Morgunblaðið - 19.02.2005, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 19. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
ÆTLI við Íslendingar séum farin að
taka því dálítið sem sjálfsögðum hlut
að „eiga“ Kjarval? Þá er heimild-
armyndin sem sýnd var í sjónvarp-
inu hinn 13. febrúar síðastliðinn góð
áminning. Því það var ekkert sjálf-
sagt við Kjarval, þaðan af síður við
verk hans en það liggur við að hvert
eitt og einasta þeirra sé snilldar-
verk.
Heimildarmynd Páls Steingríms-
sonar birtir margar hliðar á lista-
manninum og manninum Kjarval en
líf hans og list rann iðulega saman
svo erfitt er að greina þarna á milli,
kannski var maðurinn Kjarval varla
til því allt hans líf var list.
Hér tókst vel að finna margvíslegt
myndefni sem gæddi myndina lífi.
Þó ekki séu til margar myndræmur
af meistaranum sögðu þær sem
þarna voru sýndar meira en mörg
orð. Gaman var t.d. að sjá hann mála
úti í náttúrunni, með málverkið á
skjön á trönunum. Og ekki spillti
blæbrigðaríkur og tilfinningaþrung-
inn lestur Thors Vilhjálmssonar fyr-
ir, en að öðrum þulum ólöstuðum gaf
hann þessari mynd líf í anda Kjar-
vals sjálfs. Thor las úr bók sinni um
Kjarval en þar er mörg gullkorn að
finna. Sérstaklega ber einnig að geta
hljóðmyndar verksins þar sem sam-
an komu umhverfishljóð og tónlist á
einkar frumlegan og djarfan hátt, en
hana gerðu þeir Kristinn Sigmunds-
son, Jónas Ingimundarson og
Matthías Hemstock.
Í heimildarmyndinni varpar Páll
ljósi á flesta þá fleti sem finna má á
list Kjarvals, hann segir frá námi
hans og heimkomu, sýningum, bar-
áttu, sigrum og ósigrum. Ekki síst
sýnir hann hvernig mjög Kjarval
tengdist fólkinu í landinu og hvernig
myndir hans lifðu með þjóðinni í
sveitum og dölum. Ef til vill finnast
enn fjársjóðir í gjótum? Umfram allt
náði myndin þó að miðla því hversu
einstakur listamaður Kjarval var og
án þess að það sé sagt berum orðum
er það augljóst að þarna er hrein-
lega snillingur á ferð, jafnvel á sjón-
varpsskjá ná myndir hans að miðla
öllu því sem hann ætlaði þeim. Var
hann kannski síðasti snillingurinn
sem við áttum? Þeir vissu ekki hvað
þeir gerðu, frönsku heimspeking-
arnir þegar þeir lýstu yfir dauða höf-
undarins, rændu listaverkið sér-
stæði sínu og skilgreindu það í
tætlur. Ekki það að hér eigi að fara
að mæla fyrir endurkomu róm-
antíkur eða módernískrar hugsunar
sem goðgerir listaverkið og leynd-
ardóm þess, en verður það kannski
leiðigjarnt til lengdar þegar lista-
menn eru bara eins og allir hinir sem
vinna frá níu til fimm? Hafa vit á
fjármálum og markaðssetningu,
kunna að koma fyrir sig orði í frétta-
tilkynningum, eru með prísana á
hreinu? Ekki þar með sagt að Kjar-
val hafi ekki kunnað þetta, hann
kunni að markaðssetja sig á sinn
hátt þó kannski sé hæpið að nota það
orð. Hann lék sitt hlutverk, íslensku
þjóðinni til þægðar. Trúðurinn sem
var alltaf mátulega skrýtinn, lista-
maðurinn sem var ekki eins og ann-
að fólk. Hann gaf hversdagsleik-
anum lit, fyrir utan allt annað, en
hugmyndir hans á ýmsum sviðum
voru á undan sínum tíma líkt og hug-
myndin að byggingunni á Öskjuhlíð,
skrif hans t.d. um hvalinn o.fl.
Hverjir eru nú í hlutverki snilling-
anna í samfélaginu, eru það kannski
ævintýragjarnir auðkýfingar og
hvað skilja þeir eftir sig? Hvað er til
ráða, nú þegar snillingnum hefur
verið útrýmt? Væri ekki ráð að gefa
möguleikanum á snilligáfu meira
rými, jafnvel hugmyndinni um anda-
gift og innblástur? Það má alveg
vera milli níu og fimm, eða á skóla-
og leikskólatíma. Einhvers staðar
milli súrmjólkurinnar og seríóssins
hlýtur enn að leynast máttur sköp-
unar, innlifunar og fegurðar, jafnvel
„kraftur heillar þjóðar“. Páll hefur
með mynd sinni minnt þjóðina ræki-
lega á hvaða dýrgrip við eigum, en
má ekki líka lesa úr henni óbeina
hvatningu? Um að virkja sköp-
unarkraftinn og njóta hans með því
að skapa sjálf eða njóta sköp-
unarverka listamanna á borð við
Kjarval? Verum þakklát fyrir allt
sem hann gaf okkur sem er ómet-
anlegt og umfram allt, tökum honum
eða verkum hans aldrei sem sjálf-
sögðum hlut.
Síðasti snillingurinn?
KVIKMYND
Sjónvarpið
Sunnudagur 13. febrúar 2005.
Kjarval
Jóhannes S. Kjarval
Ragna Sigurðardóttir
ÍBrotinu liggur sjálf ástin tilgrundvallar, í sinni fegurstuog ljótustu mynd. Segir þarfrá ungu fólki, yfirmáta ást-
föngnu, með óbifandi trú á því að
því sé ætlað að vera saman að eilífu.
Þegar babb kemur í bátinn snýst
ástin hins vegar við í höndum þeirra
og sýnir á sér ófrýnilega mynd.
Erling Jóhannesson, leikstjóri
sýningarinnar, segir það hafa verið
mjög skemmtilega upplifun þegar
hann las leikritið í fyrsta sinn.
„Maður fékk það á tilfinninguna
að leikritið hafi verið í loftinu í ein-
hvern tíma og það hefði bara verið
tímaspursmál hvenær það myndi
detta niður í hendurnar á manni.“
Erling segir stíl leikritsins og
hvernig það sé byggt upp bera ung-
um höfundi vitni en Þórdís Elva
Þorvaldsdóttir Bachman er 24 ára
að aldri.
„Maður finnur að það er ný kyn-
slóð að stíga fram í þessum geira,
það er t.d. áberandi kvikmynda-
bygging á sögunni, miklu meira en
hefðbundin leikritabygging. Text-
inn, þ.e. samtölin, lúta þó engu að
síður lögmáli leikritsins. Mín tilfinn-
ing er sú að þetta sé leikrit sem
muni höfða sterkt til yngra fólks.“
Að halda listrænum sjó
Erling hefur starfað við Hafn-
arfjarðarleikhúsið – sem kallast
Hermóður og Háðvör – frá upphafi
og er í forsvari fyrir leikfélagið
ásamt Hilmari Jónssyni. Hann seg-
ist ekki hafa sinnt leikstjórn neitt
sérstaklega mikið hingað til á sínum
ferli en hafi komið að fjölmörgu í
starfi sínu fyrir leikhúsið – séð um
að leika, skrifa, smíða og sinnt
flestu því sem til fellur þar og
stökkið yfir í leikstjórnarstólinn hafi
því ekki verið neitt sérstaklega
stórt.
Hafnarfjarðarleikhúsið hefur á
starfsferli sínum náð að afla sér
virðingar og er orðið að einslags
gæðastimpli. Þetta hlýtur að teljast
góður árangur í ljósi þess að áhersl-
an er lögð á ný, íslensk leikrit.
„Þetta hefur gengið mjög vel,“
segir Erling. „Að einhverju leyti
höfum við verið heppin. Yfirstjórnir
menningarmála í landinu hafa
greinilega haft áhuga á að þessu sé
sinnt og Hafnarfjarðarbær tók mjög
vel á móti okkur strax í upphafi.
Þessir utanaðkomandi þættir hafa
verið til heilla en okkar listræna
starf hlýtur líka að hafa gert það að
verkum að starfsemin hefur náð að
blómgast.“
Erling segir aðstandendur leik-
hússins – sem hafa ávallt haft meg-
ináhuga á að sinna íslenskri leik-
ritun – mjög ánægða með að það
starf sé metið að þessum verð-
leikum. Þessu fylgi þó um leið sú
ábyrgð að vel sé að verki staðið og
það hlutverk sé uppfyllt af metnaði.
Erling tekur vel undir það að
þessi íslenska áhersla þeirra sé hug-
sjón.
„Þar liggur áhugasvið okkar sem
erum í leikhúsinu. En ef við setjum
þetta upp sem reikningsdæmi má
segja að kaupandinn sé ekki hinn al-
menni leikhúsgestur heldur ríki og
sveitarfélag sem hafa haft mikinn
áhuga á að fjárfesta í starfseminni.
Að því leytinu til er okkur fyrst og
fremst uppálagt að halda listrænum
sjó.“
Aðsóknin í Hafnarfjarðarleik-
húsið hefur verið jöfn og góð allt frá
upphafi og þakkar Erling það því að
leikhúsáhugi á Íslandi sé nokkuð al-
mennur.
„Þetta hefur verið jöfn stígandi
upp á við frá upphafi,“ segir Erling.
„En það er ekki hægt að heimta vel-
gengni, það er ekki hægt að heimta
peninga, það er ekki hægt að
heimta neitt – það eina sem þú get-
ur gert er að sýna fram á metn-
aðarfullt listrænt starf og vonast til
þess að þeir sem fara með stjórn
menningarmála í landinu sjái sér
hag í því að starfið haldi áfram.“
Betri nýting
Æfingar á leikritinu hafa að sögn
Erlings gengið vonum framar.
„Stelpurnar hafa leikið töluvert
hjá okkur áður og strákarnir hafa
komið hingað inn í samstarfsverk-
efni. Maður reynir alltaf að setja
upp hóp sem býr yfir einhverju
jafnvægi. Samstarfið er búið að vera
mjög skemmtilegt og aðrir sem þátt
taka hafa starfað með okkur áður að
uppsetningum þannig að vonandi
verður svona „Hafnarfjarðarleik-
hús“-bragur á þessu hjá okkur.“
Erling leggur að lokum áherslu á
það að sýningar verði mjög þéttar.
„Sýningar hafa verið að þróast á
þá lund undanfarin ár að sýnt er
nær eingöngu á föstudags- og laug-
ardagskvöldum. Fyrir minni leikhús
hefur þetta þýtt að tuttugu sýn-
ingar eru dregnar yfir marga mán-
uði á meðan húsið stendur autt
mestan partinn. Þetta er auðvitað
slæm nýting. Ég trúi því að áhuga-
fólk um leikhús vilji geta komist á
sýningar á öðrum dögum og þurfi
ekki alltaf að tengja leikhúsferð við
bar- og veitingahúsaferðir. Þessi
sýning – sem tekur tæpan einn og
hálfan tíma í flutningi – er kjörin til
þessa því að við viljum endilega fá
fólk í leikhús á virkum dögunum
líka.“
Leikhús | Brotið eftir Þórdísi Elvu Þorvaldsdóttur Bachman frumsýnt í Hafnarfjarðarleikhúsinu
Ástin …
og lífið
Áhersla á íslenska frumsköpun er leiðarljós
Hafnarfjarðarleikhússins segir Erling
Jóhannesson leikstjóri í spjalli við Arnar
Eggert Thoroddsen, en nýtt íslenskt leikrit,
Brotið, verður frumsýnt þar í kvöld.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Í bláum skugga: Guðmundur Ingi og Elma Lísa í hlutverkum sínum.
Ástin … dugir að eilífu: Friðrik Friðriksson og Þrúður Vilhjálmsdóttir.
Miðasala og upplýsingar eru á
www.hhh.is eða í síma 555 2222
arnart@mbl.is
Eftir: Þórdísi Elvu Þorvalds-
dóttur Bachman.
Leikendur: Þrúður Vilhjálms-
dóttir, Guðmundur Ingi Þor-
valdsson, Friðrik Friðriksson
og Elma Lísa Gunnarsdóttir.
Leikmynd: Þórarinn Blöndal.
Búningar: Bergþóra Magn-
úsdóttir.
Leikgervi: Ásta Hafþórs-
dóttir.
Ljósahönnun: Egill Ingi-
bergsson.
Myndbandstækni: Gideon
Kiers.
Tónlist: Margrét Örnólfs-
dóttir.
Leikstjórn: Erling Jóhann-
esson.
Brotið