Morgunblaðið - 28.01.2005, Blaðsíða 30

„ÉG HELD við drekkum H.C. Andersen í
okkur með móðurmjólkinni,“ sagði Einar
Már Guðmundsson rithöfundur er hann
hafði tekið við útnefningu sem H.C. And-
ersen-sendiherra.
„Danskar konur eru með mjólk í öðru
brjóstinu og ævintýri H.C. Andersens í
hinu en íslenskar konur eru með mjólk í
öðru brjóstinu en Íslendingasögurnar í
hinu. En ég held að þetta blandist mjög vel
saman og útkoman er andagift tímans.“
Sagði Einar Már að ævintýri H.C. And-
ersens hefðu alltaf verið með sér. Las hann
kafla úr tveimur bóka sinna þar sem hann
vitnar í ævintýrin. „Maður vísar alltaf
ósjálfrátt til hans verka áður en maður veit
af.“
Annars vegar las Einar kafla úr bók
sinni Vængjaslætti í þakrennum þar sem
hann vitnar í ævintýrið um litlu stúlkuna
með elds
úr nýjus
sem sögu
færunum
fyrr en é
Þá fór
milli tve
Einar
dúfur er
kannski
Óli: N
þær þá a
Einar
vængi en
Óli: N
heila me
„Ég he
haft heil
að hafa u
staddra
Vængjaður heili
30 FÖSTUDAGUR 28. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
GAGNLEG GAGNRÝNI
Rektorar og skólameistarar nokk-urra framhaldsskóla settu íMorgunblaðinu á miðvikudag
fram talsvert veigamikla gagnrýni á
áform um styttingu framhaldsskólans
um eitt ár. Draga má helztu gagnrýnisat-
riðin saman:
Í fyrsta lagi að tækifærin til styttingar
náms til stúdentsprófs séu fremur í
grunnskólanum, þar sem liggur í augum
uppi að nýta má tímann miklu betur en
nú er. Núverandi tillögur, sem unnið er
út frá í menntamálaráðuneytinu, gera
ráð fyrir að framhaldsskólinn styttist um
ár, en hluti af námsefni hans færist niður
í grunnskólann.
Í öðru lagi að hætta sé á að færsla
námsefnis úr framhaldsskóla til grunn-
skóla takist ekki sem skyldi, vegna þess
að grunnskólakennarar hafi ekki í sama
mæli sérmenntun í kennslugrein sinni og
framhaldsskólakennarar, t.d. BA- eða
BS-próf auk kennsluréttinda.
Í þriðja lagi að hætt sé við að dregið
verði úr valfrelsi og fjölbreytni innan
framhaldsskólakerfisins.
Í fjórða lagi að stúdentsprófið muni
„þrengjast“ og ekki búa nemendur eins
vel undir háskólanám og nú er.
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir
menntamálaráðherra svarar þessari
gagnrýni í Morgunblaðinu í gær og fagn-
ar henni reyndar, þar sem hún sýni fram
á metnað skólastjórnendanna, sem um
ræðir. Jafnframt virðist augljóst að ráð-
herra sé reiðubúinn að hlusta á þessa
gagnrýni og taka mark á henni við fram-
kvæmd breytinganna.
Yfirlýsing ráðherra, um að ekki verði
dregið úr sérhæfingu framhaldsskól-
anna, er mikilsverð og verður ekki sízt
eftir henni tekið í hinum hefðbundnu
bekkjakerfisskólum, sem áratugum sam-
an hafa þurft að verjast sífelldri viðleitni
til að steypa alla skóla í sama mót áfanga-
kerfis.
Það er laukrétt hjá menntamálaráð-
herra að það væri ábyrgðarlaust að skoða
ekki möguleikann á styttingu náms til
stúdentsprófs, í því ljósi að grunnskólinn
hefur undanfarinn áratug lengzt um sem
nemur tveimur skólaárum. Eftir stendur
að tækifærin til að stytta námið og nýta
tímann betur virðast þeim mun augljós-
ari í grunnskólanum en framhaldsskól-
anum. Ráðherra færir fram rök gegn því
að stytta grunnskólann; sjónarmið dreif-
býlisfólks sem ekki vilji missa börn sín að
heiman í framhaldsskóla ári fyrr, að ung-
lingar þurfi ekki að velja sér sérsvið fyrr
en sextán ára og að ekki sé rétt að stytta
veru barna í öruggu umhverfi grunnskól-
ans. Þetta eru allt gild rök, en þau þarf að
vega á móti þeim ávinningi, sem betri
nýting tímans í grunnskólanum getur
skilað.
Svo mikið er a.m.k. víst að verði nið-
urstaðan sú að stytta framhaldsskólann
og færa hluta af námsefni hans til grunn-
skólans, þarf að styrkja sérþekkingu
kennara á grunnskólastigi. Menntamála-
ráðherra greinir frá því í blaðinu í gær að
hún hafi leitað samstarfs við Kennara-
sambandið, Kennaraháskólann og sveit-
arfélög í þessu skyni. Leggja verður
áherzlu á að umbætur í þessu efni verði
komnar til framkvæmda áður en stytt-
ingin gengur í gildi. Það er betra að
fresta breytingunni en að kennarar, sem
eiga að kenna nýtt námsefni í grunnskól-
um, hafi ekki forsendur til þess.
Aðalatriðið við styttingu náms til stúd-
entsprófs er að einblínt sé á að bæta þá
menntun, sem íslenzk ungmenni hljóta.
Styttingin má ekki verða til þess að dreg-
ið verði úr kröfum – fremur er ástæða til
að auka þær – eða að nemendur komi
verr undirbúnir í háskóla en áður. Það er
mikilvægt að taka mark á gagnrýni
þeirri, sem sett hefur verið fram, því að
það er rétt, sem Már Vilhjálmsson, rekt-
or Menntaskólans við Sund, segir: „Það
er hægt að gera þetta vel en það er líka
hægt að klúðra þessu algjörlega.“
FRAMKOMA VIÐ ALDRAÐA
Drög að álitsgerð landlæknis, vegnaandláts manns á Hrafnistu, er sagt
var frá í Morgunblaðinu í fyrradag, leiða
í ljós að maðurinn fékk ekki þá meðferð
sem eðlilegt er eftir að hafa fallið í gólfið.
Jafnvel þótt landlæknir taki undir það
álit heilaskurðlæknis að „varla hefði
neinu breytt fyrir horfur sjúklings“ þótt
hann hefði komið fyrr á bráðadeild, er
um mjög alvarlegan misbrest í umönnun
mannsins að ræða sem hlýtur að vekja
fólk til umhugsunar um vinnuferli stofn-
ana sem sjá um aldrað fólk. Ekki síst þar
sem fleiri en einn starfsmaður koma við
sögu í þessu einstaka tilfelli og misbrest-
irnir í ferlinu öllu lúta að mörgum þátt-
um. Eins og bent er á í niðurstöðum land-
læknis gefur málið tilefni til að farið
verði vandlega yfir vinnuferli og verklag
á Hrafnistu, og í raun ætti að krefjast
þess að aðrar stofnanir er annast aldraða
geri hið sama til að fyrirbyggja að nokk-
uð þessu líkt geti endurtekið sig.
Málefni aldraðra hafa verið til um-
ræðu síðastliðin misseri, m.a. í kjölfar út-
gáfu bókarinnar „Sjálfræði og aldraðir“,
eftir þau Ástríði Stefánsdóttur, lækni og
dósent við Kennaraháskóla Íslands, og
Vilhjálm Árnason, prófessor í heimspeki
við Háskóla Íslands, og úttektar Berg-
ljótar Baldursdóttur á Morgunvakt RÚV
fyrir áramót, sem vakti verðskuldaða at-
hygli. Í viðtali við Morgunblaðið í júní á
síðasta ári sögðu þau Ástríður og Vil-
hjálmur að flestum fyndist okkur sjálf-
sagt að ráða því hvernig heimili okkar líti
út, hverju við klæðumst og hvenær við
förum í bað. Rannsókn þeirra benti hins
vegar til þess að aldraðir íbúar vistheim-
ila ráði oft litlu um þessa hversdagslegu
hluti sem eru þó svo veigamikill þáttur í
sjálfsmynd okkar allra, þar sem skipulag
vistheimila er „starfsfólksmiðað, fremur
en sniðið að vilja íbúanna“, eins og Ást-
ríður orðaði það.
Að sjálfsögðu eiga aldraðir ekki að
njóta minna sjálfræðis en aðrir þjóð-
félagsþegnar þótt þeir búi á vistheimili.
Þar, rétt eins og á öllum heimilum fólks,
er frumskilyrði að fólk fái að móta um-
hverfi sitt og lífsmáta í samræmi við sinn
eigin vilja og jafnframt að réttur til eðli-
legs einkalífs sé skilyrðislaust virtur.
Það má ekki gerast að umönnun um
aldraða verði stofnanavædd með þeim
hætti, að ekki sé hlustað á óskir og þarfir
einstaklingsins, komið fram við hann af
virðingu og brugðizt við áföllum eða slys-
um af árvekni.
Þeir sem nú eru aldraðir bjuggu í hag-
inn fyrir yngri kynslóðir íslensks sam-
félags – samfélagið sem heild á þeim
mikið upp að unna. Þeir eiga einfaldlega
ekki skilið stofnanaviðmót og skeyting-
arleysi. Við verðum öll gömul og eigum
að leggja okkur fram um að komið sé
fram við aldraða eins og við vildum sjálf
láta koma fram við okkur í ellinni. „Þeg-
ar hulu tímans er svipt burtu erum við öll
á sama báti,“ eins og Vilhjálmur Árnason
benti á í áðurnefndu samtali við Morg-
unblaðið.
Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandiforseti, og Einar Már Guðmunds-son rithöfundur voru útnefnd H.C.Andersen-sendiherrar við hátíð-
lega athöfn í gær. Það var Benedikta Dana-
prinsessa sem staðfesti útnefndinguna fyrir
hönd Dana og H.C. Andersen-stofnunar-
innar, sem berst gegn ólæsi í heiminum, en
prinsessan hefur starfað mikið í þágu stofn-
unarinnar.
Í ár eru 200 ár liðin frá því að H.C. And-
ersen fæddist. Af því tilefni verða mikil há-
tíðahöld í Danmörku og reyndar um heim
allan, þar á meðal á Íslandi. Sendiherrarnir
Vigdís og Einar Már munu m.a. fá það hlut-
verk að vera viðstödd uppákomur í tengslum
við stórafmælið hér á landi.
Benedikta prinsessa er hér aðeins í stuttri
heimsókn, en þetta er í annað sinn sem hún
heimsækir Ísland.
Margbrotin afmælisdagskrá
Christian Have, talsmaður H.C. Andersen-
stofnunarinnar, sagði við athöfnina í gær að
Danir litu á H.C. Andersen sem alþjóðlegan
rithöfund, enda hefðu ævintýri hans verið
þýdd á fjölmörg tungumál. Því hefði ekkert
annað komið til greina en að bjóða öllum
heiminum að taka þátt í afmælisveislunni,
eins og hann orðaði það. Hann sagði að há-
tíðahöldin, sem hefjast formlega á fæðing-
ardegi H.C. Andersens, 2. apríl næstkom-
andi, yrðu haldin í þrjátíu löndum, í öllum
byggilegum heimsálfum. Yfir 3.000 við-
burðir eru á þessari alþjóðlegu dagskrá.
Á Íslandi verður nóg um að vera að sögn
Haves. Dans, leiklist, söngur, upplestur og
teiknikeppni er meðal þess sem er á dag-
skránni. Nefna má sérstaklega ballettsýn-
ingu í Þjóðleikhúsinu þar sem konunglegi
danski ballettinn stígur á svið. Einnig verð-
ur settur upp söngleikur eftir ævintýrinu um
Litlu stúlkuna með eldspýturnar. Einn af
stærstu atburðum afmælisdagskrárinnar er
þó eflaust endurútgáfa allra ævintýra H.C.
Andersens í þýðingu Þórarins Eldjárns. Há-
tíðinni lýkur 6. desember. Have nefndi að
hátíðarhöldin gæfu fólki tækifæri til að end-
urnýja kynni sín af ævintýrum H.C. And-
ersens, sem höfðuðu jafnt til barna sem full-
orðinna, eins og allir sem þau þekkja vissu.
Hann sagðist því afar þakklátur Vigdísi og
Einari Má fyrir að fallast á að verða sendi-
herrar í nafni danska rithöfundarins.
Útnefningarnar byggjast m.a. á þátttöku
Vigdísar og Einars Más í verkefninu H.C.
Andersen 2005 á Íslandi auk tengsla þeirra
við Danmörku, en bæði hafa þau búið þar.
Vigdís verður gerð að sérstökum heið-
urssendiherra, þar sem hún er fyrrverandi
þjóðarleiðtogi. Meðal þeirra sem hafa hlotið
útnefningu sem H.C. Andersen-sendiherrar
eru stjórnmálamenn, listamenn, blaðamenn
og íþróttamenn um heim allan.
Áhrifa H.C. Andersens
gætir um allan heim
Lasse Reimann, sendiherra Dana á Íslandi,
sagði að hér á landi hefði hann kynnst „al-
vöru“ áhuga á H.C. Andersen. Áhrifa hans
gætti um allan heim. „Hugsanlega hefur
hann verið Einari Má innblástur í hans
miklu skáldsögum,“ sagði Reimann eftir að
hafa vitn
H.C. An
Einari M
sendiher
Bened
Tveir íslenskir sendiherrar útnefndir í tilefni þess að
Einar Már Guðmundsson rithöfundur og Vigdís Finnbog
Benediktu Danaprinsessu. Í ár eru 200 ár liðin frá fæðin
Öllum heiminum b
Benedikta Danaprinsessa af-henti í gær gögn því tilstaðfestingar að Ísland er
nú að bætast í hóp þeirra landa
sem eiga félaga í Olave Baden-
Powell Society, OB-PS. Það er
Dorrit Moussaieff forsetafrú sem
er fyrst Íslendinga til að gerast
aðili að samtökunum en þau hafa
það að markmiði að styðja við
starfsemi Alþjóðasamtaka kven-
skáta. OB-PS eru alþjóðleg sam-
tök en Benedikta prinsessa hefur
unnið mikið starf í þeirra þágu.
„Þeir sem ganga í samtökin
greiða talsverða peningaupphæð
sem síðan er notuð til að styðja
við starf kvenskáta, sérstaklega í
þróunarlöndunum og nú upp á síð-
kastið í Austur-Evrópulöndum til
að byggja upp starf þeirrar lýð-
ræðislegu og uppbyggilegu hreyf-
ingu sem skátahreyfingin er,“ seg-
ir Anna G. Sverrisdóttir,
talsmaður OB-PS.
Þá hefur Bandalag íslenskra
skáta ásamt fleiri samtökum og
einstaklingum, lagt fram aðildar-
gjald að OB-PS til heiðurs minn-
ingar Hrefnu Tynes sem var ötull
skátaforingi á Íslandi um árabil.
Hrefna var skátaforingi á Siglu-
firði og síðar í Reykjavík. Á
stríðsárunum var hún búsett í
Noregi. „Hún vann mjög mikið að
æskulýðs- og mannúðarmálum
alla sína tíð,“ segir Anna. Þá
samdi hún mikið af söngvum,
bæði fyrir skáta og barnastarf
kirkjunnar.
Hrefna var á sínum tíma skáta-
höfðingi kvenskáta, en í dag er
hreyfingin byggð upp þannig að
konur jafnt sem karlar geta gegnt
embætti skátahöfðingja allra
skáta. „Jafnræðið er sem betur
fer komið á hér á Ísland
heiminum næst það því
ekki ennþá,“ segir Ann
Stutt við
kvenskáta um
allan heim
Frá vinstri: Jane Hvidt, stjó