Morgunblaðið - 19.02.2005, Blaðsíða 35

lbúnar.
hrif og
kki síst
g mjög
r hefðu
aldrei
u leyti.
arinnar
á fast-
um að
á beina
um að
En þá
ag hins
teigna-
ús velti
ástæð-
„Skyldi
afram-
boðið hefði verið jafnt og stöðugt.
Skyldi það vera svona ef bankarnir
tækju ekki þátt í leiknum. Eru
þessir milliliðir sú sending sem við
þurftum til að ná niður kostnaði?
Ég held að enginn sé í vafa um það
að þeir séu eingöngu tilkomnir til
að leggja á drúgjan skilding, sagði
hann.
Valda ekki kollsteypum
Björn Þorri Viktorsson, formað-
ur Félags fasteignasala, telur að
starfsemi fasteignaheildsala sé
ekki endilega óeðlileg. Þetta séu
menn sem fjárfesti í fasteignum í
þeirri von að geta selt þær með
gróða, líkt og menn hafi lengi gert á
verðbréfamarkaðnum. Þetta kom
fram í framsögu hans á félagsfundi
Meistarafélags húsasmiða í gær-
kvöldi.
Björn Þorri kvaðst aðeins hafa
orðið var við fasteignaheildsala.
Stundum væru þetta menn með til-
tölulega lítið eigið fé sem tækju há
lán fyrir fjárfestingunum. Hann
kvaðst ekki viss um að fasteigna-
heildsala væri af hinu vonda, a.m.k.
ekki ef byggingafélög fengju það
verð sem þau væru sátt við. Með
því að selja hús til heildsala væru
byggingafélög í það minnsta búin
að losa sig undan áhættu. Þá sagði
hann að starfsemi fasteignaheild-
sala ylli ekki kollsteypum á mark-
aðnum.
Björn Þorri sagði ennfremur að
vegna umræðu um að menn lægju
með fjölda íbúða og biðu eftir verð-
hækkunum hefði hann farið á stúf-
ana og reynt að finna þessar íbúðir.
Það hefði honum ekki tekist. Björn
Þorri varaði engu að síður bygg-
ingameistara við að bíða með að
selja íbúðir í þeirri von að verð
hækki.
„Það verða einhverjir sem tapa í
þeim keðjubréfaleik,“ sagði hann.
Ragnheiður Jóhannesdóttir,
þjónustustjóri fasteignaviðskipta
hjá Íslandsbanka, sagði að fast-
eignaverð væri hátt miðað við
byggingarkostnað. Á hinn bóginn
hefði verðið ekki hækkað umfram
almenna launaþróun og því væri
ekki um að ræða verðbólu á fast-
eignamarkaði.
heildsala
kkanir
m Smart
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. FEBRÚAR 2005 35
S
extíu ár eru um þessar
mundir liðin frá því
þýskur kafbátur sökkti
Dettifossi, gufuskipi
Eimskipafélags Íslands,
undan ströndum Bretlandseyja
skömmu fyrir lok heimsstyrjald-
arinnar síðari. Þrjátíu manns var
bjargað en fimmtán fórust, tólf
skipsmenn og þrír farþegar.
Aðeins tókst að koma út einum
björgunarbáti og í frásögnum af
slysinu á sínum tíma kom fram að
minnstu munaði að báturinn ann-
aðhvort brotnaði eða færi niður
með skipinu, vegna þess að fanga-
línan þar á milli hefði ekki slitnað,
en skipverji hefði náð að skera á
línuna í sama mund og skipsuglan
– gálginn sem björgunarbáturinn
hékk í – nam við borðstokk báts-
ins. Aldrei hefur verið greint frá
því hver þessi skipverji var, fyrr
en nú að Morgunblaðið hefur kom-
ist að því að það var Gísli Guð-
mundsson, matsveinn á Dettifossi.
Gísli, sem nú er 92 ára að aldri og
búsettur í Reykjavík, segist hafa
skorið á línuna með vasahníf sem
hann var með á sér fyrir algera til-
viljun.
Dettifoss var á leið til Íslands
frá New York, en hafði viðkomu í
Belfast á Norður-Írlandi. Skipið
var þar skammt fyrir utan, á heim-
leið, þegar það varð fyrir tund-
urskeyti frá þýskum kafbáti og
sökk á fáeinum mínútum. Ljóst
var, þegar þarna var komið sögu,
að styrjöldinni í Evrópu lyki senn
enda einungis tímaspursmál hve-
nær Þjóðverjar yrðu sigraðir. Kaf-
bátar voru þrátt fyrir það enn á
ferðinni og einn þeirra sökkti
Dettifossi.
Flestir köstuðu sér í sjóinn
Tvö skip voru samferða að þessu
sinni, hitt erlent og miklu stærra,
og hefur Gísli eftir mönnum sem
voru í stýrishúsi þess, að þeir hafi
séð tundurskeytið þegar það fór
rétt framan við þeirra skip – lík-
lega verið ætlað því.
Fyrst er greint frá slysinu í
Morgunblaðinu laugardaginn 24.
febrúar 1945. „Fregnin um að
Dettifoss hafi farist mun hafa bor-
ist hingað til hernaðaryfirvaldanna
á miðvikudaginn [21. febrúar], en
þá var alt í slíkri óvissu um afdrif
farþega og skipshafnar, að ekki var
hægt að tilkynna neitt um slysið.
Ríkisstjórnin fól sendiherra okkar í
London að leita sjer upplýsinga um
björgun fólks og í gærkvöldi barst
skeyti frá sendiherranum, þar sem
getið er þess, sem að framan
greinir.“ Þar var sagt að skipið
hefði farist í hafi „fyrir skömmu“
en ekki væri enn kunnugt með
hvaða hætti það hefði farist.
Þeir sem björguðust komust í
einn skipsbát, sem komið var út,
og á tvo fleka. „Flestir köstuðu
sjer í sjóinn af skipinu og komust
síðar á fleka eða í bátinn. Fólkið
var um klukkustund í bátnum og
flekanum, áður en því var bjargað
upp í breska hersnekkju er að
kom,“ sagði í Morgunblaðinu 13.
mars.
Árásin á Dettifoss átti sér að öll-
um líkindum stað 21. febrúar.
Morgunblaðið hefur 13. mars eft-
ir Jónasi Böðvarssyni skipstjóra að
skipið hafi verið á hægri siglingu í
sæmilegu veðri þegar allt í einu
varð gríðarleg sprenging í því
frammi í, klukkan 8.29 að morgni.
„Farþegar voru flestir í rúmum
sínum, en skipsverjar höfðu nýlega
lokið við að skifta um vakt.
Frammí voru sex hásetar, þar af
var einn í rúmi sínu en hinir voru
að matast í borðsal skipsins
frammí. Ennfremur munu nokkrir
kyndarar hafa verið frammí, en
þar voru vistarverur háseta og
kyndara ofanþilja,“ segir blaðið.
Ennfremur segir: „Strax og
sprengingin varð, þusti fólk út á
þilfar og munu allir hafa komist úr
klefum sínum, að þeim und-
anskildum sem voru frammí. Er
ekki vitað hvort einhverjir hafa
slasast þar. En sprengingin mun
hafa rifið upp skipið undir sjáv-
armáli og ennfremur gengu þil-
farsplankar að framan upp lítillega.
Hversu miklar skemdir urðu
frammí skipinu, er ekki hægt að
segja með neinni vissu, en ekki
mun gangurinn, sem lá milli her-
bergja skipverja frammí, hafa
teptst.“
Áfram heldur frásögn blaðsins:
„Skipið tók brátt að hallast á bak-
borðshlið. Þannig hagaði til á
Dettifossi að tveir björgunarbátar
voru á bátaþilfari miðskips, en einn
bátur á palli aftast á skipinu, en
auk þess voru björgunarflekar á
skipinu. Ekki var viðlit, að reyna
að koma nema einum bát út, en
það var bakborðsbáturinn mið-
skips. Vegna þess hve skipið hall-
aðist á bakborða, var ekki hægt að
koma út stjórnborðsbáti.
Einn fleki losnaði frá skipinu við
sprenginguna og annar komst á
flot skömmu síðar. Munu hafa liðið
um þrjár mínútur frá því að
sprengingin varð í skipinu og þar
til búið var að koma út bátnum og
flekunum. En skipið var það fljótt
að sökkva að litlu munaði, að skip-
verjar kæmu bátnum frá skipshlið-
inni áður en það hallaðist á bátinn.
Ekki munu hafa liðið nema fimm
mínútur frá því að sprengingin var
og þar til skipið var sokkið.“
Í blaðinu kemur fram að flestir
sem björguðust af skipinu „fleygðu
sjer í sjóinn, en komust síðar í bát-
inn eða á flekana. Alls komust ell-
efu manns í bátinn en sautján á
stærri flekann og tveir á hinn
minni. Síðar var þeim tveimur, er
komust á minni flekann, bjargað
upp í bátinn.
Fólkið var um klukkustund í
bátnum og flekanum. Sást alltaf á
milli báts og fleka. Veður hafði
verið sæmilegt, en brátt tók að
hvessa. Voru allir blautir og marg-
ir fáklæddir þar sem þeir höfðu
farið upp úr rúmum sínum og ekki
unnist tími til að bjarga neinu með
sjer. Varð hver að hugsa um sig,
eftir því, sem best hann gat“.
Þess er getið að allir sem björg-
uðust hafi verið ómeiddir að kalla
og flestir furðuhressir og Gísli seg-
ir við Morgunblaðið nú að þeir hafi
engan séð slasaðan eða sáran í
sjónum. Þeir sem fórust hafi lík-
lega látist strax við sprenginguna.
Munaði minnstu að
báturinn yrði undir skipinu
Í Morgunblaðinu sama dag, 13.
mars, er haft eftir Ólafi Tómassyni
stýrimanni:
„Þegar björgunarbáturinn kom í
sjóinn, flaut hann aftur með skip-
inu, því það var enn á dálítili ferð.
Skipið hallaðist stöðugt meira og
meira á hliðina, og var erfitt að
halda bátnum frá skipshliðinni.
Nokkrir menn komust í bátinn
beint frá skipinu, en sumir köstuðu
sér útbyrðis og komust síðar upp í
bátinn eða á fleka.
Mesta hættan var á, að bátsugl-
an lenti á bátnum um leið og skipið
hallaðist. Munaði minnstu að svo
færi, rétt áður en báturinn komst
frá skipshliðinni. Bátsuglan hafði
numið við borðstokk bátsins, en í
sama mund skar skipverji á fanga-
línuna og alda féll undan bátnum
og um leið tókst að ýta honum frá
skipshliðinni.“
Gísli Guðmundsson sagði við
Morgunblaðið í vikunni að hann
hefði verið í eldhúsi skipsins þegar
sprengingin varð. Hann flýtti sér
út og varð einna fyrstur að björg-
unarbátnum sem náðist út. Og það
var alger tilviljun að hann var með
vasahnífinn á sér. „Ég var kokkur
og því alltaf með hnífa nálægt mér
í eldhúsinu. Einn kyndarinn brýndi
fyrir mig vasahnífinn og var nýbú-
inn að því, – þess vegna var ég
með hann í vasanum.“ Þetta var
forláta hnífur; „ætlaður til ferða-
laga, var með korktrekkjara, skrúf-
járni og meira að segja með dósa-
hnífi“.
Gísli skar á tógið á síðustu
stundu, sem fyrr segir, en hnífinn
sá hann ekki framar. „Ég hlýt að
hafa lagt hann frá mér eftir að ég
skar bandið og gleymdi honum í
bátnum.“ En hann segist engan
áhuga hafa á að koma fram sem
einhver hetja nú. Segist sjaldan
hugsa til baka og helst vilja
gleyma því sem gerðist. Ekki sé
öruggt að hann hafi bjargað nein-
um mannslífum, því ekki megi full-
yrða að fólkið hefði ekki bjargast
þótt báturinn hefði brotnað eða
sokkið. En líkurnar á því séu vissu-
lega miklar vegna þess að nokkuð
langt var í næsta fleka.
„Það er vissulega takmarkað
sem maður man frá þessum tíma.
Það hefur svo sem komið fram að
einn skipsmannanna hafi skorið á
bandið, en ég kæri mig ekkert um
að vera að rifja það upp nú. Það er
eins og verið sé að hæla mér fyrir
að bjarga þarna mannslífum. Það
kæri ég mig ekki um,“ sagði Gísli
fyrst þegar Morgunblaðið ræddi
við hann, en féllst svo á að nafn
hans kæmi fram.
Dofnaði yfir honum …
Þeir sem björguðust voru settir í
land í Skotlandi og fóru heim með
Brúarfossi sem staddur var í
Leith, hafnarborg Edinborgar.
Gísli sagði blaðamanni frá atviki
sem honum er minnisstætt. „Þegar
við komum um borð í Brúarfoss í
Leith kemur einn hásetinn hlæj-
andi á móti okkur en þegar hann
sér mig dofnaði heldur yfir hon-
um.“ Þegar Gísli kom upp í brú
komst hann að því hvers kyns var.
Ein þernan sagði honum að þær
fréttir hefðu borist að Gísli hefði
drukknað en annar maður bjarg-
ast; bróðir hásetans sem áður var
getið. Og hann gerði sér grein fyr-
ir því hvers kyns var þegar hann
sá Gísla.
Þegar Gísli er spurður að því
hvort menn hafi ekki verið ótta-
slegnir á úthöfunum meðan á styrj-
öldinni stóð segir hann: „Ég held
að allur fjöldinn af þessum sjó-
mönnum hafi vitað að eitthvað gæti
skeð hvenær sem var.“ Öðru skipi
Eimskipafélagsins, Goðafossi, var
sökkt aðeins þremur mánuðum áð-
ur en Dettifoss fórst en Gísli fór á
sínum tíma eina ferð með Goða-
fossi. Þar segir hann einn hásetann
ekki hafa sofið allan túrinn; hann
hafi gengið um gólf vegna ótta, og
hætt störfum þegar skipið kom aft-
ur í land. „Þeir sem voru hræddir
hættu bara á sjónum.“ En hann
segir marga sem voru með honum
á Dettifossi hafa haldið áfram á sjó
eftir að skipið sökk og sjálfur var
hann lengi til sjós.
„Ég man að ég var í landi átján
daga eftir að ég kom til landsins.
Fór að vinna austur á Þingvöllum.
Ragnar á Skálanum var með Val-
höll og vantaði kokk; ég sagðist
geta unnið þangað til ég færi aftur
út en ekki degi lengur. Ég var í
starfi hjá Eimskip og vildi halda
því áfram.“
Sextíu ár frá því að þýskur kafbátur sökkti Dettifossi fyrir utan Norður-Írland
Kæri mig ekki um að vera hælt
fyrir að bjarga mannslífum
Gísli Guðmunds-
son kokkur skar
á tóg milli björg-
unarbáts og skips
á síðustu stundu
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Gísli Guðmundsson: Lítur ekki á sig sem hetju. Ekki sé öruggt að hann
hafi bjargað neinum mannslífum, þó líkurnar á því séu vissulega miklar.
Forsíða Morgunblaðsins laugardaginn 24. febrúar. Forsíða Morgunblaðsins þriðjudaginn 13. mars 1945.
skapti@mbl.is
hendi sér hversu mikið framboð sé af lóð-
m. Nú sé skortur og hann valdi því að verð
íbúðum rjúki upp. Erlendis, t.d. á Flórída
ar sem hann þekkir vel til, myndi þetta
alda því að landeigendur ykju framboð á
ðum sem myndi valda verðlækkun á íbúð-
m. Slíkt gerist á hinn bóginn ekki hér á
ndi þar sem lóðaframboð sé háð vilja sveit-
félaganna.
Þorsteinn telur að í ljósi viðvarandi lóða-
korts ætti ríkið að hafa vald til að setja
vaðir á sveitarfélög um að þau hefðu nægt
amboð af lóðum. Þorsteinn bendir á að
egna rysjótts veðurfars teljist íbúðir til
umþarfa Íslendinga. Almennt séð eigi íbúð-
í nýbyggðum hverfum að vera ódýrari en í
dri hverfum en það sé ekki lengur svo.
etta sé afleit staða fyrir ungt fólk sem hing-
ð til hafi getað byrjað sinn búskap með því
ð kaupa ódýra íbúð í nýjum hverfum.
Fámennur hópur
Aðspurður hvort það sé eðlilegt að aukin
agning byggingarfélaga og aukin starfsemi
steignaheildsala valdi því að álagning á
ýjar íbúðir sé um 100%, segir Þorsteinn að
yggingarfélög hafi sér það til afsökunar að
au hafi oft lent í því að lóðaframboð sé alltof
ið og á meðan tapi þau stórfé. Hann sæi í
un ekkert athugavert við starfsemi fast-
gnaheildsala í sjálfu sér og ítrekaði að
byrgðin lægi hjá sveitarfélaginu. Með auk-
ni álagningu þegar eftirspurn væri mikil
ætu byggingarfélög unnið upp tap síðustu
a og búið sig undir mögru árin.
mi fasteignaheildsala
eyma á
hækkar
mn-
það
ál að
k
-
-
ætu
a
ofn-
á
f-