Eintak - 16.06.1994, Blaðsíða 14

Eru Vestur-íslendingar alvöru íslendingar eða Kanadamenn sem þjást af fortíðarást?
Hér á landi er staddur Tom Oleson ritstjóri Lögbergs-Heimskringlu. Loftur Atli Eiríksson
talaði við hann og komst að því hver munurinn er á Vestur-íslendingi og Heima-íslendingi.
Vestur-íslendingur snýr heim
Reiknað er með að á þriðja
hundrað Vestur-íslendingar munu
sækja landið heim í tilefhi lýðveldi-
safmælisins. Fyrsti hópurinn sem
telur um 70 manns kont til landsins
á mánudag en hinir koma um
næstu mánaðamót. Tom Oleson,
ritstjóri Lögbergs-Heimskringlu er
einn þeirra sem hyggst vera á Þing-
völlum 17. júní en hann hefur rit-
stýrt þessu málgagni Vestur-Islend-
inga undanfarin tvö ár.
Flestir Vestur-íslendingar búa í
héruðunum Manitoba og Bresku
Kólumbíu í Kanada. Winnipeg er
stærsta borg Manitoba en íslenski
bærinn Gimli er um 100 mífur
norður af borginni. íslendingar
byrjuðu að flytjast til Kanada upp úr
1870, og fram að fýrri heimsstyrjöld-
inni fluttust 14.000 Islendingar vest-
ur um haf. Tom segir að erfitt sé að
fullyrða fjölda Vestur-íslendinga en
giskar á að þeir séu á milli 20.000 og
30.000. Margir þeirra hafa gifst öðr-
um íslendingum en það er misjafnt
hvað fólk leggur mikið upp úr upp-
runa sínurn. Gimli er fyrst og fremst
sumardvalarstaður sem stendur við
Winnipegvatn en íbúar bæjarins eru
einhvers staðar á bilinu fimm til tíu
þúsund talsins.
Við notuðum tækifærið og hitt-
umst í garði Einars Jónssonar á
dögunum þegar sólargeislarnir
brutust í gegnum skýin um stund.
Hver eru helstu einketmi landslags-
ittsþar sem Vestur-Islendingar búa?
„Þar er meginlandsloftslag, þar
sem hitinn fer oft upp í 30 stig á
sumrin og niður í 30 gráðu ffost á
veturna. Landið er flatt í Manitoba
og mikið af vötnum. Stærstu vötnin
eru Winnipegvatn og Manitoba-
vatn. íslendingar búa aðallega á
svæðinu á milli þessara vatna. Þetta
landssvæði er ekki sérlega frjósamt
til akuryrkju enda kunnu Islending-
ar ekki að rækta korn þegar þeir
fluttu þangað. Þeir völdu
hins vegar svæðið
því það
hentar vel til kvikfjárræktar og fisk-
veiða eins og þeir þekktu af fyrri
reynslu. Á þessunt stað var lýðveldið
Nýja Island stofnað en það lifði í
fimm ár áður en það varð hluti af
Manitoba-héraði. Það er ennþá
mikið af smábæjum þarna sem eru
mjög íslenskir. Þegar forseti Islands,
Vigdís Finnbogadóttir, kom í
heimsókn árið 1989 kom hún við á
bóndabæ á Heklu-eyju í Winnipeg-
vatni og ég tók viðtal við hana á eft-
ir. Hún sagði að þetta hefði verið al-
veg eins og að heimsækja íslenskan
bóndabæ. Fólkið talaði sömu ís-
lensku og var töluð á Islandi á 19.
öld og allt var með sama móti og á
íslenskum sveitabæ að því er hún
sagði. Hugmyndin var að Vigdís
staldraði við í 20 mínútur en hún
fór ekki fýrr en eftir einn og hálfan
tíma því hún kunni svo vel við sig.
Reykjavík - tvær borgir
Hvað œtlar þú að gera á Islandi
fyrir utan að mœta á lýðveldishátíð-
ina?
„Ég er ritstjóri Lögbergs-Heitns-
kringlu en það er sjálfboðavinna.
Fyrir utan það starfa ég sem dálka-
höfundur við Free Winnipeg Press
og ætla að reyna að verða mér úti
um efni fýrir bæði blöðin í ferðinni.
Aðalmálið fyrir Lögberg-Heims-
kringlu er lýðveldishátíðin en hún er
ekki eins mikið atriði fýrir Free
Witmipeg Press. Þeir hafa meiri
áhuga á sérkennileika landsins.
Menn velta því fýrir sér í Kanada
hvernig lýðveldið Island geti verið til
á eyju í Norður-Atlantshafi með að-
eins 260.000 íbúum. Nýfundnaland
er stöðug plága fyrir efnahagslíf
Kanada en það er stærri eyja með
fleiri íbúum sem býr yfir meiri nátt-
úrulegum auðæfum en Island. Þeir
geta ekki látið eigin efnahag ganga
upp og það er athyglisverður sam-
anburður. Það eru ekki margir í
Winnipeg sem vita mikið um ísland
svo það er eiginlega sama hvað
maður skrifar um landið, það er allt
fréttir fýrir þetta fólk.“
Erþað almenn skoðun Kanada-
manna að ísland sé sérkennilegt
land?
„Ég meinti það ekki á
heikvæðan hátt. Fólk
; verður hissa á hvað er
^lítið um glæpi á Is-
' landi en það er
^vandamál sem
er mikið í um-
ræðunni í Kan-
ada. Það vekur
einnig furðu fólks að
íslenskur efhahagur er að
f mestu byggður á einni at-
: vinnugrein, það er sjávarút-
vegi, en samt sem áður
blómgast hann vel.
Mér finnst verðlagið á íslandi
ótrúlega hátt en engu að síður
eru búðir og veitingastaðir
fiillir af fólki þannig að Is-
. lendingar hljóta að hafa það
gott.“
Ætlar þú að skoða landið í
þessariferð?
„Ef ég hef tíma til þess þá langar
mig til að gera það en ég fer aftur til
Kanada á sunnudaginn. Ég mundi
hafa gaman af að skoða Ásbyrgi og
Dettifoss en ég heimsótti þá staði
þegar ég var hér árið 1962. Þetta eru
þau náttúruundur sem ég man mest
eftir frá heimsókn minni þá.“
Finnst þér Reykjavík hafa
HttKI
■
breyst mikiðfrá þvíþú varst hérna
síðast?
„Já hún hefur gert það. Gamli
bærinn er að vísu að mörgu leyti
svipaður og það er margt sem ég
kannast við frá fýrri dvöl minni hér.
Það er næstum eins og Reykjavík sé
orðin að tveimur borgum. Það er
gamli hlutinn og hinn nýi sem hefur
verið byggður í kringum hann. Ég
kann virkilega að meta eldri hlutann
en líst ekki vel á nýju hverfin. Það er
ekki í mínu hlutverki að dæma það
en mér finnst arkitektúrinn mjög
einkennilegur. Það er yndislegt að
ganga um götur Reykjavíkur. Mað-
ur er látinn í friði og fólkið er vin-
gjarnlegt."
Finnst ég vera íslending-
ur
Halda íslendingar hópinn í Man-
itoba?
„Já, þeir gera það og íslendingafé-
lagið ætti að vera stefhumarkandi
aðili fýrir þá en tilgangur þess virðist
ekki vera nógu skýr, þrátt fýrir að
mikið af góðu fólki vinni fyrir félag-
ið. Vestur-íslendingar eru mjög
meðvitaðir um uppruna sinn. Þegar
ég er í Kanada þá finnst mér ég vera
íslendingur en það er einungis þegar
ég er erlendis sem mér líður eins og
Kanadamanni og þetta á við marga
sem ég þekki.
Foreldrar mínir voru íslenskir og
foreldrar þeirra voru innflytjendur
frá Islandi. Við systkinin erum fýrsta
kynslóð íslendinga í minni fjöl-
skyldu til að giftast fólki af öðrum
uppruna en íslenskum. Konan mín
er þó að fjórðungi til íslendingur og
hún er aðstoðarritstjóri Lögbergs-
Heimskringlu.“
Fékkst þú aldrei tækifæri til að
læra íslensku?
„Jú, ég hefði getað gert það í há-
skóla en þá ætlaði ég að gerast forn-
leifafræðingur og lærði frönsku og
þýsku í staðinn. Foreldrar mínir töl-
uðu íslensku en þegar þau byrjuðu í
skóla kunnu þau ekki ensku. Það
tók þau nokkur ár að aðlagast skóla-
kerfmu og fýrir vikið voru þau fórn-
arlömb ákveðinna fordóma. Það var
meðvituð ákvörðun hjá þeim að
kenna okkur ekki íslensku og þetta
var mjög almennt viðhorf meðal
vestur-íslenskra foreldra þegar ég
var að alast upp.“
Er tnikið utn fundi og aðrar sam-
kotnur hjá íslendingafélaginu í Man-
itoba?
„Við höldum sömu daga hátíð-
lega og gert er á íslandi, eins og
sumardaginn fýrsta, 17. júní og fleiri.
Aðalhátíðardagurinn er hins vegar
Islendingadagurinn sem haldinn er
hátíðlegur fýrsta mánudag í ágúst
um gjörvalla Norður-Ameríku. Við
höldum íslensk jól með 13 jólasvein-
um og það er ótrúlegt hvað íslensk
menning og menningararfur er
sterkur eftir 100 ár í Kanada þrátt
fyrir að tungumálið sé á undanhaldi.
Einungis gamla fólkið og Islending-
ar sem eru nýfluttir til Kanada tala
íslensku og halda máiinu lifandi.
Við borðum íslenskan mat eins og
pönnukökur, rúgbrauð, lifrarpylsu
og hangikjöt. Allir smábæir á svæð-
inu sem íslendingar búa á eru síðan
með eigið þorrablót."
Kalliðþiðykkur„Western lceland-
ers“ eins og við tölum um Vestur-ís-
lendinga hér á landi?
„Deilurtiar stóðu um hvort
maðurþyrfti að verafœddur á
íslandi til að geta kallast Vest-
ur-íslendingur eða hvort það
dugði að vera afíslenskum
œttum. Meirihlutinn óskaði
þess að litið vœri á þá sem
Vestur-íslendinga en deilum-
ar urðu ansi heitar um tíma.“

„Já, það gerum við en miklar deii-
ur voru í Lögbergi-Heitnskringlu um
hverjir hafi rétt á að kalla sig Vestur-
íslendinga. Deilurnar stóðu um
hvort maður þyrfti að vera fæddur á
íslandi til að geta kallast Vestur-ís-
lendingur eða hvort það dugði að
vera af íslenskum ættum. Meirihlut-
inn óskaði þess að litið væri á þá
sem Vestur-íslendinga en deilurnar
urðu ansi heitar um tíma.“
Lögberg Heimskríngla
Kannski er þetta hluti af íslend-
ingseðlinu að standa í svona ritdeil-
um.
„Já, fólk deilir ekki á þennan hátt
í kanadískum blöðum. Lögberg og
Heimskringla voru aðskilin blöð og
þau börðust á hæi og hnakka í
hverri viku. Þau neyddust síðan til
að sameinast, og það sem við erum
að reyna að gera núna við blaðið er
að leggja meiri áherslu á umræðu
um dægurmál í stað frétta úr íslend-
ingabyggðinni þótt þær verði vissu-
lega áfram í blaðinu. Okkur langar
að skapa grundvöll þar sem Vestur-
Islendingar skiptast á skoðunum
um allt mögulegt eins og trúmál,
stjórnmál, hvort íslenska sé betur
töluð á einum stað innan Islend-
ingabyggðarinnar, eða öðrum. Mál-
ið er að fá fólk til að segja það sem
því býr í brjósti og vekja það til um-
hugsunar um hvert það er. Á þenn-
an hátt fara börn Vestur-Islendinga
að hugsa um hver þau eru en það er
mjög þýðingarmikið. Ég hef verið
ritstjóri Lögbergs-Hcimskringlu í tvö
ár og á þeim tíma hafa mín börn
orðið meðvitaðri um uppruna sinn
en áður en ég fór í þetta starf.“
Hverttig blað er Lögberg-Heims-
kringla?
„Lögberg-Heimskringla er elsta
blaðið sem gefið er út af þjóðarbroti
í Kanada en það kom fýrst út fýrir
108 árum. Blaðið kemur út vikulega
og er átta síður, þar af tvær á ís-
lensku. Jólablaðið og blaðið, sem
kemur út í tengslum við íslendinga-
daginn eru 24 - 32 síður, en að auki
erum við með ferðablað í sömu
stærð fyrir fólk
sem er að hugsa um að ferðast til Is-
lands og eitt tölublað með blönd-
uðu efni. Við höfurn fengið góðan
stuðning frá íslenskum fyrirtækjum
í formi auglýsinga og Islendingar
sem eru með fyrirtæki í Manitoba
hafa einnig verið mjög hjálplegir. Is-
lensku fyrirtækin hafa meiri hag á
að auglýsa því blaðið fer út um alla
Ameríku en það hefur ekkert að
segja fyrir lítU fyrirtæki í Gimli.
Áskrifendur eru um 2.000 en talið
er að um 14.000 lesi það reglulega.
Það hefur komið mér á óvart að
margir hafa kvartað yfir að stærri
hluti blaðsins skuli ekki vera á ís-
lensku. Kvartanirnar eru aðallega frá
fólki sem er að reyna að læra málið
og þeim sem lærðu íslensku þegar
þeir voru börn og halda henni við
með að lesa Lögberg-Heimskringlu.“
Allt er svo hreint og tært
Hvaðfinnst þér skrýtnast á íslandi?
„Mér finnst ekkert skrýtið á Is-
landi. Þegar ég kom hingað með
foreldrum mínum, 16 ára að aldri,
fannst mér eins og ég væri að koma
heim og að mörgu leyti líður mér
eins núna. Ég stoppaði eina nótt í
New York á leiðinni hingað og það
finnst mér skrýtinn staður þótt ég
hafi komið þangað miklu oftar en til
Islands."
Hvað um íslendinga, heldur þú að
þeirséu öðruvísi en annaðfólk?
„Já, þeir eru það örugglega en ég
treysti mér ekki til að segja hvernig
þeir eru öðruvísi. Allir sem ég hef
hitt á Islandi hafa verið mér einstak-
lega góðir og boðið mig velkominn.
Það hefur ekki verið komið fram við
mig eins og ég sé einhver ókunnug-
ur túristi.
Ef maður hittir einhvern í Man-
itoba finnur út að föðurnafn hans er
íslenskt verður tengingin strax
miklu sterkari en ella. Ef viðkom-
andi er af íslenskum ættum er hann
öðruvísi og líkari þér sjálfum en
annað fólk. Ég veit ekki hvort það sé
eins meðal annarra þjóðarbrota og
kannski er þetta sérstaða íslendinga.
Fólk
. <<?
í Manitoba sem er ekki af íslenskum
ættum furðar sig á þessum bræðra-
böndum.“
Hvað um Vestur-íslendinga og
aðra íslendinga, hafa þeirsömu skap-
gerðareinkenni?
„Mér finnst íslendingar á íslandi
mun meira til baka. Vestur-Islend-
ingar hafa búið í Kanada í hundrað
ár og hafa opnast aðeins meira á
þeim tíma. Það tekur lengri tíma að
kynnast Heima-lslendingi en Vest-
ur-íslendingi.“
Hefur þú hugleitt aðflytja til Is-
lands?
„Já, ég hef gert það en ég er blaða-
maður sem talar ekki íslensku og því
væri það vandkvæðum búið. Það
sem mig langar virkilega að gera er
að koma með yngri börnin mín þrjú
til íslands. Ég vona að mér veitist
tækifæri til þess á næstu árum og
stoppa í einn eða tvo mánuði og
leyfa þeim að kynnast uppruna sín-
um. Það var mikilvæg reynsla fýrir
mig þegar ég var 16 ára gamall."
Eru íslensku konurnar jafn fallegar
í Kanada og hérlendis?
„Já, það er bara ekki eins mikið af
þeim. Eg var að tala við vin minn
fýrr í dag og ég minntist á við hann
hversu mikið af fallegum konum
eru á íslandi og jafhvel þær sem eru
frekar venjulegar útlits hafa meira
aðdráttarafl en konur af öðru þjóð-
erni. I Winnipeg er alls konar fólk
en maður tekur eftir því með ís-
lensku konurnar, þær halda fegurð-
inni þegar þær eldast. Þær verða
myndarlegar og hafa virðulegt útlit.“
Er eitthvað sem þú vilt segja að lok-
um?
„Nei, ég held ekki. Kannski bara
að mér finnst yndislegt að vera
hérna og ganga um og skoða í búð-
arglugga þó ég hafi ekki efni á að
kaupa neitt. Ég elska landið og loft-
ið. Allt er svo hreint og tært.“ O
xjmm •
14
FIMMTUDAGUFS 16. JÚNÍ1994