Morgunblaðið - 15.01.2005, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 15. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
VENJULEGA fylgjast útlána-
aukning og „sápukúlur“ eða ofmat á
markaði að. Stundum hafa lána-
reglur breyst (t.d.
nýju 100% lánin),
stundum hafa ný láns-
form komið til (t.d.
fjármögnunarleiga),
stundum hafa leik-
reglur verið gerðar
frjálsari (t.d. erlend
lán). Það er umhugs-
unarefni hvort nóg sé
að seðlabankar einblíni
á peningamagnið og
vaxtastigið en allt ann-
að sé látið af-
skiptalaust. Ef til vill
verður ekki komist hjá
að tala um slaka í stjórn peninga-
mála við slík skilyrði, þó stýrivöxt-
um seðlabanka sé á sama tíma beitt
fimlega. Það er að mínum dómi
óhjákvæmilegt að seðlabankar hafi
augun á þessu, af því að mikil
skuldsetning heimilanna getur vald-
ið sápukúlu-áhrifum og skapað fólki
alveg sérstaka og jafnvel óbærilega
áhættu ef verð tekur að falla. Ef
haft er eðlilegt eiginfjárframlag (ca.
30%) í íbúðafjárfestingum, þá þola
heimilin 30% verðfall án þess að
skelfing grípi um sig. Ef hins vegar
er lánað 90–95% eins og algengt
mun nú, þá getur síðar, þegar
harðnar á dalnum, orðið „skulda-
drifið verðfall“ eins og í Kreppunni
miklu og það er raunar alls ekki svo
ólíklegt. Í því felst að nægilega
margt fólk sem sér eignastöðu sína
skyndilega verða neikvæða grípur í
örvæntingu til þess ráðs að selja, til
að reyna að lágmarka tap sitt. Á
þröngum markaði þarf ekki svo
marga skelfingu lostna til að verð-
fall verði bæði snöggt og mikið. Ef
eðlilegt eigið fé er að baki íbúða-
fjárfestingum gerist þetta hins veg-
ar ekki. Þá stendur verðið fremur í
stað um sinn á meðan beðið er eftir
að hagkerfið taki við sér á ný. Fólk
þarf á húsnæði að halda og bæði
þolir þá og sættir sig við sveifl-
urnar. Það þarf þá
ekki að selja og heldur
sinni sálarró. Þegar
hugað er að velferð
fólks er nauðsynlegt að
taka þetta með í reikn-
inginn. Vitað er að
fjárhagsáhyggjur eru
helsta skilnaðarorsökin
og hafi ráðamenn í
raun áhyggjur af stöðu
fjölskyldunnar ættu
þeir að huga að þessu.
„Forræðishyggja“
kann einhver að segja.
Ekkert okkar hikar þó
t.d. við að beita forræði í uppeldis-
málum, það er jú ætlast til þess. Því
fylgir enginn sjálfkrafa þekking-
arauki að verða 18 ára. Bankar
munu alltaf þurfa að skammta pen-
inga að vissu leyti, því eftirspurnin
eftir peningum er aldrei öll út-
hugsuð. Það er og verður alltaf
fjöldi fólks sem hefur hvorki næga
þekkingu á fjármálum né tíma eða
aðstöðu til að afla sér hennar. Þetta
fólk þarf líka húsnæði. Það er og
verður háð leiðsögn bankanna.
Barátta bankanna við Íbúðalána-
sjóð þarf að verða á ný í formi
munnlegs málflutnings. Ekki dugar
að láta hendur skipta máli. Sá leik-
ur er ójafn og minnir á goðsögnina
um það þegar guðinn Þór reyndi að
lyfta kettinum. En stjórnmálamenn
þurfa að athuga að Íbúðalánasjóður
þolir hvorki útlánatöp né ófullnægj-
andi vaxtamun betur en aðrar lána-
stofnanir, þolandinn í raun er rík-
issjóður. Það sem þar er að gerast
þessi misserin kann því að vera vís-
bending um að eini hluthafi sjóðs-
ins, sameiginlegur sjóður lands-
manna allra, þurfi í framtíðinni að
axla þungar byrðar. Er sjóðurinn
kominn út af sporinu? Er gamla
góða stefnan um 70% lán á fyrsta
veðrétti gleymd og grafin? Er reynt
að dylja vanda sjóðsins, e.t.v. með
skuldbreytingum? Þeir sem bera
þarna pólitíska ábyrgð og fara með
atkvæði hluthafans núna ættu að
huga vel að þessu og leita til sér-
fróðra um álit. Í öllum greinum felst
góð fagmennska í því að fara var-
lega. Góðir ökumenn, sjómenn og
flugmenn fara varlega. Það ættu
góðir fjármálamenn líka að gera.
Ég ber virðingu fyrir þeirri ákvörð-
un Landsbanka Íslands að draga
sig út úr kapphlaupinu um 100%
lánin. Það er heppilegt heimilum,
fyrirtækjum og lánveitendum að
hæfilegt eigið fé sé að baki fjárfest-
ingum. Þá þola lántakendur sveiflur
í vöxtum, gengi og kaupmætti. Þá
aukast líkur á skilvíslega greiddum
vöxtum og afborgunum. Það er
hlutverk banka að veita leiðsögn og
styðja góðan fjármálakúltúr.
Útlánaaukning og
staða fjölskyldunnar
Ragnar Önundarson fjallar
um efnahagsmál og
stöðu fjölskyldunnar ’Það er að mínum dómióhjákvæmilegt að seðla-
bankar hafi augun á
þessu, af því að mikil
skuldsetning heim-
ilanna getur valdið
sápukúlu-áhrifum og
skapað fólki alveg sér-
staka og jafnvel óbæri-
lega áhættu ef verð tek-
ur að falla. ‘
Ragnar Önundarson
Höfundur er viðskiptafræðingur
og bankamaður.
SÁ, sem hér heldur á penna, hef-
ir löngum verið þeirrar skoðunar
að almenningsálitið hljóti að vera
driffjöðrin í fram-
kvæmd lýðræðisins; að
forsenda lýðræðisins
sé að álit meirihluta
fólksins ráði ferðinni,
með eðlilegu og sann-
gjörnu tilliti til skoð-
unar minnihluta.
Allir þekkja gagn-
stæða hlið á ten-
ingnum: Einræðið, þar
sem valdasjúk fámenn-
isklíka fer sínu fram
og foraktar álit og
vilja almennings.
Um reynslu kyn-
slóðanna af þessum tveim teg-
undum stjórnarfars þarf ekki að
fjölyrða.
Fyrir því eru þessi augljósu
sannindi rifjuð upp að ýmsar til-
tektir stjórnarherra hinna síðustu
tíma á landi hér bera með sér
ógeðfelldan keim af stjórnlyndi,
sem ekkert á skylt við lýðræði, né
heldur þingræði að sjálfsögðu.
Dæmin eru mörg og margvísleg.
En hið nýjasta tekur þó steininn úr
með öllu. Þegar almenningur er
spurður um afstöðu hans til stríðs-
ins í Írak svara 84% – áttatíuog-
fjórirafhundraði – að þeir séu and-
vígir því að nafn Íslands sé á
svonefndum lista hinna „staðföstu
og viljugu“. Það er að segja að yf-
irgnæfandi meirihluti þjóðarinnar
hafnar aðild Íslands að innrásinni í
Írak.
Þegar þetta liggur
fyrir talar formaður
stærsta stjórn-
málaflokks þjóð-
arinnar, og ráðandi
flokks í landstjórninni,
til þessa fólks og segir
umbúðalaust: Þið eruð
heimskingjar.
Ákvörðun um aðild
Íslendinga að ókjör-
unum í Írak var brot
á íslenzkum lögum, og
þverbrot á dýrasta
eiði sem þjóðin hefir
svarið eftir að hún hlaut fullt sjálf-
stæði: Að fara aldrei með ófriði á
hendur öðrum þjóðum. Meir að
segja neituðum við að segja Öx-
ulveldunum stríð á hendur á sínum
tíma og misstum þessvegna af því
að verða stofnaðili Sameinuðu þjóð-
anna.
Við inngönguna í Nato var þetta
skilyrði sett fyrir aðild okkar. Þeg-
ar sá samningur var lögtekinn á al-
þingi var þetta skilyrði þar með
löghelgað.
Það voru tveir valdamenn, sem
nú hafa uppi einræðistilburði á Ís-
landi, sem frömdu þetta löglausa
afbrot að næturþeli austur í Prag í
Tékklandi. Allt tal þeirra um sam-
ráð, sem lög kveða á um, eru rakin
ósannindi. Enda mennirnir orðnir
margsaga í málinu. Forsætisráð-
herra fullyrðir æ ofan í æ að málið
hafi verið rætt í Utanríkisnefnd og
formaðurinn Solveig Pétursdóttir
jarmar undir þau ósannindi. Fyrir
skemmstu upplýsti varaformað-
urinn Jónína Bjartmarz að málið
hefði aldrei verið rætt í nefndinni.
Formenn ríkisstjórnarflokkanna
hafa haldið því fram að málið hafi
verið rætt í þingflokkum þeirra og
formaður þingflokks Sjálfstæð-
isflokksins að sjálfsögðu gengið tin-
dilfættur undir þeim ósannindum,
en Kristinn H. Gunnarsson hins-
vegar upplýst að það hafi aldrei
verið rætt í þingflokki Framsókn-
arflokksins. Hann hlaut enda mak-
leg málagjöld hjá einvaldi flokks-
ins.
Feluleikir og fimbulfamb land-
stjórnarmanna vegna afglapa
þeirra í Írak eru býsn og með fá-
dæmum.
Ef Íslendingar ætla að hafa nú-
verandi stjórnarherra lengi enn við
völd ætti samræmisins vegna að
breyta Stjórnarráðshúsinu í tukt-
hús á nýjan leik.
Býsn og fádæmi
Sverrir Hermannsson
fjallar um stríðið í Írak ’Feluleikir og fimb-ulfamb landstjórn-
armanna vegna afglapa
þeirra í Írak eru býsn
og með fádæmum.‘
Sverrir Hermannsson
Höfundur er fv. formaður
Frjálslynda flokksins.
Útsala
Klappastíg 44 - sími 562 3614
Innleggsnótur og gjafakort í fullu gildi á útsölunni
SAMKVÆMT íslenskri orðabók
notum við orðið „tapa“ þegar við týn-
um e-u eða missum e-ð sem við eigum
eða höfum umráð yfir, sbr. að tapa
e-u. Auðvitað eru fleiri skýringar til-
greindar, en þær verða ekki raktar
hér. Á undanförnum
misserum hefur borið
æ meira á því að
íþróttafréttamenn, og
þá sér í lagi þeir sem
hafa beinar fótboltalýs-
ingar á hendi, hugsa
um orðið „tapa“ út frá
allt öðrum forsendum
en við eigum að venj-
ast. Þegar grannt er
skoðað gengur nálgun
þeirra engan veginn
upp eins og ég mun
sýna fram á hér á eftir.
Oft og iðulega virðast
þeir gefa sér þá for-
sendu að liðin byrji
með fullt hús stiga í
upphafi keppn-
istímabilsins og að stig-
in reytist af þeim jafnt
og þétt. Þannig tala
þeir um að lið tapi þremur stigum
þegar það bíður lægri hlut eða að lið
tapi tveimur stigum þegar það gerir
jafntefli. Þetta kalla ég að hafa algjör
endaskipti á hlutunum, því eins og
kunnugt er byrja öll lið með núll stig
og eru stöðugt að bæta við sig stigum
(eða standa í stað), en ekki að tapa
stigum. Hvenær tölum við til að
mynda um að þátttakandi í skákmóti
tapi einum vinningi ef hann tapar
skák? Hann einfaldlega tapaði. Fékk
engan vinning. Punktur. Ef hann tap-
aði einum vinningi, ætti þá ekki vinn-
ingafjöldi hans að lækka, segjum úr 6
vinningum niður í 5 vinninga? Sama
gildir um fótbolta, því ef lið tapar þá
fær það ekkert stig, sem er alls ekki
það sama og að tapa þremur stigum.
Og ef lið gerir jafntefli, þá vinnur það
eitt stig, en tapar ekki tveimur. Það
er dálítið sérkennilegt þegar lið gerir
jafntefli og vinnur þar með eitt stig að
það skuli á sama tíma, samkvæmt lýs-
ingum íþróttafréttamanna, tapa
tveimur stigum. Það þýðir þá vænt-
anlega að bæði liðin hafa
tapað tveimur stigum
eða samtals fjórum stig-
um. Hvaðan koma þessi
fjögur stig, ef hámarks-
stigafjöldi í einum leik
er þrjú stig? Og hver er
lokaniðurstaðan ef lið
vinnur eitt stig og tapar
tveimur stigum í sama
leiknum? Það má öllum
ljóst vera að þessi fram-
setning íþróttafrétta-
manna gengur aldeilis
ekki upp, hvorki mál-
farslega né stærð-
fræðilega. Það er um-
hugsunarefni hvers
vegna þeir kjósa að
fjalla um málin með
þessum skrumskælda
hætti, því ekki ætti
tungumálið að vefjast
fyrir þeim frekar en öðrum. Ef lið
tapar leik, þá getur það haft í för með
sér að því tókst ekki að saxa á forskot
efri liða, tókst ekki að lyfta sér af
botnsætinu, tókst ekki að koma sér af
hættusvæði, tókst ekki að komast upp
fyrir annað lið o.s.frv. Svo einfalt er
það. Í stað þess að koma með lýsingu
af þessu tagi segja íþróttafréttamenn
að liðið hafi tapað þremur stigum í
einhverri baráttu. Rifjum að lokum
upp að FH-ingar urðu Íslandsmeist-
arar í knattspyrnu á síðasta ári, hlutu
(unnu) 37 stig. Eða urðu þeir Íslands-
meistarar með því að tapa 17 stigum?
Fótboltastærðfræði
Jón Þorvarðarson
skrifar um stærðfræði
Jón Þorvarðarson
’Þessi framsetn-ing íþróttafrétta-
manna gengur
ekki upp …‘
Höfundur er stærðfræðikennari.
Í NÝSAMÞYKKTRI fjárhags-
áætlun Mosfellsbæjar fyrir árið 2005
er gert ráð fyrir óbreyttu útsvari og
fasteignagjöldum frá árinu 2004.
Skattalækkanir rík-
isstjórnarinnar sem
samþykktar voru á Al-
þingi fyrir jól munu
því að fullu nýtast íbú-
um Mosfellsbæjar á
árinu 2005. Mosfells-
bær er nú orðið eitt
fárra sveitarfélaga
sem ekki nýta sér há-
marks útsvars-
prósentu sem er
13,03% en útsvar-
sprósentan í Mos-
fellsbæ er 12,94%.
Mjög mörg sveit-
arfélög hækkuðu út-
svar sitt upp í hámark
nú um áramótin og
voru þar á meðal tvö
stærstu sveitarfélög
landsins, þ.e. Reykja-
vík og Kópavogur.
Ástæða þessa hækkana sveitarfé-
laga eru fyrst og fremst mikil hækk-
un launakostnaðar og þar vega
hækkanir til kennara hæst. Sem
dæmi má nefna að í Mosfellsbæ
hækkar launakostnaður vegna
grunnskólakennara á árinu 2005 um
70 mkr., fer úr um 465 mkr. í um 535
mkr. En nú kunna menn að spyrja af
hverju þarf ekki að hækka skatta í
Mosfellsbæ til að standa undir þess-
um kostnaðarhækkunum? Ástæðan
er sú að síðastliðin þrjú ár hefur
mikill metnaður verið lagður í mark-
vissa áætlanagerð og afar góður ár-
angur hefur náðst í útgjaldastýringu
bæjarins samhliða því að veita góða
þjónustu. Strax í upphafi kjör-
tímabils var hafist handa við að ná
tökum á fjárhagsstöðu bæjarins. Rót
vandans var að rekstrarafkoma bæj-
arins undanfarin kjörtímabil var alls
óviðunandi, reksturinn skilaði engan
veginn nægu fé til að standa undir
fjárfestingum og sum árin nægðu
tekjur ekki fyrir venjubundnum
gjöldum. Þetta leiddi til mikillar
skuldsetningar og lækkaðs eig-
infjárhlutfalls. Í upphafi
kjörtímabils var strax
gripið til aðgerða til að
sporna við þessari þró-
un. Þjónustugjöld bæj-
arins voru aðlöguð í átt
að því sem gerist í ná-
grannasveitarfélögum,
en Mosfellsbær hafði
staðið fyrir útsölu, m.a.
á leikskólaplássum og
leigu á íþróttasölum í
allnokkur ár. Þrátt fyrir
þessa aðlögun eru þjón-
ustugjöld í Mosfellsbæ
enn lág í samanburði við
nágrannasveitarfélögin.
Jafnframt þessu var
ráðist í heildarend-
urskoðun á öllum kostn-
aðarliðum bæjarins sem
leiddi til verulegrar út-
gjaldalækkunar, m.a.
var starfsfólki fækkað og nefndir
lagðar niður. Þetta voru sársauka-
fullar aðgerðir fyrir suma en al-
gjörlega nauðsynlegar til að rétta
við rekstur bæjarins. Ásamt þessu
var vinnubrögðum við áætlungerð
og eftirfylgni með henni gjörbreytt
og öllum gert ljóst að fjárhags-
áætlun bæjarins var ákvörðun um
ráðstöfun útgjalda en ekki plagg
sem einvörðungu er haft til hlið-
sjónar við rekstur bæjarins.
Aðhald og hagræðing í rekstri
Mosfellsbæjar undanfarin ár skilar
bæjarbúum nú þeim ávinningi að
þrátt fyrir mikla kostnaðarhækkanir
bæjarsjóðs á árinu 2005 munu skatt-
ar ekki hækka í Mosfellsbæ.
Engar skattahækk-
anir í Mosfellsbæ
Haraldur Sverrisson fjallar um
skattahækkanir sveitarfélaga
Haraldur Sverrisson
’…á árinu 2005munu skattar
ekki hækka í
Mosfellsbæ. ‘
Höfundur er formaður
bæjarráðs Mosfellsbæjar.