Morgunblaðið - 11.12.2004, Page 43

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 2004 43
UMRÆÐAN
Notaleg stæði í sex bílahúsum bíða þín
í jólaumferðinni.
H
ön
nu
n:
G
ís
li
B
.
Hverfisgötu 20,
gegnt Þjóðleikhúsinu. 271 stæði.Traðarkot
FLESTIR eiga að vita að áfengi
er hættulegt heilsu manna. En of
margir kæra sig kollótta eða virða
staðreyndir að vettugi, að því er bezt
verður séð. Ef hins vegar læknar
eða hjúkrunarfræðingar taka vara
við áfengi er það allt í
einu orðin dauðans al-
vara. Menn setur
hljóða og fara vonandi
að hugsa um eigin
áfengisneyzlu eða mis-
notkun.
Í Accent, virtu er-
lendu riti um þessi
mál, fjallar merkur
sérfræðingur, Lars
Nilsson, um þetta efni.
Hér koma nokkrar
glefsur úr annars yf-
irgripsmikilli grein.
Nilsson er yfirmað-
ur á endurhæfing-
ardeild fyrir áfengissjúklinga við
Akademiska sjukhuset í Uppsölum.
Nilsson segir að aukning áfeng-
isneyzlunnar í sænsku samfélagi
komi greinilega fram á endurhæf-
ingardeildinni. Hann hittir þarna
mikinn fjölda venjulegs fólks sem
leitar hjálpar, foreldra smábarna,
verkamenn og aðra sem maður hefði
ekki ætlað að tengdust
misnotkun áfengis og
fólk þar sem drykkju-
fýsnin setur mark sitt á
hversdagslífið.
Nilsson segir: „Það
sem við sjáum og reyn-
um í dag er aðeins topp-
urinn á ísjakanum.“ Við
sjáum sem sagt aðeins
hluta vandans af völd-
um áfengisneyzlunnar
samkvæmt orðum hans.
Nilsson staðhæfir að
sífellt fleiri muni þurfa
að leita hjálpar vegna
áfengisneyzlu sinnar.
Hann bendir ennfremur á, hversu
þýðingarmikið það sé að vera vel
vakandi fyrir því tjóni, sem áfengið
valdi, og heilbrigðisstarfsfólk horfi
ekki framhjá þeirri hlutdeild sem
áfengið á í svo fjölmörgum sjúkdóm-
stilfellum. Fjölmargar rannsóknir
sýna að áfengisneyzla er orsök að
ótal meinum, heilsubresti eða van-
heilsu. U.þ.b. tíu af hundraði fólks á
eftirlaunaaldri eiga við veikindi að
stríða vegna áfengisneyzlu. Sjúk-
dómar einkennandi fyrir þetta eru
t.d. lifrarskemmdir og briskirt-
ilsbólga en þessir sjúkdómar fara
vaxandi. Ofneyzla áfengis getur
einnig legið til grundvallar í tilfellum
svefntruflana og þunglyndis.
Heilbrigðisstarfsfólk þarf að líta
til heildarmyndar, átta sig á hvernig
áfengisneyzla og ákveðnar tegundir
sjúkdóma falla saman.
Svo eru hér nokkrar staðreyndir
um áfengisnotkun frænda vorra Svía
og þær gætu án efa átt erindi til vor.
U.þ.b. 5.000 Svíar látast árlega
um aldur fram vegna ofneyzlu
áfengis.
Nær 75% af þeim sem fremja of-
beldi í Svíþjóð gjöra það undir áhrif-
um áfengis. Áfengisneyzla kemur
við sögu 50% þolenda ofbeldisverka.
50% þeirra sem láta lífið af eigin
völdum hafa neytt áfengis.
Heildarneyzla áfengis í Svíþjóð er
nú rúmir tíu lítrar.
Skyldu þessi atriði ekki einnig
eiga erindi við oss hér á voru ágæta
landi Íslandi – og ennþá frekar til
umhugsunar fyrir þá sem opna vilja
nær allar gáttir fyrir áfengisflóðinu?
Áfengi – sjúkdómar
– staðreyndir
Björn G. Eiríksson
skrifar um áfengismál ’Heildarneyzla áfengis í Svíþjóð er nú rúmir
tíu lítrar.‘
Björn G.
Eiríksson
Höfundur er sérkennari og
á sæti í fjölmiðlanefnd IOGT.
Á MAÐUR að nenna að atast út í
gagnrýnendur? Hvað þá þegar
stjörnugjöfin er upp á heilar fjórar
stjörnur. Það er samt ekki viðunandi
að í annars ágætum dómi um Vetr-
arljóð Ragnheiðar Gröndal skuli
gagnrýnandinn Grétar Mar Hregg-
viðsson finna hjá sér
þörf til að ata mig að-
eins út og gera for-
sendur útgáfunnar tor-
tryggilegar. Hann ýjar
að því að græðgi útgef-
andans ráði ferðinni;
… á köflum hljómar
þetta frekar eins og
plata útgefandans en
sólóplata Ragnheiðar
Gröndal, að ákveðið
hafi verið að gefa út
auðseljanlega plötu.
Hyggilegra hefði verið
fyrir alla (nema
kanske útgefandann)
að bíða með þessa út-
gáfu … – Það er gam-
alkunnug klisja að
halda því fram að út-
gefandinn taki ákvarð-
anir með gullglampa í
augunum og klingjandi
peningahljóð í eyrum
og gefi ekkert fyrir
langtímahagsmuni
listamannsins. Það
upplýsist því hér að
hugmyndin um gerð þessarar plötu
og samstarf okkar Ragnheiðar
kviknaði í desember 2003, en þá hafði
Ragnheiður m.a. sungið inn á plöt-
una Íslensk ástarljóð, sem undirrit-
aður gaf út. Sala þeirrar plötu í lok
ársins 2003 nam rétt um 3.000 ein-
tökum og var kostnaður útgáfunnar
þá rúmlega einni milljón yfir tekjum.
Vetrarljóð er afrakstur sérlega góðs
samstarfs listamanns, upptökustjóra
og útgefanda, þar sem síst hallaði á
listamann, eins og gefið er í skyn. Því
eru vangaveltur gagnrýnandans ein-
ungis hans eigin hugarburður, at
sem hittir hann sjálfan fyrir og setur
blett á annars ágæt skrif. Eftir ára-
tugi í tónlistargeiranum er ég enn að
horfa á Tónlistann og allar auðselj-
anlegu plöturnar sem skora ekki þar.
Ef Grétar Mar býr yfir auðselj-
anlegu-plötu-formúlunni er hann
kannski tilbúinn að deila henni með
einu útgefandagreyi?
Fyrst ég er farinn af stað ætla ég
líka að gera aðra athugasemd. Grét-
ar Mar notar sem fyrirsögn: Jóla eða
ekki jóla? Og segir síðan í dómnum:
Plata þessi geldur fyrir að vera hálf-
gildings jólaplata, sem er klaufa-
legt … Annaðhvort eru plötur jóla
eða ekki jóla. – Þetta er ekki rökstutt
frekar, en skilja má hin skýru skil
þ.e. ef orðið jól kemur fyrir í text-
anum þá er lagið jólalag.
Eins og fram er komið þá heitir
platan Vetrarljóð. Jólin eru jú órjúf-
anlegur hluti vetrarains hér á norð-
urhveli jarðar. Af þessu tekur val
ljóðanna mið og ásamt útsetningum
laganna er þeim ætlað að mynda
heild hvert sem umfjöllunarefni text-
ans er. Þess var sérstaklega gætt að
forðast allt glingur í ljóðagerðinni og
útsetningum laganna. Má minna á að
um langt skeið hefur það verið
stundað hérlendis að taka annarra
landa dægurlög, misþyrma höfund-
arrétti með því að troða
jólaorðum í textana og
hengja á þau glysútsetn-
ingar til að gera að ís-
lenskum jólalögum. Er
það jóla? Öndverð að-
ferðafræði var notuð við
val á þeim jólalögum
sem er að finna á Vetr-
arljóðum. Má þar nefna
t.d. Jól við ljóð Arnar
Arnarsonar, fjallar um
örbirgð, sem blasir aldr-
ei skýrar við börnum en
á jólunum. Í laginu
Gleði- og friðarjól er
horft út frá jólunum og
bent á misskiptingu og
raunir náungans um leið
og kærleiksboðkapur er
ítrekaður. Lagið Jóla-
kötturinn á sér tilvísun í
einn óvætt þjóðsagna-
hefðarinnar og í Jóla-
kveðju segir: En veiztu
þegar hjá þér ég er, að
þá eru alltaf jól. Alltaf
jól? Er hægt að taka
svona fullyrðingu alvar-
lega eða á að skilja hana sem ástar-
játningu? Og hvort er lagið þá jóla-
eða ástarlag?
Að lokum vil ég deila með gagn-
rýnandanum einu þeirra ljóða sem
íhugað var að gera (jóla?)lag við,
varð ekki úr, en hollt er að rifja upp:
Jól
Sjá, ennþá rís stjarnan, sem brennur
björtust og mildust
á bládjúpum miðsvetrarhimni hins
snæþakta lands.
Sjá, ennþá nálgast sú hátíð, sem hjartanu
er skyldust
og huggar með fagnaðarsöngvum
hvert angur manns.
Og innan skamms byrjar kappát í koti
og höllu,
og klukknahringing og messur og
bænargjörð.
Það er kannske heimskast og andstyggi-
legast af öllu,
sem upp var fundið á þessari voluðu jörð.
Og ger þú nú snjallræði nokkurt, svo
fólkið finni
í fordæmi þínu hygginn og slóttugan mann:
Með kurteisum svip skaltu kveikja í
stofunni þinni,
og kauptu svo sóknarprestinn og éttu hann.
(Steinn Steinarr.)
Jóla eða ekki jóla? Aldeilis brennandi
spurning það.
Jólaat
Steinar Berg Ísleifsson fjallar
um tónlistargagnrýni
’Það er gam-alkunnug klisja
að halda því
fram að útgef-
andinn taki
ákvarðanir með
gullglampa í
augunum …‘
Höfundur er tónlistarútgefandi.
Steinar Berg Ísleifsson