Morgunblaðið - 15.01.2005, Page 20

20 LAUGARDAGUR 15. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
TÍU ÁR FRÁ SNJÓFLÓÐUNUM Í SÚÐAVÍK
ÞJÓÐIN mun aldrei gleyma mánudeginum 16. janúar 1995. Í
geysilegu illviðri á Vestfjörðum sem átti eftir að standa dögum
saman féll 200 metra breitt snjóflóð á mitt þorpið í Súðavík og
lenti á 15 íbúðarhúsum við Túngötu, Nesveg og Njarðarbraut.
14 manns fórust, þar af átta börn, en tólf manns komust lífs af.
Flóðið kom í morgunsárið en að kvöldi sama dags féll annað
snjóflóð úr Traðargili sunnar í bænum sem olli eignatjóni en
engu manntjóni. Þriðja flóðið féll 19. janúar úr Traðargili og
skemmdi eitt hús. Alls eyðilögðust því 22 hús í flóðunum.
Á morgun, sunnudag, verða liðin 10 ár frá snjóflóðunum í
Súðavík. Í tilefni þess verður haldin minningarguðsþjónusta í
íþróttahúsinu í Súðavík og hefst hún kl. 14. Kirkjugestum er
boðið að kveikja á kertum við athöfnina til minningar um hina
látnu. Prestarnir Valdimar Hreiðarsson og Magnús Erlingsson
þjóna við athöfnina.
Mannskæðasta snjóflóðið í áratugi
Snjóflóðið í Súðavík var það mannskæðasta síðan 1919 þegar
18 manns fórust í flóði á Siglufirði. Nokkrum mínútum eftir að
flóðið féll hófu heimamenn björgunarstörf og almannavarna-
nefnd Ísafjarðar var gert viðvart og síðar um morguninn kom-
ust fyrstu björgunarsveitarmennirnir frá Ísafirði á vettvang.
Fjölgaði björgunarfólki eftir því sem leið á daginn og komu á
fjórða hundrað manns að björguninni. Unnið var við mjög erf-
iðar aðstæður og komu sérþjálfaðir leitarhundar mjög við
sögu. Hættuástandi var ekki aflýst í Súðavík fyrr en fjórum
dögum eftir flóðin en Súðvíkingar dvöldu á Ísafirði fyrst um
sinn eftir flóðin.
Fljótlega hófst uppbygging á nýjum stað í þorpinu á Eyr-
ardalssvæðinu og stóðu miklar framkvæmdir yfir næstu árin.
Hreppsnefnd og Ofanflóðasjóður keyptu upp þau 55 íbúðahús
sem eftir stóðu á gamla bæjarstæðinu og fyrsta nýja húsið var
afhent í mars 1996. Í kjölfarið reis hvert húsið á fætur öðru í
Súðavík.
Þjóðin efndi til landssöfnunarinnar Samhugur í verki strax í
kjölfar flóðanna og söfnuðust um 290 milljónir króna og rík-
isstjórnin veitti 166 milljóna króna framlag til uppbyggingar á
staðnum.
Á þeim tíu árum sem liðin eru hefur mikið breyst. Gömlu hús-
in gegna nú hlutverki vinsælla sumarhúsa og íbúatalan marg-
faldast á sumrin. Sveitarstjórn hefur margt á prjónunum en
glímir við húsnæðisvanda í bænum. Í máli Súðvíkinga sem
Morgunblaðið heimsótti í vikunni kemur fram að þeir líta fram-
tíðina björtum augum þótt atburðirnir fyrir áratug séu hvergi
nærri gleymdir.
200 metra breitt flóðið
tók með sér 14 manns
Morgunblaðið/Halldór Sveinbjörnsson
Ómar Már Jónsson Það leitaði sú hugsun á mann eftir flutning byggðarinnar að það vantaði
kraft til að takast á við nauðsynleg verkefni.
Súðavík er gullkista hvað varðar tæki-færi til uppbyggingar að mati sveit-arstjórans Ómars Más Jónssonar semtók við sveitarstjórastarfinu í október
2002. Hann var valinn úr hópi 13 umsækjenda
en var á þeim tíma með fyrirtækjarekstur í
Reykjavík og vildi breyta til og halda á æsku-
slóðir vestur á firði. Þegar snjóflóðin féllu var
Ómar til sjós á Bessanum frá Ísafirði og hann
minnist þess að veðurhamurinn, sem setti
sterkan svip á aðdraganda og kjölfar snjóflóð-
anna, hamlaði því að togarinn gæti lagst að í
Súðavík.
„Um morguninn bárust okkur óljósar fréttir
um borð að það hefðu fallið snjóflóð í Súðavík,“
segir hann. „Við héldum í fyrstu að þarna hefði
e.t.v. fallið spýja inn um glugga hjá einhverjum
en síðar varð okkur ljóst hversu alvarlegt málið
var.“ Systir Ómars, Sigríður, bjó þá í Súðavík
eins og fram kemur í frásögn hennar hér á opn-
unni sem og foreldrar hans.
Þegar Ómar varð sveitarstjóri var búið að
færa byggð af snjóflóðahættusvæði innar í
Álftafjörðinn þar sem hún stendur nú á öruggu
svæði.
Óhemju mikil vinna lá að baki þessum flutn-
ingum og má segja að þeim hafi lokið árið 2001
þegar þjónustuhúsið Álftaver var byggt.
Færsla byggðarinnar mikið þrekvirki
„Færsla byggðarinnar var mikið þrekvirki og
það má segja að sveitarfélagið hafi að mörgu
leyti ofkeyrt sig á þeirri framkvæmd,“ segir
hann.
„Það var sem krafturinn hefði klárast að
þessu loknu, en á sama tíma má segja að nauð-
synlegt hafi verið að draga andann á nýjan leik
og taka stöðuna áður en áfram yrði haldið. Það
leitaði sú hugsun á mann eftir flutning byggð-
arinnar að það vantaði kraft til að takast á við
nauðsynleg verkefni, er sneru m.a. að atvinnu-
málum og við að fjölga íbúum sem er mjög mik-
ilvægt verkefni, með tilliti til þeirrar byggða-
röskunar og fækkunar starfa sem víða hefur
verið að eiga sér stað á landsbyggðinni. Ég veit
að menn reyndu að takast á við þessi verkefni
eftir að flutningi byggðarinnar lauk en það
vantaði upp á að það bæri árangur. Þegar ég
tók við fannst mér ég vera kominn í gullkistu
því það var á svo mörgu að taka og mörg þeirra
mála þess eðlis að auðvelt var að ná árangri í
þeim. Má t.d. nefna að vegna þeirra miklu
framkvæmda sem áttu sér stað í flutningi
byggðarinnar á árunum á undan var allt kapp
lagt á að gera það vel en þættir eins og bók-
hald, innheimtukerfi og álagningarkerfi fast-
eignagjalda, þessi innri starfsemi sveitarfé-
lagsins, hafði ekki fylgt þeirri þróun sem hafði
átt sér stað og verið fært til nútímalegra horfs.
Fóru djúpt í atvinnumálin
Sveitarstjórnin hefur nú einnig farið djúpt í at-
vinnumálin og ferðatengda þjónustu og hugði
um leið að ímynd sveitarfélagsins, bæði inn á
við og út á við. Við tókum því mjög markvisst á
málum sem við töldum skipta sveitarfélagið
mestu máli.“ Meðal þeirrar uppbyggingar sem
átt hefur sér stað á undanförnum árum nefnir
Ómar deiliskipulag fyrir iðnaðar- og atvinnu-
svæði á Langeyri og í framhaldi var tekin
ákvörðun um að byggja tvö 520 fm hús undir
atvinnustarfsemi. Annað húsið er hugsað sem
frumkvöðlasetur og hefur verið leitað eftir
samvinnu við Ísafjarðarbæ og Bolungarvík um
rekstur þess en hitt húsið er hugsað að hluta
fyrir áhaldahús og slökkvistöð, en annað rými
þess húss verði leigt út eða selt undir starfsemi
fyrirtækja.
Áætlað er því að rúmlega 1.000 fm af at-
vinnuhúsnæði verði tilbúið til notkunar seint á
þessu ári. „Við bindum miklar vonir við að í
frumkvöðlasetrinu megi verða til nýjar rekstr-
areiningar sem annars hefðu ekki orðið til,“
segir Ómar. Unnið hefur verið að þessum hug-
myndum í samvinnu við atvinnuþróunarfélag
Vestfjarða en hugmyndin er sótt til Impru.
„Staðreyndin er sú að eitt fyrirtæki er helsti at-
vinnurekandinn í Súðavík sem allt snýst meira
og minna um þ.e. rækjuverksmiðjan Frosti hf.
en fyrirtækið útvegar um 35 manns vinnu og
þótt fyrirtækið hafi staðið sig ágætlega í frekar
erfiðu starfsumhverfi, minnkandi veiði og
lægra afurðaverði er mikilvægt að fjölga at-
vinnumöguleikum á svæðinu og dreifa þannig
áhættunni. Við sóttum um og fengum inn á
svæðið 30 tonna byggðakvóta á síðasta fisk-
veiðiári og síðan var okkur úthlutað 150 tonna
byggðakvóta á núverandi fiskveiðiári. Við bind-
um miklar vonir til þess að þessi aðgerð eigi
eftir að efla atvinnuástand hér og fjölga þannig
atvinnutækifærum.
180 manns búa nú í Súðavík en frá því flóðin
urðu, má áætla að um 30 manns hafi flutt burt í
kjölfar flóðanna og 14 fórust. Á sumrin marg-
faldast íbúatalan hér í Súðavík þegar ytri
byggðin, eða gamla byggðin eins og sumir kalla
hana, fyllist af sumargestum, bæði í húsum
sem eru í einkaeigu og í eigu Sumarbyggðar hf.
Helsta verkefnið okkar þessa dagana er að
bregðast við húsnæðisskorti í Súðavík. Allt
íbúðarhúsnæði hefur verið fullnýtt um árabil
og hefur sveitarstjórnin kannað möguleika á að
fjölga hér íbúðarhúsnæði. Til að auka líkurnar
á því að þeir sem eru í leiguhúsnæði myndu
byggja hækkuðum við m.a. á sínum tíma við-
miðin í tengslum við viðbótarlán til íbúðakaupa
eða bygginga þannig að nær allir hefðu aðgang
að 90% lánum. Einhverjir nýttu sér tækifærið
og nokkrar eignir skiptu um eigendur, en það
dugði ekki til þess að fermetrum fjölgaði. Því
var gengið frá samningi rétt fyrir síðustu ára-
mót um að sveitarfélagið ráðist í byggingu
tveggja einbýlishúsa sem munu verða leigð út.
Munu þau hús verða tilbúin í ágúst á þessu ári.
Til að fjármagna þau mun m.a. verða gert átak
í að selja þær íbúðir í félagslega kerfinu sem
Súðavíkurhreppur á og hefur verið að leigja út
og á síðsta ári voru þess vegna seldar tvær
íbúðir í eigu Súðavíkurhrepps og er ætlunin að
selja fleiri, en Súðavíkurhreppur á og rekur tíu
íbúðir í félagslega kerfinu.
Húsnæðismálin hafa einnig verið ákveðið
vandamál þegar maður horfir til þess að
byggðin getur vel rekið sig með 230 manns án
þess að fastur kostnaður hækki að neinu ráði.
Þess vegna höfum við sett okkur það markmið
að fjölga íbúum í 230 manns sem er okkur mjög
mikilvægt að náist.“
Allir meðvitaðir um mikilvægi
ferðaþjónustunnar
Í Súðavík er starfrækt fyrirtækið Sumarbyggð
hf. sem fyrr var getið en það sprettur upp úr
þeim miklu breytingum sem bærinn gekk í
gegnum eftir flóðin. Á hættusvæðinu þar sem
gamla byggðin var eru um 50 íbúðarhús. Sum-
„Höfum aðlagast
breyttum aðstæðum“
arbyggð hf. á af þeim tíu íbúðir og eitt
gistiheimili sem er leigt út á sumrin og fara
um 150 manns í gegn hjá félaginu í viku
hverri. „Það voru allir meðvitaðir um mik-
ilvægi ferðaþjónustunnar þegar ég kom til
starfa og Súðavík var þá orðinn kunnur og
vinsæll staður til dvalar og einnig fyrir
samkomur eins og ættarmót. Þetta var
þróun sem hafði að mestu átt sér stað af
sjálfu sér en þegar við fórum ofan í þessi
mál var ákveðið að styðja við þessa þróun
og efla hana frekar með margvíslegum
hætti.
Við tókum í því sambandi ákvörðum um
að byggja vandað tjaldstæði og þjónustu-
hús og í vor verður síðan hafist handa við
síðasta áfangann sem er að útbúa vandaða
aðstöðu fyrir fellihýsi, hjólhýsi og tjald-
vagna og er stefnt að því að hér verði eitt af
betri tjaldstæðum á landinu. Það hefur
borið mikið á áhuga fólks um sögu stað-
arins, og því sem hér gerðist og í hugum
margra er Súðavík staðurinn þar sem
mannskæð snjóflóð féllu. Sú mynd er
sterk, en við viljum vekja athygli á Súðavík
og sveitarfélaginu á öðrum forsendum, s.s.
hversu mikil náttúrufegurð, kyrrð og ró sé
hér, en samt á margan hátt um mjög kraft-
mikið samfélag að ræða. Við höfum í því
sambandi ákveðið að kynna okkur betur
með því t.d. að setja upp upplýsingaskilti í
Súðavík um sveitarfélagið ásamt skiltum
sem segja frá upphafi byggðar hér í Súða-
vík, snjóflóðunum hér 16. janúar 1995 og
síðan flutningi byggðarinnar þar á eftir.“
Þess má líka geta að ákveðið hefur verið að
rita sögu fyrrum Súðavíkurhrepps og hef-
ur Eiríkur P. Jörundsson sagnfræðingur
verið ráðinn til verksins. Hér má einnig
nefna uppbyggingu gamla Eyrardalsbæj-
arins sem Súðavík mun standa fyrir á
næstu 5–6 árum og hefur fengið góðan
styrk á fjárlögum til verkefnisins.
„Þannig má segja að við séum með
margt í eldinum á þessum tímamótum,“
segir Ómar.
Ímynd Súðavíkur sérstök
Um þá spurningu hvort erfitt hafi verið að
fjalla um ímynd Súðavíkur þann áratug
sem liðinn er frá flóðunum segir Ómar að
ímyndin hafi verið sérstök að mörgu leyti.
„Þegar við berum saman snjóflóðin í Súða-
vík í janúar 1995 og flóðin á Flateyri í októ-
ber sama ár, þá virðast Súðavíkurflóðin mun
sterkari í hugum fólks einhverra hluta vegna,
þrátt fyrir að bæði flóðin voru mjög mannskæð.
E.t.v. getur það verið vegna þess að strax eftir
flóðin var hafist handa við flutning byggð-
arinnar sem vel var fylgst með og kannski
vegna þeirrar miklu og þungu umræðu sem
varð í kjölfar Súðavíkurflóðanna.“
Eitt af því sem gerir sveitarfélaginu kleift að
huga að þessum málum er að það stendur
þokkalega fjárhagslega og er áætlað að það
muni skila 9 milljóna kr. hagnaði samkvæmt
fjárhagsáætlun fyrir árið 2005 að sögn Ómars.
„Þessi staða er önnur en hjá mörgum sveit-
arfélögum,“ segir Ómar. „Það sem hefur hjálp-
að til við það er m.a. sala Orkubús Vestfjarða
sem sveitarfélögin fengu ágætis verð fyrir og
einnig losaði Súðavíkurhreppur um 200 millj-
ónir þegar hlutur sveitarfélagsins var seldur í
Hraðfrystihúsinu Gunnvöru og fyrirtækið
Frosti var stofnaður utan um rækjuveiðar og
vinnslu í Súðavík þar sem Súðavíkurhreppur er
nú 45% hluthafi.
Reksturinn af sveitarfélaginu hefur verið
réttum megin við núllið og viðunandi og fé
sveitarfélagsins hefur einnig verið að ávaxta
sig vel. Við hefðum getað farið öruggu leiðina,
haldið sem mestu óbreyttu, ávaxtað fé sveit-
arsjóðs og siglt þannig lygnan sjó án þess að
breyta til að ráði eða að taka á þeim þáttum
sem við höfum gert. En það er mín skoðun að
þá hefði samfélagið smátt og smátt dofnað og
stoðirnar veikst enn frekar að sama skapi.
Það má einnig nefna húsnæði Súðavík-
urskóla sem er veglegt og vel búið mannvirki.
38 börn eru þar í grunnskóla og 14 börn á leik-
skóla. Árin 1999/2000 voru grunnskólabörnin
25 talsins og við þær aðstæður er erfitt að rétt-
læta rekstrarkostnað grunnskóla á staðnum.“
Um hvort ekki komi til greina sameining við
Ísafjarðarbæ segir Ómar ekki útlit fyrir að það
myndi styrkja eða efla hag Súðvíkinga, bæði
vegna núverandi samgangna og einnig er lík-
legt að þær hagræðingarkröfur sem yrði að
gera myndu leiða til breytinga í grunnskóla-
rekstri hér og þar með gætu forsendur fyrir
búsetu fjölskyldufólks brostið og það myndi
veikja byggðina.
„Í heildina má segja að Súðavík hafi aðlagast
breyttum aðstæðum nokkuð vel. Bæjarbrag-
urinn hefur tekið á sig nýjan blæ með komu
allra ferðamannanna á sumrin og með fyr-
irhugaðri uppbyggingu er ástæðulaust að ótt-
ast afturkipp ef menn halda rétt á málum.“