Morgunblaðið - 01.03.2005, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 1. MARS 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þ
að er einhver lykt í
loftinu þessa dag-
ana, kunnugleg og
dásamleg lykt. Ein-
hvers konar blanda
af sjávarlykt og rotnandi jarð-
vegi. Ég veit ekki hvort hún
kom með þessari yndislegu
þoku sem lá yfir borginni fyrir
nokkrum dögum, tíminn rennur
svolítið saman þegar lífið geng-
ur eins hratt og það hefur gert
undanfarið.
Þegar ég var lítill fannst mér
hver dagur líða sem þúsund ár.
En nú gætu þúsund ár eins ver-
ið einn dagur. Tíminn er af-
stæður og líður sífellt hraðar
eftir því sem maður fullorðnast.
Það er synd, vegna þess að því
eldri sem maður verður, því
fleiru þarf maður að koma í
verk og tím-
inn minnkar
og minnkar.
Er þetta ein-
hver vísbend-
ing um það
að við hugs-
um hægar,
eða líður tíminn einfaldlega
hraðar hjá fullorðnu fólki?
Hvað um það, það er yndisleg
tilfinning í loftinu þessa dagana.
Ég hef aðeins fengið að njóta
þeirra fríðinda að ganga úti í
góða veðrinu og það er merki-
legt hvað einfaldur hlutur eins
og lyktin af hinu óhjákvæmilega
vori getur kveikt á mörgum
ólíkum tilfinningum. Ég held ég
hafi aldrei lært eins vel að meta
vorið eins og núna. Ég vona að
þetta eigi bara eftir að ágerast.
Vorið kallar alltaf fram sér-
stakar minningar hjá mér. Til
dæmis hina árlegu tilraun upp-
finningasams föður míns til að
kenna mér að hjóla. Tilraun-
irnar fólust yfirleitt í því að
stilla mér upp efst í brekku of-
an á aðeins of stóru reiðhjóli
stóra bróður míns og láta mig
rúlla niður. Þetta endaði yf-
irleitt með gráti og gnístran
tanna og staðfastri þverneitun
um frekari hjólreiðatilraunir
þangað til næsta vor. Hér kem-
ur hin neyðarlega játning: Ég
lærði ekki að hjóla fyrr en í
langa verkfalli BSRB, ég held
að ég hafi verið tíu ára gamall.
Á endanum var það stóri bróðir
minn sem bjargaði mér frá
þessu athlægi. Síðan þá hef ég
verið hrifinn af hjólreiðum, þótt
ég viðurkenni fúslega að hjól-
reiðar sem samgönguleið eru
aðeins fyrir hugrökkustu og
hörðustu menn hér í borg, þökk
sé blessaðri einkabílatrúnni.
Hugsun okkar mannanna er
nátengd umhverfi okkar. Hún
mótast af árstíðunum, landslag-
inu, dýralífi, jurtalífi, landslagi
borgarinnar og vindunum. Árs-
tíðirnar koma og fara og taka
með sér hugmyndir, áhyggjur,
hugsanir og vangaveltur. Vet-
urinn er tími hvíldar, íhugunar
og þess að veita ástvinum sín-
um hlýju og tíma. Vorið er tími
nýrra hugmynda, orkuspretta
og hreyfingar. Sumarið er tími
leikja, gleði, orkusöfnunar og
ferðalaga og haustið er tíminn
til að loka hringnum fyrir hvíld-
ina, ljúka verkunum. Það má
segja að árið sé nokkurs konar
stækkuð útgáfa af deginum í
hlutföllunum 1:365. Vorið er að
vekja okkur. Það er mikilvægt
að hlusta á það. Eins og segir í
kvæðinu: „Vertu til er vorið
kallar á þig, vertu til að leggja
hönd á plóg.“ Lóan segir að nú
sé kominn tími til að vaka og
vinna. Við eigum örugglega eft-
ir að fá einhver páskahret, en
það má ekki rugla okkur frá að-
alatriðinu, sem er að sólin fer
hækkandi og með henni lífið,
vonin og orkan í okkur öllum og
það er mikilvægt að nýta hana
vel.
Á komandi vori skulum við
Íslendingar horfa til framtíðar
og velta fyrir okkur hvaða verk
liggja fyrir. Mig langar að
nefna eitt mikilvægt verkefni
sem liggur fyrir og þörf er að
vekja athygli á: Vestfirði vantar
háskóla, ekki bara eitthvað há-
skólasetur sem er eins og snuð í
stað mjólkur, háskóla með al-
vöru kennslu og rannsóknum,
þar sem myndast getur sam-
félag fólks sem vill vinna land-
inu gott. „Og hvernig ætlarðu
að borga fyrir það?“ gæti fólk
spurt. Og ég svara hiklaust:
Þessi fjárfesting borgar fyrir
sig sjálf, því hún mun koma öll-
um landsmönnum til góða. Ég
fór sjálfur vestur á firði á síð-
asta ári og spurði ungt fólk
hvað vantaði. Enginn sagði:
„Fleiri togara“ eða „álver“ eða
„olíuhreinsunarstöð“. Nær und-
antekningarlaust sagðist unga
fólkið vilja háskóla til að
mennta sig og stunda rann-
sóknir í heimabyggð. Og eigum
við ekki að hlusta á unga fólkið?
Nógu yrðu menn fljótir til ef
unga fólkið vildi álver.
Ég vildi óska að samborgarar
mínir í Reykjavík gætu séð í
friði þær aðgerðir sem í raun
og veru bæta líf fólksins á
landsbyggðinni. Ég vildi óska
að vælandi kverúlantar hættu
nú að kvarta yfir hverri krónu
sem á að setja í umbætur úti á
landi og áttuðu sig á því að það
þarf að bæta lífskjörin víðar en
í Reykjavík. Okkur ber skylda
til að halda búsetuskilyrðum
fjölbreyttum. Þetta gerum við
best með öflugu skólakerfi, góð-
um vegum og háu almennu
þjónustustigi við fólk alls staðar
á landinu.
Við þurfum líka að hætta að
væla yfir sköttunum. Þeir eru
ekkert svívirðilegir. Það er að
minnsta kosti ekki hægt að
bæði kvarta yfir skattpíningu
og lélegri meðferð á öryrkjum,
heilbrigðisstarfsfólki og kenn-
urum. (Já, fjandakornið, kenn-
urum, því þeir eru ennþá und-
irborgaðir og það eru bara
fáfróðir durgar úr ónefndum
póstnúmerum sem fullyrða ann-
að.)
Íslendingar þurfa líka að átta
sig aftur á því hver við erum.
Erum við Norðurlandaþjóð sem
er annt um þegnana, velferð-
arkerfið og menntakerfið eða
erum við miskunnarlaust
neyslu- og mannleysusamfélag
sem snýst um ekkert annað en
okkar eigin afturenda? Hættum
að kvarta yfir sköttunum og
förum að vinna fyrir landið okk-
ar og alla þá sem í því búa.
Vorið mitt
Ég fór sjálfur vestur á firði á síðasta ári
og spurði ungt fólk hvað vantaði. Eng-
inn sagði: „Fleiri togara“ eða „álver“
eða „olíuhreinsunarstöð“. Nær undan-
tekningarlaust sagðist unga fólkið vilja
háskóla til að mennta sig og stunda
rannsóknir í heimabyggð.
VIÐHORF
Eftir Svavar
Knút
Kristinsson
svavar@mbl.is
HVAÐ er sameiginlegt með þeim
konum sem hafa náð langt í viðskipta-
lífi á Íslandi? Jú, þær hafa ekki enda-
laust verið að velta sér upp úr því að
þær séu konur. Þessi orð féllu á fjöl-
sóttum fundi í Iðnó 16. febrúar þar
sem rætt var um völd og áhrif
kvenna. Það fylgdi sögunni að það
væri svo niðurlægjandi
fyrir konur að komast
áfram út á kyn sitt.
Margar þeirra kvenna
sem nú skipa áhrifa-
stöður í þjóðfélaginu
hafa sagt að þær hafi
ekki komist áfram
vegna þess að þær séu
konur heldur á eigin
verðleikum. Nokkrar
hafa líka lýst því yfir að
þær hafi aldrei fundið
fyrir því að vera konur,
hvernig sem það er
hægt í samfélagi þar sem aðgreining
kynjanna er eitt skýrasta birtingar-
form félagslegrar stigskiptingar.
En hvað felst í svona yfirlýsingum?
Það þarf ekki mikinn speking til að
sjá að í þessu felst merkingarauki eða
hughrif sem áheyrandinn reynir að
botna. Þegar átak um aukinn hlut
kvenna í stjórnmálum stóð yfir voru
margir sem spurðu af hverju það
þyrfti að fjölga konum í pólitík „bara
af því þær væru konur“. Þetta viðhorf
kallast á við viðkvæðið að kyn skipti
ekki máli sem Gunnar Hersveinn rifj-
aði upp í greininni „Jafnréttisbar-
áttan 2004“ í Morgunblaðinu 29/1.
Hann nefndi m.a. karlanefndirnar
sem ríkisstjórnin skipaði í fyrra þrátt
fyrir eigin jafnréttisáætlun um að
jafna kynjahlutföll. Allar fjalla nefnd-
irnar um mál sem skipta miklu fyrir
lýðræðið og almannahag, þ.e. fjöl-
miðla, þjóðaratkvæðagreiðslu og
stofnanakerfi og rekstur ríkisverk-
efna. Þegar Geir Haarde var gagn-
rýndur á Alþingi fyrir að hafa snið-
gengið konur í síðustu nefndinni
sagði hann að kyn skipti ekki máli
fyrir efnisatriði málsins.
En hvaða rök eru fyrir því að kyn
skipti máli? Það væri að bera í bakka-
fullan lækinn að tíunda þau út í hörg-
ul, áhugasömum er bent á rit Hag-
stofunnar Konur og karlar 2004 sem
vitnar um víðtækt valdamisræmi
kynjanna. Varla þarf að árétta að á
hér á landi ríkir lagalegt jafnrétti. Í
íslenskum lögum er þó að finna tvö
ákvæði um kynjakvóta, aðgerð sem
almennt er talin niðurlægjandi fyrir
konur. Hið fyrra er að í jafnréttisráði
skuli hlutfall kynjanna vera jafnt og
er þar gengið miklu lengra en í
ákvæðinu um nefndir og ráð hins op-
inbera þar sem einungis skal tilnefna
fólk af báðum kynjum. Rökin að baki
má rekja til skýrslu
karlanefndarinnar árið
1993 um að ekki megi
halla á karla í jafnrétt-
isumræðunni. Hefur
nokkur heyrt umræðu
um hvort nægilega
margir karlar hafi sér-
þekkingu á jafnrétt-
ismálum til að uppfylla
ákvæðið, eins og oft
heyrist um konur þegar
lágt hlutfall kvenna í
ráðum og nefndum ber á
góma? Eða af hverju
karlar eigi að sitja í jafnréttisráði
„bara af því þeir eru karlar“. Hið síð-
ara er þriggja mánaða fæðing-
arorlofskvóti karla, stærsta handafls-
aðgerð Íslandssögunnar í
jafnréttismálum. Hver hefur heyrt
spurt af hverju karlar eigi að fara í
fæðingarorlof „bara af því þeir eru
karlar“? Eða að það sé niðurlægjandi
fyrir þá að beita hafi þurft handafls-
aðgerðum í því skyni? Það er ekki síð-
ur athyglisvert að þá sjaldan að kyn
er til umræðu þegar konur í áhrifa-
stöðum eiga í hlut þá eru þær gjarna
gerðar að kyntákni, útlit þeirra og
kynþokki verður aðalatriði en ekki
málaflokkurinn sem þær standa fyrir.
Slíkt er fáheyrt með karla.
En hver er sá merkingarauki sem
marar í hálfu kafi þegar talað er um
að komast áfram á eigin verðleikum
en ekki sem kona? Af hverju þurfa
konur að tiltaka þetta sérstaklega?
Er það til þess að aðgreina sig frá ein-
hverjum öðrum konum sem hafa
komist áfram án verðleika? Er það
vegna þess að til að komast í innsta
kjarna valdsins þurfa konur að sverja
af sér kyn sitt og jafnréttisbaráttu?
Eru þetta fyrirheit um að rugga ekki
bátnum? Eða er verið að gefa í skyn
að þessar tvær breytur séu illsam-
ræmanlegar, þ.e. að vera kona og
hafa verðleika? Að viðkomandi líti á
sig sem undantekninguna sem sanni
regluna. Hefur nokkur heyrt karl-
mann í áhrifastöðu segja: „Ég hef
ekki komist áfram sem karlmaður
heldur á eigin verðleikum“? Er það
kannski vegna þess að leiðtoga-
ímyndin og hugmyndir okkar um
hæfileika, greind og hæfni eru sam-
ofnar viðteknum hugmyndum um
karlmennsku?
Málið snýst um völd og valda-
tengsl, norm og viðmið. Tökum önnur
dæmi. Hvaða skilaboð væri samkyn-
hneigður maður að gefa sem segðist
bjóða sig fram til forystu en ekki sem
hommi heldur á eigin verðleikum?
Eða svartur maður? Þýðir það að
þetta sé almennt ekki talið fara sam-
an? Að viðkomandi muni ekki beita
sér í þágu þessara hópa, ekki hrófla
við ráðandi valdakerfi? Eða að hann
telji það sér til framdráttar að sverja
af sér samkennd með þeim hópi sem
hann tilheyrir? „It doesn’t matter if
you’re black or white“ eins og Mich-
ael Jackson söng eftir að hafa reynt
að afmá öll merki uppruna síns úr
andlitinu.
Konur á valdastólum eru hverfandi
fáar og þær verðskulda án vafa þá
stöðu sem þær hafa náð. Afstaða
þeirra skiptir miklu fyrir þróun jafn-
réttisins. Meðan aðeins konur en ekki
karlar þurfa að réttlæta metnað sinn,
frama og völd með mismunandi vafa-
sömum tilvísunum í kynleysi er full
ástæða til að ætla að kyn sé þar ein-
mitt grundvallaratriði.
Ekki sem kona heldur
á eigin verðleikum
Þorgerður Einarsdóttir
fjallar um ímynd kvenleika
og karlmennsku ’Ég hef ekki komist íþessa stöðu vegna þess
að ég er karlmaður held-
ur vegna eigin verðleika?
Er það kannski vegna
þess að leiðtogaímyndin
og hugmyndir okkar um
hæfileika, greind og
hæfni eru samofnar við-
teknum hugmyndum um
karlmennsku?‘
Þorgerður Einarsdóttir
Höfundur er félagsfræðingur og
starfar sem háskólakennari.
ÞESS gerist ekki þörf að undir-
ritaður ítreki marg yfirlýsta stefnu
sína í einkavæðingarmálum. Stefnu,
sem hann hefir ekkert legið á frá
upphafi stjórnmála-
afskipta sinna, að
stjórnvöld eigi ekki að
vasast í rekstri fyr-
irtækja. En að hún
skyldi taka þá óheilla-
vænlegu stefnu, sem
raun ber vitni, hefði
hann aldrei órað fyrir.
Að ofstjórn ráðstjórn-
arinnar íslenzku skuli
hafa sólundað tug-
milljarða eignum al-
mennings eins og við
blasir á sér sennilega
aðeins eina hliðstæðu:
Aðfarirnar í Rússlandi eftir fall
ráðstjórnarinnar þar í landi, þegar
arftakarnir tóku að gefa þjóð-
areignir á garðann hjá einkavinum
sínum.
Nýjustu hugmyndir ofstjórn-
armannanna í íslenzku ráðstjórn-
inni taka þó út yfir allan þjófabálk.
Æðstu yfirmenn Landsvirkjunar,
iðnaðarráðherra og fjármálaráð-
herra, hafa lýst því yfir að stefnt
verði að einkavæðingu fyrirtæk-
isins eftir þrjú ár – 2008. (Innan
sviga mætti kannski spyrja hvort
það sé tilviljun einber, að hervirkið
skuli vinna árið eftir næstu reglu-
legu alþingiskosningar?)
Kaupendur eru auðvitað á næstu
grösum: Alcoa og Alcan, ann-
aðhvort eða bæði, nema Norsk
Hydro komi þar fingri
á milli.
Það sem hér er
áformað að selja út-
lendum auðjöfrum er
annar af tveimur verð-
mætustu þáttunum í
þjóðarauði Íslendinga:
Orkan – í jörðu og á,
og hinn, sjávarauð-
lindina, er búið að af-
henda örfáum einka-
vinum að stunda með
stórfelldasta brask,
sem um getur, og ekki
er saman jafnandi við
neitt nema hina nýríku orkufursta
Rússlands – sem reyndar ganga
ekki allir lausir ennþá.
Eins og vant er, er reynt að
drepa áformunum á dreif með ut-
angarnakjaftæði vikapiltanna um
að málið sé á frumstigi og ekki
einu sinni komið til umræðu í þing-
flokkum stjórnarflokkanna. Eins og
það segi mönnum eitthvað? Þess er
skemmst að minnast, að eitt ör-
lagaríkasta mál í sögu þjóðarinnar,
Íraksmálið, kom þar aldrei til um-
ræðu, þótt formaður þingflokks
Sjálfstæðisflokksins gengi létt-
fættur undir þeirri lygi.
Og Selfoss-skuddi er strax
teymdur upp í sjónvarp. Hann
geiflar granir og segir að ekkert sé
að marka þessa tvo ráðherra. Þeir
fara þó óumdeilanlega með forræði
mála Landsvirkjunar, en ekki hann.
Hvenær skyldi landsmönnum
verða svo nóg boðið að þeir hrindi
af höndum sér slíkum hrokamönn-
um, sem einskis svífast í taumlausri
valdagræðgi sinni?
Þegar af léttir þeirri ótíð, sem
við nú lifum við, verður það fyrsta
verk nýrrar ríkisstjórnar að hefja
opinbera rannsókn á allri starfsemi
Einkavæðingarnefndar, jafnframt
því að hrinda því helsi af lands-
mönnum, sem á þá hefir verið lagt
í sjávarútvegsmálum.
Þjófabálkur
Sverrir Hermannsson
fjallar um orkusölu ’Kaupendur eru auðvit-að á næstu grösum: Al-
coa og Alcan, annað-
hvort eða bæði, nema
Norsk Hydro komi þar
fingri á milli.‘
Sverrir Hermannsson
Höfundu er fv. formaður
Frjálslynda flokksins.