Morgunblaðið - 25.01.2005, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 25. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÉG UNDIRRITAÐUR hef ekki mál-
fræðimenntun umfram almenning en
dálæti á tungumálum og þó mest á
„ástkæra ylhýra málinu“. Því rennur
mér stundum til rifja meðferðin á því,
bæði hjá almenningi, í sjónvarpi, út-
varpi og blöðum. Dæmi um slíkt er að
hið gamla, góða orð „ungbarn“ er
smám saman orðið að „ungabarni“ og
lítur því út fyrir að króinn sé afkvæmi
einhvers „unga“. En af hverju er þá
ekki sagt „ungamenni, ungafrú og
ungalamb?“
Þá hefur eignarfalls-s-i í mörgum
tilvikum verið sagt stríð á hendur, þ.e.
í sumum orðum en ekki öllum. Á
skólaárum mínum var okkur nem-
endum kennt að við ættum að skrifa
og segja „sjóðreikningur“ en ekki
„sjóðsreikningur“ eins og ég hafði
vanist. Ég spurði hvers vegna fella
ætti eignarfalls-s-ið niður og kenn-
arinn sagði að málfræðingarnir vildu
hafa það svona. Aðra skýringu virtist
hann ekki þekkja. Men uhyggen spre-
der sig, segja Danir og nú má ekki
lengur segja „erfisdrykkja“ heldur
„erfidrykkja“. Af hverju þá ekki
„mannbarn“ í staðinn fyrir „manns-
barn“, „lausaleikbarn“ í staðinn fyrir
„lausaleiksbarn“ og „hundhaus“ í stað-
inn fyrir „hundshaus“? Mér virðist að í
þessu efni séu velviljaðir menn að
reyna að gera hið ómögulega, að
þvinga málið í samhliða mál-
fræðifjötra. Tungumál fer ekki í öllu
eftir föstum, samskonar reglum og
það gerir ekkert til ef klaufaskapur og
vanþekking ráða ekki ferðinni.
Málleysan „að versla eitthvað“ vinn-
ur stöðugt á. Sögnin að „versla“ er
ekki áhrifssögn og því er ekki hægt að
nota hana í staðinn fyrir að „kaupa“.
En það er eins og menn lepji þessa
ambögu ljúflega hver eftir öðrum, fyr-
ir áramótin hvatti einn auglýsandi
menn á þennan hátt til þess að kaupa
flugelda hjá sér: „Verslið flugeldana
hjá okkur!“ og í frásögnum versl-
unarmanna í sjónvarpi af viðskiptum
hjá þeim sögðu þeir án þess að
skammast sín að t.d. hefði nú verið
verslað meira af fatnaði hjá þeim en
fyrir jólin á síðastliðnu ári, í staðinn
fyrir keypt.
Enn eitt málblómið er að nota vit-
lausa forsetningu eins og t.d. í setning-
unni: „Hann hefur verið læknir á Ísa-
firði til 20 ára“ í staðinn fyrir „í 20 ár!“
Moðhausar skilja ekki að forsetningin
„til“ vísar fram á við í tímanum. Ef
einhver hefur verið skipaður eða sett-
ur til að gegna einhverju starfi fram-
vegis, hefur hann verið ráðinn til
þeirrar tímalengdar sem tiltekin er, en
sé um það að ræða hversu lengi hann
hafi þegar gegnt starfi, á að segja „í“.
Ekki er öllum ljóst að orðfæð er eitt
af því sem gerir stíl manna fábreyti-
legan og þreytandi. Dæmi um það er
að nú heyrist ekki lengur sagt í sjón-
varpi að eitthvað hafi komið „á óvart“,
nú er, held ég, undantekningarlaust
sagt að þetta og hitt hafi komið mönn-
um „í opna skjöldu“. Ekki svo að skilja
að hið síðarnefnda sé rangt, heldur
liggur manni við að spyrja hvort hið
fyrrnefnda muni hafa dottið í glatkist-
una eða hvort einhverjir gárungar hjá
sjónvarpinu hafi veðjað um hvort þeir
gætu lesið fréttir í heilt ár án þess að
nota orðtækið „á óvart“.
Ég hélt að ekki væri þörf á að benda
mönnum á hversu álappaleg styttingin
„Köben“ um Kaupmannahöfn er. Fyr-
ir fáeinum árum sögðu þetta ekki aðr-
ir en örfáir þekkingarleysingjar en nú
bregður þessari ómynd jafnvel fyrir í
auglýsingum. (Ekki svo að skilja að
mál auglýsenda sé alltaf til fyr-
irmyndar – síður en svo.) Og á þeim
árum sem Íslendingar sóttu helst
menntun til Kaupmannahafnar, styttu
þeir heiti höfuðborgar Dana (og okk-
ar) í „Höfn“ enda var það góð íslenska.
Mundi þetta ekki lagast ef þeim
mönnum væri þvegið um munninn
upp úr sápuvatni sem láta þetta út úr
sér?
Til gamans má bæta við sögunni um
konuna sem hafði verið í Danmörku
og var heimkomin að skoða íbúð sem
vinafólk hennar hafði keypt. Hún
sagði: „Gasalega er þetta falleg og
„intelligent“ íbúð!“
En til hvers er að skrifa svona pist-
il? Líklega til einskis því að fákunn-
andi menn um rétt mál munu manna
síst eyða dýrmætum tíma sínum í að
lesa áminningar um málvöndun. En
mér er sama. Þótt aðeins einn af þús-
undi bögubósa læsi þetta og leiðrétti
eina villu í máli sínu samkvæmt því,
hefði þessu rými í Morgunblaðinu ekki
verið til einskis eytt.
TORFI ÓLAFSSON,
Melhaga 4, Reykjavík.
Um ungabörn
og aðrar ambögur
Frá Torfa Ólafssyni:
MÉR finnst með ólíkindum hvernig
menn tala um hugmynd um jarðgöng
til Vestmannaeyja eins og hún sé
sjálfsögð lausn á framtíðartengingu
Vestmannaeyja við landið. Eru allir
búnir að gleyma eldgosinu í Eyjum,
eða hvað? Ég man ekki betur en að
það hafi borist fréttir af eldsumbrot-
um á milli lands og Eyja á meðan á
gosinu stóð. Var það bara blekking?
Ég spyr. Gleymum ekki að við erum
að tala um jarðgöng undir sjó á mjög
virku jarðeldasvæði.
Erum við virkilega viðbúin að ana
út í framkvæmd sem er líkleg til að
kosta hundruð mannslífa?
Það má vel vera að okkur tækist að
grafa göngin án stórvandræða vegna
leka á berginu, en við erum hér á
svæði sem er á hreyfingu. Ég held að
það væri aðeins spurning um hvenær,
en ekki hvort, hér yrði jarðskjálfti,
sem opnaði rifu inn í göngin og fyllti
þau af sjó. Allir vita að við erum hér
að tala um jarðgöng á miklu dýpi,
kannski um 100 m undir sjávarmáli,
sem myndu strax fyllast af sjó, og
þeir sem væru svo óheppnir að vera í
göngunum á þeim tíma ættu enga
möguleika á að bjarga sér. Hér er um
að ræða stórslys. Fyrir alla muni
finnum aðra leið til að bæta samband
Vestmannaeyja við landið! Ekki göng
í gegnum virkt jarðeldasvæði! Það er
allt of hættulegt til þess að það sé
þess virði að eyða peningum í að
kanna það, hvað þá meira.
Það hlýtur að vera hægt að finna
aðra leið til að flytja fólk og létta bíla í
land á þeirri tækniöld sem við lifum á.
Hve mikið myndi t.d. kosta að fá stór-
ar þyrlur, sem gætu flutt bæði fólk og
fólksbíla til lands? Ég held að það
hljóti að vera miklu ódýrara en göng-
in, og hættuminna. Það er örugglega
hægt að útbúa tæki til að flytja bílana
á einfaldan hátt með þyrlu þennan
spotta. Þyrlur eru oft notaðar til að
flytja þunga hluti. Aðrir minni flutn-
ingar gætu farið með þyrlunum, en
almennir vöruflutningar verða áfram
með skipum.
Ég vona að menn fari að hugsa
rökrétt, og að fundin verði góð lausn
á þessu máli. En fyrir alla muni: Eng-
in jarðgöng til eyja. Þau eru alltof
hættuleg.
ÍSLEIFUR JÓNSSON,
verkfræðingur,
Hlíðargerði 14,
108 Reykjavík.
Jarðgöng til Eyja:
þvílík fjarstæða!
Frá Ísleifi Jónssyni:
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
NOKKUR umræða hefur orðið
um þingmál mitt og fleiri þing-
manna Samfylkingarinnar um að
settar verði reglur um að auglýs-
ingum um óhollustu
verði ekki beint að
börnum. Fimmta
hvert barn á Íslandi
er nú yfir kjörþyngd,
en fyrir nokkrum ára-
tugum var þetta hlut-
fall eitt af hverjum
100 börnum. Þetta er
mjög alvarleg þróun
sem verður að bregð-
ast við.
Ráðherra taki í
taumana
Við leggjum til í þing-
máli okkar að heilbrigðisráðherra
kanni grundvöll fyrir setningu
reglna um takmörkun auglýsinga
á matvöru sem inniheldur mikla
fitu, sykur eða salt, með það að
markmiði að sporna við offitu,
einkum meðal barna og ung-
menna. Hann reyni að ná sam-
stöðu með framleiðendum, inn-
flytjendum og auglýsendum um að
þessar vörur verði ekki auglýstar í
sjónvarpi fyrr en eftir klukkan níu
á kvöldin. Með því móti ætti að
mestu að vera tryggt að börn sjái
þær ekki. Nauðsynlegt er að horf-
ast í augu við að áhrifamáttur aug-
lýsinga er mikill og þegar um börn
er að ræða er hann verulegur.
Með auglýsingum eru umræddar
matvörur gerðar eftirsóknarverðar
í augum barnanna og reynt að ýta
þannig undir neyslu þeirra. Það er
von og trú okkar að framleið-
endur, innflytjendur og auglýs-
endur taki ábyrgð á þessum mál-
um, þannig að unnt verði að koma
slíku auglýsingabanni á án beinnar
lagasetningar.
Samkvæmt fréttum nú um
helgina hefur framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins tekið í sama
streng og gefið matvælafyr-
irtækjum eins árs frest til að
hætta að beina auglýsingum á
óhollum matvælum að börnum,
ella verði sett lög sem banni slíkt.
Markos Kyprianou,
sem fer með heil-
brigðis- og neytenda-
mál í framkvæmda-
stjórn ESB, segir
þetta nauðsynlegt til
að stemma stigu við
vaxandi offituvanda í
Evrópu, sérstaklega
meðal ungmenna.
Þarna gengur ESB
heldur lengra en við í
að stemma stigu við
þessum ört vaxandi
vanda.
Sjúkdómar og
fylgikvillar offitu margir
Offita er hratt vaxandi heilbrigð-
isvandamál á Vesturlöndum og er
Ísland engin undantekning þar á.
Rannsóknir hafa sýnt að offita er í
raun orðin faraldur í íslensku
þjóðfélagi. Offita eykur stórlega
líkur á ýmsum sjúkdómum, t.d.
sykursýki 2 eða svokallaðri áunn-
inni sykursýki, hjarta- og æða-
sjúkdómum, ristilkrabbameini,
kæfisvefni og stoðkerfissjúkdóm-
um, auk þess sem fullyrða má að
sálrænir fylgikvillar offitu séu
verulegir. Þrátt fyrir þetta hefur
lítið farið fyrir beinum aðgerðum
stjórnvalda til að stemma stigu við
þróuninni. Í þessu sambandi er
sérstaklega brýnt að stjórnvöld
beini sjónum að aukinni offitu
meðal barna og ungmenna, en
rannsóknir hafa sýnt svo ekki
verður um villst að offita hjá þeim
eykst hröðum skrefum. Sú stað-
reynd hlýtur að valda verulegum
áhyggjum, enda eykur offita á
unga aldri verulega líkur á offitu á
fullorðinsárum.
Ábyrgð foreldra
og samfélagsins
Ekki er gert lítið úr ábyrgð for-
eldra í þessu efni. Þvert á móti er
það skoðun okkar að þar sé
ábyrgðin mest. Hins vegar kemur
það ekki í veg fyrir að aðrir axli
þá ábyrgð sem þeim ber í þessum
málum. Að ota í sífellu óhollum
mat að börnum og ungmennum án
þess að hirða um afleiðingarnar er
ábyrgðarleysi. Sú leið sem við
leggjum til dugar ekki ein og sér
heldur lítum við á hana sem lið í
baráttunni. Fleira þarf að koma
til, svo sem aukin hreyfing, hollara
mataræði, fræðsla og breyttur lífs-
stíll. Í ágúst á þessu ári birti land-
læknisembættið klínískar leiðbein-
ingar um offitu barna og unglinga,
þar sem settar eru fram upplýs-
ingar um greiningu, forvarnir og
meðferð við offitu og var það bæði
þarft og mikilvægt framtak. Nú er
þörf á markvissum aðgerðum þar
sem vegið er að rótum vandans og
er tillaga þessi hugsuð sem liður í
slíkum aðgerðum. Offitufarald-
urinn krefst fjölþættra samfélags-
legra lausna, sem þarf að grípa til
fyrr en síðar.
Berjumst gegn offitu barna
– vaxandi heilbrigðisvanda
Ásta R. Jóhannesdóttir
skrifar um heilbrigðismál ’Fimmta hvert barn áÍslandi er nú yfir kjör-
þyngd, en fyrir nokkr-
um áratugum var þetta
hlutfall eitt af hverjum
100 börnum. Þetta er
mjög alvarleg þróun
sem verður að bregðast
fljótt við.‘
Ásta R. Jóhannesdóttir
Höfundur er alþingismaður og
situr í heilbrigðisnefnd Alþingis.
„SUMT fólk gerir menn ham-
ingjusama hvar sem það fer, annað
þegar það fer.“ (Oscar Wilde.)
Fyrir um ári (í jan-
úarbyrjun 2004) var
haldinn flokksstjórn-
arfundur Samfylking-
arinnar á Grand hóteli
í Reykjavík. Þar flutti
hinn kraftmikli fram-
kvæmdastjóri ASÍ
ræðu þar sem hann út-
húðaði formanni Sam-
fylkingarinnar fyrir
aðkomu hans að eft-
irlaunafrumvarpinu
svonefnda í des. 2003.
Ég bjóst við því að
menn hefðu talað út
um þau mál á flokksstjórnarfund-
inum, m.a. sameinaðist fundurinn í
ágætri ályktun, en í huga Gylfa virð-
ist sem stund hefndarinnar sé nú
runnin upp. Í ljósi yfirlýsinga Gylfa í
fjölmiðlum um helgina finnst mér
ástæða til að rifja upp nokkur atriði í
stuttri ræðu sem ég flutti á þessum
sama fundi.
Trúverðugleiki
Ef Samfylkingin ætlar sér að vera
fjöldaflokkur og höfða
til þess stóra hóps sem
skilgreinir sig sem
miðjuhóp þarf flokk-
urinn að hafa skýra
stefnu. Það felur líka í
sér að við sem störfum
fyrir flokkinn þurfum
að hafa þann þroska til
að bera að geta umbor-
ið ólíkar skoðanir sam-
flokksmanna okkar, því
að í stórum flokki eru
fráleitt allir með sömu
skoðun í öllum málum.
En það mikilvægasta
er að flokkurinn njóti trúverðugleika
kjósenda. Þetta hefur tekist bæri-
lega í Samfylkingunni, flokkurinn
nýtur trausts kjósenda og kjósendur
vita vel fyrir hvaða stefnu flokkurinn
vill berjast. Árangur okkar í sveit-
arstjórnarkosningunum í maí 2002,
m.a. glæstir sigrar í Hafnarfirði og í
Árborg, í alþingiskosningunum
2003, þar sem Össur Skarphéð-
insson og Margrét Frímannsdóttir
urðu 1. þingmenn í kjördæmum sín-
um, sýna að kjósendur bera traust
til stefnu flokksins og frambjóðenda.
Einnig sýna skoðanakannanir und-
anfarinna mánaða slíkt hið sama. En
við skulum vera minnug sögunnar,
forverar Samfylkingarinnar hafa
líka unnið glæsta sigra en stærsti
óvinurinn var innan eigin raða!
Sundurleysisfjandinn. Étum okkur
ekki innan frá.
Slíðrið sverðin!
Fótgönguliðar Ingibjargar Sól-
rúnar, m.a. þau Kristrún Heim-
isdóttir og Gylfi Arnbjörnsson, hafa
gengið mjög vasklega fram und-
anfarna daga. Ég hirði ekki um að
elta ólar við ummæli þeirra. Ég hvet
þau til að slíðra sverð sín áður en
þau valda sjálfum sér stórskaða eða
það sem verra er, saklausum sam-
flokksmönnum sínum. Uppgjör Öss-
urar og Ingibjargar virðist vera
óumflýjanlegt. Sýnum flokknum
okkar þá virðingu að ræðast við á
málefnalegan hátt en ekki með
óvægnu skítkasti. Höfum þroska til
þess að ræða saman af hreinskilni og
án gífuryrða og upphrópana í fjöl-
miðlum. Ég vil berjast fyrir því að
grunnhugsjónir jafnaðarstefnunnar
verði kjölfestan í íslensku samfélagi
á nýrri öld. Ég vil berjast fyrir því að
Samfylkingin verði öflugur og ein-
beittur málsvari lýðræðis og rétt-
lætis í íslensku samfélagi.
Sumt fólk gerir
menn hamingjusama …
Kristinn M. Bárðarson
fjallar um átök innan
Samfylkingarinnar ’Sýnum flokknum okk-ar þá virðingu að ræðast
við á málefnalegan hátt
en ekki með óvægnu
skítkasti. ‘
Kristinn M. Bárðarson
Höfundur er formaður
kjördæmisráðs Samfylkingarinnar
í suðurkjördæmi.
flísar
Stórhöfða 21, við Gullinbrú,
sími 545 5500.
www.flis.is ● netfang: flis@flis.is
Allt fyrir baðherbergið