á störfum
Mannréttindaskrifstofu
þá er það algjörlega úr
lausu gripið og á ekki við nein rök að
styðjast. Þá vil ég einnig geta þess að
ráðuneytið gerði Mannréttinda-
skrifstofu grein fyrir því með bréfi
hinn 11. júní síðastliðinn að ekki væri
sjálfgefið að Mannréttindaskrifstofan
hefði fasta áskrift á fjárlagaliðinn
þannig að það er ekki þannig að Mann-
réttindaskrifstofan hafi ekki vitað að
þarna kynnu að verða breytingar.
Loks vil ég láta þess getið að ég hef
átt viðræður við forráðamenn Mann-
réttindaskrifstofunnar og greint þeim
frá afstöðu ráðuneytisins þannig að það
hefur ekki með neinum hætti af hálfu
ráðuneytisins verið farið leynt með
þessar ákvarðanir.“
Mannréttindaskrifstofa Íslands sendi
mér bréf dagsett 17. nóvember 2004,
þar sem hún sækir um styrk til starf-
semi sinnar frá dóms- og kirkju-
málaráðuneytinu og nefnir ýmis verk-
efni. Ekki hefur verið tekin afstaða til
bréfsins, enda lýsti ég yfir því á alþingi
3. nóvember, að auglýst yrði eftir um-
sóknum um styrki, ef frumvarpstextinn
yrði að lögum.
Aðdragandinn
Ég fer þess á leit við Morgunblaðið,
að það birti þessi svör mín í heild, því
að svo virðist, að þeir, sem hafa látið
sig þetta mál varða, meðal annars með
bréfasendingum til alþingismanna, hafi
einfaldlega látið undir höfuð leggjast
að kynna sér málavexti.
Þegar stjórnarformaður Mannrétt-
indaskrifstofunnar, framkvæmdastjóri
hennar og einn stjórnarmanna hennar
komu á fund minn og ráðuneytisstjóra
dóms- og kirkjumálaráðuneytisins
ræddu þau meðal annars upphaf þess,
að tekið var að nefna skrifstofuna í
fjárlögum, en hún var stofnuð 12. mars
1994 og hlaut fé af fjárlagalið undir
dóms- og kirkjumálaráðuneytinu frá
árinu 1996.
Ég minnist þess, að á árinu 1998
ræddu fulltrúar utanríkisráðherra,
dómsmálaráðherra og mennta-
málaráðherra, hvernig best yrði staðið
að fjárhagslegum stuðningi við skrif-
stofuna auk þess sem hugað yrði að
stuðningi við Mannréttindastofnun Há-
skóla Íslands, en stofnunin fékk einnig
opinberan stuðning.
Lögðum við þrír ráðherrar á árinu
1998 tillögu fyrir ríkisstjórnina um þá
skipan, sem gilti um fjárveitingar til
Mannréttindaskrifstofu Íslands og
Mannréttindastofnunar Háskóla Ís-
lands, þar til skrifstofan rifti samn-
ingnum einhliða, eins og áður er getið.
Með vísan til þeirrar riftunar þótti mér
eðlilegt að breyta orðalagi í fjárlögum,
til að svigrúm gæfist til að styrkja
fleiri aðila, sem sinna mannréttinda-
málum, en Mannréttindaskrifstofu Ís-
lands. Halldór Ásgrímsson hefur einnig
sagt, að eftir samstarfsslit þessara að-
ila væri málið í raun komið á byrj-
unarreit aftur.
Sannsögli
Ég árétta undrun mína yfir því, að
þeir, sem leituðust við að hafa áhrif á
þingmenn með bréfum fyrir loka-
afgreiðslu fjárl
laugardaginn 4
að hafa þessa f
svo sem lélegum
upplýsingum h
færi erlendis, j
að mannréttind
uðu þjóðanna.
Nokkrir þing
afstöðu sinni ti
féllu um fjárlög
irnir Lúðvík Be
G. Sigurðsson v
sagði meðal an
áru
gr
til
sem
þe
Ma
lan
he
Al
þa
tilt
vin
stö
ins
me
isb
Ha
ve
hef
lands árið 1997
Voru þessi u
tíunduð í fjölm
isfréttum hljóð
ber hófst löng f
orðum:
„Halldór Ásg
isráðherra, lag
sjö árum að Ma
lands fengi fjár
þingi en ekki fr
eins og raunin
þetta mikilvæg
sjálfstæði stofn
breytingartillag
á Alþingi við fj
ákvörðun ríkiss
var felld á Alþi
degi.“
Að kvöldi 4.
sjónvarps ríkis
þennan veg:
„Það er eitth
þess stjórnkerf
við starfsemi sj
indaskrifstofu s
fylkingarinnar
þingi í dag. Bre
stjórnarandstö
indaskrifstofa Í
fjárlögum var f
minnisblað Hal
sætisráðherra þ
ríkisstjórn að M
fengi fjárveitin
að tryggja sjálf
umræðu við atk
Bergvinsson, S
sammála gömlu
framsóknarmen
Stjórnarandsta
ingu stjórnvald
sem hefði vakið
landsteinana.“
Af nokkurri
skynsamlegt hj
að sannreyna o
tveggja, áður e
ar með þau að
menn kjósi að b
brögðum á slík
inn í fréttir fjöl
vandir að virðin
vitnuðu fréttum
varðandi gildi þ
isblaðs“.
Halldór Ásgr
að þeir Lúðvík
sjálfsögðu með
Þegar forráð
skrifstofu Íslan
ráðuneytisstjór
málaráðuneytin
höndunum, sem
isblað utanríkis
arinnar, en á þ
inguna 15. aprí
„Drög frá H.Á.
15/5.“
Af þekkingu
sáum við ráðun
hér var ekki um
isstjórnar að ræ
óskalista í líki m
skjalið komið fr
indaskrifstofu í
embættismenn
Björn Bjarnason
Eftir Björn Bjarnason
Fjárlög, mannréttindi o
TENGSLIN YFIR ATLANTSHAFIÐ
Colin Powell, utanríkisráðherraBandaríkjanna, varð tíðrætt
um sættir á fjögurra daga fundum í
Evrópu fyrr í þessari viku. Powell
hóf för sína í Búlgaríu á tveggja daga
fundi Öryggis- og samvinnustofnun-
ar Evrópu, hélt þaðan á utanríkis-
ráðherrafund Atlantshafsbanda-
lagsins í Brussel og í gær ræddi
hann við forustumenn í Evrópusam-
bandinu í Haag. Powell sagði í gær
að nú væri verið að leysa úr ágrein-
ingnum sem hefði sprottið úr Íraks-
stríðinu. Hann sagði að ágreiningur-
inn milli Bandaríkjanna og Evrópu
vegna Íraks hefði oft verið ýktur, en
játti því að einhverjir „brestir“ væru
í samskiptunum yfir Atlantshafið.
Á fundi utanríkisráðherra NATO
þrýsti Powell á starfsbræður sína í
bandalaginu að senda aukinn liðsafla
til Afganistans og Íraks. Eins og
fram kom í Morgunblaðinu í gær
lagði hann áherslu á nauðsyn sam-
stöðu innan NATO og sagði að
Bandaríkin og Evrópuþjóðirnar
yrðu að vinna saman gegn nýjum
ógnum samtímans.
„Hvað sem líður ágreiningi okkar
um hið liðna og um Íraksmálin horf-
um við nú fram á við,“ sagði Powell á
miðvikudag. „Við viljum rétta út
sáttahönd til Evrópu og við vonum
að Evrópa muni gjalda í sömu
mynt.“
Greinilegt er að Bandaríkjastjórn
hyggst nú leggja mikið upp úr því að
bæta samskiptin við þau ríki Evrópu
sem hafa lagst gegn stríðinu í Írak.
För Powells ber því vitni og sömu-
leiðis ákvörðun George Bush Banda-
ríkjaforseta að láta það verða sitt
fyrsta verk, eftir að hann hefur svar-
ið embættiseið að nýju á komandi
ári, að fara til Brussel.
Ein ástæðan fyrir þessu viðmóti er
vitaskuld sú að Bandaríkjamönnum
veitir ekki af aðstoð í Afganistan og
sérstaklega í Írak. Ástandið þar gef-
ur ekki tilefni til bjartsýni og það
verður þrekvirki takist að halda þar
trúverðugar kosningar í upphafi
næsta árs.
Bandaríkjamenn er hægt að gagn-
rýna að mörgu leyti fyrir það hvern-
ig þeir hafa haldið á málum í Írak.
Þar hafa verið gerð ýmis mistök og
enn eru þeir í miklum vandræðum.
„Menn eru á eitt sáttir um að halda
áfram stuðningi við lýðræðisþró-
unina í Írak,“ sagði Davíð Oddsson
utanríkisráðherra að loknum fund-
inum í Brussel. „Það voru engar
raddir uppi um það hér að það ætti
að fresta kosningunum þar eða að
[bandaríska] herliðið ætti að hverfa
á burtu frá Írak. Menn vilja ljúka
verkinu og það er þýðingarmikið.“
Framtíð Íraks skiptir miklu máli.
Þótt deilur hafi skapast um innrás-
ina í Írak er það í þágu allra að veita
lýðræði brautargengi í landinu og
það ætti því að vera sameiginlegt
markmið Bandaríkjanna og ríkja
Evrópu og vettvangur samstarfs og
samvinnu.
ÞÁTTUR SANNGIRNI OG SJÁLF-
BÆRRAR ÞRÓUNAR Í FRIÐI
UmhverfisverndarsinninnWangari Maathai varð í gærfyrst afrískra kvenna til að
taka við þeim mikla heiðri sem fylgir
friðarverðlaunum Nóbels fyrir árið
2004. Verðlaunin fær Maathai, sem
er aðstoðar umhverfisráðherra Ken-
ýa, fyrir starf sitt í þágu umhverf-
ismála og réttinda barna og kvenna.
Starf hennar hefur leitt til víðtækra
félagslegra, efnahagslegra og menn-
ingarlegra umbóta án þess að vegið
sé að umhverfi og náttúru. Wangari
Maathai er stofnandi hreyfingar
sem kennd hefur verið við „Græna
beltið“ en á hennar vegum hefur 20–
30 milljónum trjáa verið plantað í
Afríku til að vega upp á móti eyð-
ingu skóga og útbreiðslu eyðimarka.
Ole Danbolt Mjøs, formaður
norsku Nóbelsnefndarinnar, sagði í
kynningu sinni á Maathai við at-
höfnina í gær að verndun umhverf-
isins væri orðin enn ein leið sem
hægt væri að fara í átt að friði. „Það
eru tengsl á milli friðar annars veg-
ar og umhverfisins hins vegar, þar
sem deilt er um takmarkaðar auð-
lindir á borð við olíu, vatn, málma og
timbur.“ Alltof oft hefur verið litið
fram hjá þessu samhengi í alþjóða-
samfélaginu, enda þjónar það ekki
alltaf málstað þeirra sem deila að
viðurkenna hverjir raunverulegir
hagsmunir þeirra eru. Sú áhersla
sem veiting friðarverðlaunanna í ár
ber vott um er því mikils virði.
Í ræðu sinni við móttöku verð-
launanna í gær sagði Mathaai m.a.
að „friði verði ekki náð án sann-
gjarnrar þróunar og það getur ekki
orðið nein þróun nema umhverfinu
sé stjórnað á sjálfbæran hátt á lýð-
ræðislegum og friðsömum stað“.
Hún lagði jafnframt áherslu á það
að þeir sem stunda iðnað og sömu-
leiðis stofnanir heimsins „yrðu að
skilja að það að tryggja efnahags-
legt réttlæti, sanngirni og vistfræði-
leg heilindi sé meira virði en nokkur
annar gróði“. Það er Vesturlandabú-
um þörf áminning að afrískur frið-
arverðlaunahafi, fulltrúi þeirrar álfu
sem á við hvað alvarlegust vandamál
að stríða í heiminum í dag, skuli
taka svona til orða. Augljóst er, með
tilliti til framtíðarinnar, að ekki
verður hægt að stuðla að auknum
friði í veröldinni nema þeir sem
mestan auðinn eiga, eða eru í að-
stöðu til að nýta hann annars staðar
en heima hjá sér, temji sér meiri
sanngirni í samskiptum sínum við
náungann en tíðkast hefur fram að
þessu. Arðrán, hvort sem það bein-
ist gegn fátæku fólki eða sjálfri
náttúrunni, bitnar að lokum á vel-
ferð allra jarðarbúa. Boðskapur
fólks á borð við Wangari Maathai er
því orð í tíma töluð.