Morgunblaðið - 11.12.2004, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 2004 39
laga ársins 2005 á þingi
4. desember, skuli kjósa
forsögu að engu. Virðist
m eða jafnvel röngum
afi verið komið á fram-
afnvel við þá, sem vinna
damálum í nafni Samein-
gmenn gerðu grein fyrir
il málsins, þegar atkvæði
gin. Samfylkingarmenn-
ergvinsson og Björgvin
voru í þeim hópi. Lúðvík
nars, að fyrir nokkrum
um hefði Halldór Ás-
rímsson ritað minnisblað
ríkisstjórnarinnar, þar
m hann hefði talið að til
ess að tryggja sjálfstæði
annréttindaskrifstofu Ís-
nds yrðu framlög til
ennar að koma beint frá
þingi. Það gengi ekki, að
au kæmu frá einhverju
teknu ráðuneyti. Björg-
n óskaði eftir skýrri af-
öðu Framsóknarflokks-
s til málsins sérstaklega
eð tilliti til þess minn-
blaðs, sem hann sagði, að
alldór Ásgrímsson, þá-
randi utanríkisráðherra,
fði skrifað ríkisstjórn Ís-
7.
mmæli þingmannanna
iðlum og í hádeg-
ðvarps ríkisins 4. desem-
frétt um málið á þessum
grímsson, þá utanrík-
ði til í ríkisstjórn fyrir
annréttindaskrifstofa Ís-
rveitingu beint frá Al-
rá dómsmálaráðherra
varð. Ráðherrann taldi
gt til að leggja áherslu á
nunarinnar. Nú var þetta
ga stjórnarandstöðunnar
árlagafrumvarpið gegn
stjórnarinnar. Tillagan
ingi nú rétt fyrir há-
desember hófst frétt
ins um þetta mál á
hvað rotið í innviðum
fis sem ekki vill styðja
jálfstæðrar mannrétt-
sagði þingmaður Sam-
í atkvæðagreiðslu á Al-
eytingartillaga
ðunnar um að Mannrétt-
Íslands væri áfram á
felld. Sjö ára gamalt
lldórs Ásgrímssonar for-
þar sem hann lagði til í
Mannréttindaskrifstofan
ngu beint frá Alþingi til
fstæði hennar kom til
kvæðagreiðsluna. Lúðvík
Samfylkingunni, sagðist
u tillögunni og vonaði að
nn væru það líka.
aðan sagði stefnubreyt-
da órökstutt hneyksli
ð athygli langt út fyrir
reynslu hefði verið
já fréttamönnum ríkisins
orð þingmannanna
en þeir sömdu fréttir sín-
leiðarljósi. Þótt þing-
beita óvönduðum vinnu-
kt ekki að rata óbrenglað
lmiðla, sem vilja vera
ngu sinni. Í hinum til-
m er enginn fyrirvari
þessa svonefnda „minn-
rímsson hefur upplýst,
og Björgvin fóru að
ð rangt mál.
ðamenn Mannréttinda-
nds komu á fund okkar
rans í dóms- og kirkju-
nu voru þeir með blað í
m þeir töldu vera minn-
sráðherra til ríkisstjórn-
ví má lesa dagsetn-
íl 1998 og einnig orðin
. skv. samtali fundi
okkar á slíkum skjölum
neytisstjórinn strax, að
m minnisblað til rík-
æða heldur einskonar
minnisblaðs. Töldum við
frá fulltrúum Mannrétt-
í viðræðum þeirra við
utanríkisráðuneytisins.
Lýstum við þeirri skoðun við for-
ráðamenn Mannréttindaskrifstofunnar
og töldum þetta blað marklaust skjal
um afstöðu stjórnvalda. Þeir Lúðvík
Bergvinsson og Björgvin G. Sigurðs-
son kusu hins vegar að líta skjalið öðr-
um augum og blekkingin varð að höf-
uðmáli í fréttum um afgreiðslu
fjárlaganna!
Síðan hefur Halldór Ásgrímsson
skýrt frá því, að fangamarkið H.Á. á
skjalinu sé ekki sitt heldur Helga
Ágústssonar, sem var ráðuneytisstjóri
utanríkisráðuneytisins á þessum tíma.
Alvörumál
Vegna þessa máls hef ég verið op-
inberlega sakaður um að hafa látið
óvild í garð Mannréttindaskrifstofu Ís-
lands ráða ákvörðunum á vettvangi
dóms- og kirkjumálaráðuneytisins.
Mér sé í nöp við skrifstofuna vegna
umsagna hennar um lagafrumvörp mín
og annarra ráðherra. Gott ef ég á ekki
að vera andvígur mannréttindum, og
er það helst Ögmundur Jónasson,
þingmaður vinstri/grænna, sem heldur
þessum sjónarmiðum á loft. Yfirlýs-
ingar af þessu tagi styðjast ekki við
neitt annað en innræti höfunda þeirra.
Ég dreg ekki í efa, að umsagnir
Mannréttindaskrifstofu Íslands um
lagafrumvörp og hvaðeina annað, sem
inn á hennar verksvið kemur, séu unn-
ar af alúð. Ég er á hinn bóginn alls
ekki fær um að fella dóma um efni
þeirra, því að þær hafa ekki verið
sendar til mín og ég hef ekki sér-
staklega borið mig eftir þeim. Þær
skipta einfaldlega engu máli í þessu
efni.
Þegar forráðamenn skrifstofunnar
ræddu við okkur ráðuneytisstjórann
var höfuðáhersla lögð á mikilvægi þess
starfs hennar, sem lyti að alþjóðlegu
samstarfi. Það yrði að gera fram-
kvæmdastjóranum kleift að vera þar
virkur þátttakandi fyrir hönd lands og
þjóðar í nafni skrifstofunnar.
Ég tel baráttu fyrir mannréttindum
mikið alvörumál og hef látið mig hana
skipta bæði sem blaðamaður og stjórn-
málamaður. Á sínum tíma lá ég undir
ámæli áhrifamikilla manna og fyr-
irtækja vegna skrifa minna um stjórn-
arhætti í Sovétríkjunum og var ég þá
meðal annars sakaður um að spilla við-
skiptahagsmunum Íslands með því að
lýsa einræði kommúnista tæpitungu-
laust, reiddust ekki síst síldarseljendur
og olíukaupendur þeirri skoðun.
Skömmu eftir að ég var kjörinn á
þing settist ég í nefnd á vegum Þor-
steins Pálssonar, þáverandi dóms- og
kirkjumálaráðherra, til að vinna að lög-
festingu mannréttindasáttmála Evrópu
hér á landi. Þá sat ég eitt kjörtímabil á
þingi Evrópuráðsins og tók þar oft
þátt í umræðum um mannréttindamál.
Grein þessa skrifa ég til að mótmæla
harðlega árásum á mig og aðra ráð-
herra vegna þessa máls. Árásirnar eiga
ekkert skylt við umhyggju fyrir mann-
réttindum. Málflutningurinn er á þann
veg, að hann stenst ekki kröfur um
traust og trúverðugleika.
Að lokum minni ég á, að alls ekki er
sjálfgefið, að unnendur mannréttinda
eigi að vera háðir fjárveitingum úr rík-
issjóði. Á vefsíðu Íslandsdeildar Amn-
esty International má lesa:
„Amnesty International er óháð öll-
um stjórnvöldum, stjórnmálastefnum,
efnalegum hagsmunum og trúar-
brögðum. Samtökin hvorki styðja né
eru andsnúin nokkrum stjórnvöldum
eða stjórnmálakerfi, né styðja þau
endilega viðhorf þeirra einstaklinga,
sem eru viðfang mannréttindabaráttu
samtakanna. Til að tryggja sjálfstæði
sitt leitar Amnesty International
hvorki eftir né þiggur fé frá rík-
isstjórnum eða stjórnmálaflokkum í
starf sitt við að skrásetja og berjast
gegn mannréttindabrotum. Fjáröflun
samtakanna byggir á framlögum félaga
þeirra um heim allan, og annarri fjár-
öflun.“
Mér finnst þetta virðingarvert við-
horf samtaka í baráttu fyrir mannrétt-
indum og skil vel þá hugsun, sem býr
því að baki.
Ég vil að lokum lýsa þeirri von
minni, að sú fjárveiting til mannrétt-
indamála, sem alþingi hefur með fjár-
lögum falið dóms- og kirkjumálaráðu-
neytinu að úthluta, nýtist vel til að efla
mannréttindi og skilning á gildi þeirra.
Höfundur er dóms- og kirkjumálaráðherra.
og sannsögli
E
ndurskoðun stjórnarskrár-
innar – grundvallarlaga ís-
lenska lýðveldisins – stend-
ur fyrir dyrum. Ef marka
má orð forsætisráherra
Halldórs Ásgrímssonar mun þessi endur-
skoðun taka til flestra þátta stjórnarskrár-
innar en einskorðast ekki við valdsvið for-
setaembættisins eins og skilja mátti af
umræðunni sl. sumar.
Í þessu sambandi vísa ég til orða for-
sætisráðherra í stefnuræðu hans á Alþingi
þann 4. okt. sl. en þar minntist hann á þá
staðreynd að við lýðveldisstofnun hafi einu
verki verið vísað til komandi kynslóða og
það hafi verið endurskoðun stjórnskip-
unarinnar og ákvarðanir um framtíð-
arstjórnskipun Íslands. Í ræðu í Þjóð-
menningarhúsinu þann 6. des. sl. lagði
hann svo áherslu á nauðsyn þess að við
tækjumst nú á hendur þetta verkefni sem
aldrei hefði verið leitt til lykta með full-
nægjandi hætti.
Verkefnið
Ég hlýt að fagna þessum yfirlýsingum
forsætisráðherra enda eru þær í samræmi
við tillögu til þingsályktunar sem þing-
flokkur Samfylkingarinnar flutti nú á
haustþingi. Í þeirri þingsályktun eru nefnd
helstu verkefni sem við teljum að bíði um-
fjöllunar og úrlausnar hjá stjórn-
arskrárnefnd.
Þessi verkefni eru m.a. að gera tillögu
um hvernig tryggja megi í stjórnarskrá
sameign þjóðarinnar á náttúruauðlindum;
leiða megi í stjórnarskrá ákvæði um rétt
kjósenda til þjóðaratkvæðagreiðslu;
treysta eftirlitshlutverk Alþingis með
framkvæmdavaldinu; setja ákvæði um
framsal ríkisvalds til alþjóðastofnana; end-
urskoða mannréttindakaflann m.t.t. al-
þjóðlegra mannréttindasáttmála; huga að
sambandi ríkis og kirkju; afnema heimildir
til setningu bráðabirgðalaga nema í neyð-
artilvikum; gera landið að einu kjördæmi
og leita almennt leiða til að auka réttindi
og áhrif einstaklinga og kjósenda.
Öll þessi verkefni kalla á mikla umræðu
og vandaða málsmeðferð enda mikilvægt
að sem mest sátt ríki um þau grundvall-
arlög sem við setjum um íslenska stjórn-
skipan. Lögin þurfa að vera skýr og
gegnsæ þannig að ekki sé reynt að toga
þau og teygja á alla enda og kanta eftir
hentugleikum þeirra sem með völdin fara
hverju sinni, eins og gerðist í sumar. Þau
þurfa að byggja á víðtækri samstöðu sem
flestra til að fyrirbyggja eins og kostur er
að upp komi deilur um stjórnskipan lands-
ins.
Þjóðin setji leikreglurnar
Þegar stjórnarskráin á í hlut dugir
hvorki einfaldur meirihlutavilji né heldur
að stjórnmálamennirnir
komi sér saman um það,
þvert á flokksbönd, hver sé
hin besta skipan mála.
Grundvallarlögin okkar
þurfa að endurspegla þjóð-
arviljann þannig að tryggt
sé að með breytingu á
stjórnarskrá séu stjórn-
málamenn ekki að gæta
sinna eigin hagsmuna eða
valda. Það þarf að vera hafið
yfir allan vafa að breyting-
arnar séu einvörðungu í
þágu lands og þjóðar.
En hvernig leitum við eft-
ir vilja þjóðarinnar? Eru
það ekki stjórnmálamenn-
irnir sem endurspegla best
þennan vilja? Starfa þeir ekki í umboði
þjóðarinnar? Vissulega en valdið er henn-
ar. Þjóðin er stjórnarskrárgjafinn og setur
þeim sem starfa við stjórnskipan landsins
þær leikreglur sem þeir eiga að fara eftir.
Það kann að vera snúið að finna vilja þjóð-
arinnar í flóknu og viðamiklu máli eins og
endurskoðun stjórnarskrárinnar óneit-
anlega er, en það er alls ekki ógerlegt.
Mikilvægt er að stjórnarskrárnefndin,
sem skipuð verður á næstunni, hugi vel að
þeim leiðum sem færar eru í því efni. Má í
því sambandi nefna að hægt er að skipu-
leggja n.k. þjóðfundi í byggðum landsins
þar sem tiltekin álitaefni eru lögð fram til
umræðu og afgreiðslu. Þegar tillögur að
stjórnarskrárbreytingum liggja fyrir má
leggja þær í dóm þjóðarinnar í almennri
atkvæðagreiðslu þannig að hún geti tekið
afstöðu til einstakra tillagna. Þá má nefna
tillögu sem m.a. Jóhanna Sigurðardóttir
hefur sett fram um að kjósa sérstakt
stjórnlagaþing sem hefði það eitt verkefni
að semja ný grundvallarlög fyrir þjóðina.
Pólitísk einsýni
Til þess eru vítin að varast þau og sl. vor
og sumar sáum við hvernig ekki á að
standa að vinnu og umræðu um mál sem
hafa víðtæka pólitíska skírskotun og al-
menningur lætur sig miklu varða. Þegar
fjölmiðlamálið er skoðað í spegli tímans
hlýtur maður að furða sig á því hvernig
þetta mál gat lent á þessum fádæma villi-
götum. Hvernig hægt var að
setja allt samfélagið á annan
endann vegna máls sem ekki
þarf að vera mikill ágrein-
ingur um ef grannt er skoð-
að. Þar veldur sá er á heldur.
Eins mikilvægt og það er
að láta ekki illdeilur sumars-
ins lita allt pólitískt starf,
verður engu að síður að gera
þá kröfu til ríkisstjórn-
arinnar að hún læri af þeim
mistökum sem hún gerði í
fjölmiðlamálinu. Frumvarpið
sem þá var lagt fram byggði
á pólitískri einsýni sem hafði
áhrif á allt ferlið og eyðilagði
málið. Stjórnarandstöðunni
var hvergi hleypt að málinu á
undirbúningsstigi, verksvið nefndarinnar
sem vann fjölmiðlaskýrsluna var alltof
þröngt, enginn tími gafst til að ræða
skýrsluna áður en frumvarp var lagt fram
og hvorki var byggt á né kallað eftir bestu
fáanlegu sérfræðiþekkingu á sviði fjölmiðl-
unar. Af þessum sökum var frumvarpið
fullkomlega á skjön við veruleikann.
Þetta má ekki endurtaka sig. Við endur-
skoðun stjórnarskrárinnar skiptir veru-
legu máli að allir sem að þeirri vinnu koma
nálgist viðfangsefnið af ábyrgð og virð-
ingu. Nú ríður á að fulltrúar stjórn-
málaflokkanna vandi sig og sýni og sanni
að þeir vilja fara vel með það vald sem
þeim hefur verið falið.
Þjóðarviljinn og stjórnarskráin
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
Höfundur er varaformaður
Samfylkingarinnar.
Eftir Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur
Í
gær, 10. des., lauk 16 daga átaki
gegn kynbundnu ofbeldi sem
UNIFEM á Íslandi ásamt 17 öðr-
um aðilum, sem allir láta sig málið
varða, hafa haft forgöngu að. Það
er ástæða til að fagna þessu átaki því að
það beinist að máli sem því miður snertir
okkur öll. Ofbeldi gegn konum er alvarlegt
vandamál í okkar þjóðfélagi sem erfitt er
við að eiga. Þó er ljóst að þessi málaflokk-
ur hefur hlotið verðskuldaða athygli und-
anfarin ár og mikil vinna verið lögð í úr-
bætur á lagaumgjörð og
málsmeðferð. Hins vegar er
jafnframt ljóst að mál af
þessum toga eru vandasöm
og viðkvæm og krefjast
þess að við höldum vöku
okkar og skirrumst ekki við
að grípa til þeirra aðgerða
sem þörf er á. Því miður eru
umræður um þetta efni
nauðsynlegar, jafnvel í
þjóðfélögum sem telja sig
standa framarlega meðal
siðmenntaðra þjóða.
Sem dómsmálaráðherra
reyndi ég eftir bestu getu
að takast á við þau vanda-
mál sem tengjast ofbeldi sem beinist
sérstaklega að konum með ýmsum hætti.
Það er staðreynd að þolendur ofbeld-
isbrota eru konur að stórum hluta og
reyndar eru þær þolendur í mun fleiri mál-
um en þeim sem koma upp á yfirborðið og
fá meðferð innan réttarkerfisins. Aðgerðir
til þess að vernda konur sérstaklega fyrir
ofbeldi var einn veigamesti liðurinn í átaki
mínu til að efla verulega vernd brotaþola.
Ég tel verulega margt hafa áunnist á því
sviði. Á undanförnum áratug hafa verið
gerðar víðtækar breytingar á refsilögum,
lögum um meðferð refsimála fyrir dóm-
stólum til þess að auka refsivernd og bæta
stöðu þolenda ofbeldisbrota sem hefur
komið konum og börnum sérstaklega til
góða. Má þar fyrst nefna lög um greiðslu
ríkissjóðs til þolenda afbrota sem tryggja
þolendum ofbeldisbrota greiðslu úr rík-
issjóði. Einnig vil ég nefna víðtækar breyt-
ingar á lögum um meðferð opinberra mála
sem tryggja brotaþola í ofbeldismálum að-
stoð réttargæslumanns í tengslum við
rannsókn og rekstur sakamáls gegn
meintum brotamanni.
Þá má einnig nefna að reglur um nálg-
unarbann hafa verið lögfestar, sem að
mínu mati var mjög markverð réttarbót
fyrir þolendur ofbeldisbrota, sérstaklega
konur og var stórt skref í viðleitni til þess
að sporna við heimilisofbeldi. Með því að
beita nálgunarbanni má koma í veg fyrir
heimilisofbeldi og bregðast við því í þeim
tilvikum sem því hefur verið
beitt. Markmið nálgunarbanns
er þannig að vernda fórn-
arlamb ofbeldisbrota og fyr-
irbyggja frekara ofbeldi. Nú
þegar komin er reynsla á þess-
ar lagabreytingar er eðlilegt
að skoða og meta hvernig til
hefur tekist og hvað má betur
fara. Enn eru þá ótalin ákvæði
um vitnavernd, sem mjög hef-
ur verið í deiglunni hin síðari
ár. Ofbeldi í ýmsum myndum
er því miður staðreynd hér á
landi. Það drepur hér á landi
eins og annars staðar í hljóði
og í skugga þagnarinnar. Ein
leið til að stemma stigu við kynbundnu of-
beldi er einmitt að draga vandamálið fram
í dagsljósið og leita lausna á því. Öll op-
inská umræða um þetta efni er nauðsyn-
leg. Við megum ekki gleyma því að kyn-
ferðisofbeldi og heimilisofbeldi er glæpur
sem þrífst vel í skjóli þagnarinnar og
gjarnan innan veggja heimilisins.
Björn Bjarnason dómsmálaráðherra
hefur lýst því yfir að á vettvangi dóms-
málaráðuneytisins sé verið að huga að inn-
taki ákvæða almennra hegningarlaga og
laga um meðferð opinberra mála þegar
kemur að því að rannsaka, ákæra og
dæma heimilisofbeldi. Ofbeldið sem slíkt
er vitaskuld refsivert. Það greinir hins
vegar heimilisofbeldi frá öðrum tegundum
ofbeldis, að þolandi sætir slíkri kúgun af
hálfu brotamanns að örðugt getur reynst
að kæra verknaðinn til lögreglu. Þá mun
dómsmálaráðuneytið kanna sérstaklega,
hvort setja beri verklagsreglur um kvaðn-
ingu réttargæslumanns, þegar fórnarlamb
heimilisofbeldis leitar til bráðamóttöku
sjúkrahúsa. Til þess var raunar lagt fram
fjármagn í minni ráðherratíð. Athugun
ráðuneytisins mun byggjast á þeim
skýrslum og gögnum sem gerð hafa verið
að því er þennan mikilvæga málaflokk
varðar, auk þess sem leitað verður eftir
samvinnu við þá sem til málaflokksins
þekkja. Við mat á refsilöggjöfinni er mikil-
vægt að hafa í huga að ofbeldi er refsiverð-
ur verknaður, og ekki víst að sérákvæði
um heimilisofbeldi leysi allan vanda. Öðru
máli gæti gegnt um þætti er varða rann-
sókn heimilisofbeldis; það er að segja
ákvæði í lögum um meðferð opinberra
mála.
Til þess að við getum beitt úrræðum
sem réttarkerfið býður upp á til þess að
berjast við hvers konar ofbeldi gegn kon-
um, verðum við að fá þessi mál upp á yfir-
borðið. Stígamót, Kvennaathvarfið, Neyð-
armóttaka vegna nauðgana eru bara
nokkur þeirra samtaka sem gegna lykil-
hlutverki í stuðningshlutverki sínu við þol-
endur kynferðisafbrota, þegar kemur að
þeirri erfiðu ákvörðun þolanda að aflétta
þagnarhjúp af þeirri skelfilegu misgerð
sem kynferðisbrot og ofbeldisbrot eru,
hvort sem er innan veggja heimilisins eða
utan. Ég vil að lokum leggja áherslu á að
ábyrgðin í þessu máli hvílir ekki aðeins á
stjórnvöldum, þó að vissulega sé brýnt að
yfirvöld skerpi á í baráttunni. Þetta er
vandi sem allt samfélagið stendur frammi
fyrir og okkur ber að vinna saman að því
að leysa úr því.
Átak gegn ofbeldi ætti að standa alla
daga og við verðum að halda vöku okkar
fyrir því að það getur átt sér stað hvar sem
er og hvenær sem er. Sjálfstæðisflokk-
urinn væntir góðs samstarfs við samtökin í
þessu baráttumáli og ég óska þeim alls
góðs í því mikilvæga starfi sem þau hafa
fyrir höndum á þessu sviði.
Átak gegn kynbundnu ofbeldi
Sólveig Pétursdóttir
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins
og fyrrverandi dóms- og kirkjumálaráðherra.
Eftir Sólveigu Pétursdóttur