Morgunblaðið - 20.03.2005, Blaðsíða 11

menntaveginn í Burma er hún spurð: „Til hvers?
Þú þarft hvort sem er að þjóna heimilinu.“
Að velja sér hlutverk
Stundum stóðu konur upp á málstofum og
fluttu innblásnar tölur. Á einni málstofunni hélt
ungur maður úti í sal því fram að fyrirlesarar
bæru ekki næga virðingu fyrir móðurhlutverk-
inu. Móðir hans væri með tvö meistarapróf en
kynnti sig iðulega sem fimm barna móður, það
væri aðalatriðið. Stóð þá upp kona og flutti ræðu
sem var eins og vel saminn „mónólóg“ og hnit-
miðað svar um að málið væri að allar konur ættu
að fá að velja sér skilgreiningu, hvort þær kynntu
sig sem móður eða t.d. vélaverkfræðing. Hún
sjálf átti börn og hafði tekið við börnum systra
sinna og hafði haft umsjón með 28 börnum. Hún
ætti sér hugsjón um betra líf þessum börnum til
handa og að stúlkurnar og allar stúlkur í heim-
inum gætu valið sér hlutverk og að sjálfsákvörð-
unarréttur þeirra yrði virtur. Sjálf sagðist hún
vera svartur frumbyggi, þótt hún væri hvít á hör-
und, ástæðan var sú að stjórnvöld í Ástralíu höfðu
á sínum tíma kerfisbundið reynt að gera frum-
byggja ósýnilega með því að láta hvíta karla
nauðga konunum.
Margoft kom fram á málstofum að konur í
ýmsum löndum búa enn við reglugerðir sem mis-
muna kynjunum, og á ráðstefnunni var því sér-
staklega beint til ríkisstjórna að afmá öll slík lög
og brýnt fyrir þeim að safna upplýsingum um
stöðu kvenna og stúlkna í löndum sínum. Á ráð-
stefnunni komu fram ótalmargir vitnisburðir um
aðgerðaleysi yfirvalda gagnvart misrétti og of-
beldi gagnvart konum. Á annarri málstofu sagði
kona frá Indlandi frá því að þar í landi hefði verið
settur kvennakvóti upp á 33%, en karlmennirnir
á þingi brugðust við því með því að koma eig-
inkonum sínum, dætrum og systrum inn á þingið
og stjórna svo áfram.
Vísindakonur sem fyrirmyndir
Margrét Pétursdóttir og Friðbjörg Ingimars-
dóttir sóttu áhugaverða málstofu American
Association for the Advancement of Science.
Konur með doktorsgráðu í verkfræði, heilaskurð-
lækningum og í rannsóknum sögðu frá, þær
standa fyrir alþjóðlegu verkefni (INSTRAW)
fyrir SÞ um hvernig auka megi hlut kvenna í
raunvísindum, bæði hvað varðar að auka hlut
kvenna, og að afla fjármagns. Þær eru fyr-
irmyndir og mynda skipulagt stuðningsnet og
bjóða fram þjálfun í samvinnu við mennta-
málaráðuneyti þjóða, t.d. það sænska.
Áhrifaríkt var að hlusta á þær segja frá hindr-
unum sem þær höfðu mætt á mennta- og starfs-
ferli sínum, t.d. vegna kyns og væntanlegs móð-
urhlutverks. Þær gætu ekki verið bæði mæður og
afburða vísindamenn. Yngri konur á málstofunni
staðfestu að þessar hindranir væru enn til staðar.
Kvenkyns yfirheilaskurðlæknir sagði við yngri
konurnar að það væru til leiðir til að vera móðir,
hafa börn á brjósti og jafnframt verða fram-
úrskarandi vísindamaður. Hún ítrekaði hversu
mikilvægt það væri að konur sem næðu frama
innan vísinda styddu þær sem ætluðu að feta veg-
inn. Afrísk kona sem útskrifaðist fyrst kvenna
sem verkfræðingur í heimalandi sínu, sagðist
hafa þurft að velja milli eiginmanns og náms. Að
útskrift lokinni vildi enginn ráða hana í vinnu þótt
hún væri með ágætis einkunn. Hún hefur nú í
nokkur ár unnið fyrir SÞ til að brjóta konum í
Afríku leið innan raungreina.
Rætt um kynjaða hagstjórn
Prófessor í hagfræði rakti hvernig jafnréttis-
sjónarmiðin eru samþætt hagstjórn samfélaga og
hvað það merki. Hún lagði áherslu á að jafnrétti
kynjanna væri mannréttindi en ekki spurning um
viðskipti. Jafnrétti kynjanna í hagstjórn merkir
ekki að kynin eigi að borga jafnmikið í skatt, því
mikilvægur þáttur í kynjaðri hagstjórn er að
meta að konur vinna ólaunuð störf, væru á
„ógreiddum launum“ heima við og í ýmiss konar
umönnun og félagsþjónustu, en karlar iðulega í
launuðum störfum. Meginatriði er að tekið sé tillit
til kynjasjónarmiða í öllum þýðingarmiklum
ákvörðunum.
Mansal, þrælasala á konum og stúlkum, oftast í
tengslum við kynlífsiðnaðinn, var mjög ofarlega á
baugi á ráðstefnunni og voru tölur fluttar og sagð-
ar á mörgum málstofum, og ályktun samþykkt af
kvennanefnd SÞ. Mansal birtist í mörgum
óhuggulegum myndum, t.a.m. komu fram vitn-
isburðir um að herir, ferðaþjónustur og jafnvel
ríkisstjórnir tækju beinan eða óbeinan þátt í því
að selja konur og stúlkubörn úr landi. Í Nígeríu er
sagt að óléttum stúlkum sé rænt, þær lokaðar inni
þar til þær fæða, barnið tekið af þeim og selt.
Þetta er aðeins stutt frásögn af á annað hundr-
uð málstofum í höfuðstöðvum SÞ og byggingunni
gegnt henni sem helguð var frjálsum félagasam-
tökum. Rachel Mayanja frá Úganda, sem er sér-
stakur ráðgjafi Kofi Annan í jafnréttismálum,
sagði að hugmyndin um að veita konum vald sé
besta leiðin til að flýta æskilegri þróun í heim-
inum, draga úr fátækt og að ná markmiðinu um
jafnrétti kynjanna. Þessi hugmynd hefur að henn-
ar mati þegar öðlast alþjóðlega viðurkenningu og
samþykki.
Meginspurningin núna eftir 49. kvennaráð-
stefnuna er hvort orðræðan á kvennaráðstefn-
unni fái hlutdeild í orðræðunni á leiðtogafund-
inum í september. Munu fulltrúar þjóðanna þá
vera með á nótunum? Sá fundur verður sennilega
þétt skipaður körlum. Helga Hauksdóttir, sendi-
ráðsfulltrúi Íslands hjá SÞ, telur þó að jafnrétt-
isumræðan á 49. kvennafundinum og hjá frjálsum
félagasamtökum skili sér inn í stjórnsýslu land-
anna, „Þau tíu ár sem liðin eru frá kvennaráð-
stefnunni í Peking sýna að umræðan innan nefnd-
arinnar hefur áhrif á stefnumótun í hverju landi,
því það liggur fyrir að breytingar til hins betra
hafa orðið í jafnréttismálum,“ segir hún. „Peking-
áætlunin, sem er pólitískt skjal en er ekki laga-
lega bindandi, hefur án efa orðið til þess að efla
umræðuna á allan hátt og verið hvatning fyrir ríki
til að ná þeim markmiðum sem hún beinist að.
Framlag félagasamtaka í jafnréttismálum er
sömuleiðis mjög mikilvægt og hefur áhrif. Verk-
inu er þó ekki lokið.“
konur og eru háðar feðraveldinu. Þegar þær gift-
ast yfirgefa þær fjölskyldu sína og verða á fram-
færi eiginmanns síns og ef þær skilja þá glata
þær og börnin réttindum sínum en karlinn heldur
sínu. Einsýnt er því að Samakonur þurfa annars
konar úrræði en sænskar konur almennt. Hún
sagði einnig frá því að engar rannsóknir eða tölur
væru til um Samakonur, þannig hefðu sænsk yf-
irvöld í raun brugðist Samakonum.
Tvær ungar konur frá Burma lýstu aðstæðum
kvenna þar í landi. Konur eru nánast eign feðra
sinna, eiginmanna og síðan sona. Sjálfsákvörð-
unarréttur kvenna er ekki virtur og móðurhlut-
verkið sjálfgefið verkefni allra kvenna. Ekki er
ætlast til þess að konur tjái sig á opinberum vett-
vangi, enda landið undir herstjórn karla sem fót-
umtreður mannréttindi.
Konur í Burma virðast nánast vera á byrj-
unarreit, og þessar sem sögðu frá eru með bæki-
stöð í Taílandi, því eflaust yrði henni umsvifalaust
lokað í Burma. Þegar kona segist ætla að ganga
uðu þjóðunum, heldur en kvennaráðstefnunni.
Bolton var aðstoðarráðherra á sviði vopnaeftirlits
í stjórn Georges W. Bush. Sú breyting hefur þó
orðið á að kvennaráðstefnan í Peking fékk fremur
neikvæða athygli fjölmiðla eins og t.d. Reuter og
CNN, en þessi næstum enga. Afl ráðstefnunnar
var þó svo mikið að fréttir af henni skiptu ekki
sköpum, því áhrifin urðu hnattræn.
Konur á jaðarsvæðum
Blaðamaður þræddi málstofur og fundi ásamt
Birnu Þórarinsdóttur, framkvæmdastjóra UNI-
FEM á Íslandi, Margréti Pétursdóttur í Fem-
inistafélagi Íslands og Friðbjörgu Ingimars-
dóttur, Kvenréttindafélagi Íslands, síðari viku
ráðstefnunnar 4.–11. mars. Áberandi var að um-
ræðan var reist á tölum og vísindagögnum.
Sænsk Samakona, Vivian Labba, tjáði sig t.d.
um stöðu Samakvenna í Svíþjóð og sagði að engin
sérúrræði væru fyrir þennan hóp.
Samakonur búa við allt aðra hefð en sænskar
senda fyrir betri heimi
Reuters
TENGLAR
.....................................................................
Tenglar:
http://www.un-instraw.org/en/index.html
http://www.unifem.org/
gunnars@hi.is
sjálfsákvörðunarréttar síns, mennt-
unar og jafnræðis á við karla. Vonir
okkar bindast við áhrifamátt al-
þjóðlegra yfirlýsinga og viðbætur við
skuldbindingar ríkisstjórna frá 1995 í
kjölfar fundarins í Peking.“
Friðbjörg segir að þrátt fyrir sameig-
inlegt ákall hafi fjölbreytni sendikvenna
hópsins verið ótrúleg, því heimafylgja
þeirra væri svo ólík. „Það er ljóst að
skipulagðar kynjarannsóknir skipta
sköpum því þær mynda gagnagrunn
sem hægt er að byggja á og margar
konur kalla einnig eftir að kynþáttur
verði einnig mikilvæg breyta því þá
verði til enn trúverðugri lýsing. Ég sótti
sérstaklega eftir að sitja málstofur
sem fjölluðu um konur, réttindi tengd
menningu og trú og baráttu minni-
hlutahópa og ungs fólks við að hafa
áhrif. Frásögn samakonu og banda-
rísks hátækniprófessors höfðu mest
áhrif á mig, þar sem fram kom í máli
þeirra beggja að þrátt fyrir mennt-
unar- og menningarmun þá hafa þær
báðar þurft að margoft þurft að beygja
sig undir vald karla- og feðramenning-
arinnar.“
„Tölur vekja alltaf athygli rétt eins
og sú að engin kona er forsætisráð-
herra í Evrópu og konur í álfunni skipa
einungis um 2% toppvaldastaða, en
þær sækja mjög fram hvað varðar
menntun og launaða atvinnuþátt-
töku.“
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. MARS 2005 11
FASTANEFND Íslands hjá Sameinuðu
þjóðunum er með skrifstofu á 36. hæð
í byggingu númer 800 á þriðju breið-
götu í New York, í göngufjarlægð frá
höfuðstöðvum Sameinuðu þjóðanna.
Hjálmar W. Hannesson sendiherra er
fastafulltrúi Íslendinga hjá SÞ. Hjálmar
er vel til þess fallinn að sækja kvenna-
ráðstefnuna núna, því hann tengist
kvennaráðstefnu SÞ í Peking árið
1995, hann var sendiherra Íslands í
Kína á þeim tíma.
Helga Hauksdóttir sendiráðunautur
og lögfræðingur í fastanefnd Íslands
hjá Sameinuðu þjóðunum hefur dag-
lega umsjón í fastanefndinni með mál-
efnum þriðju nefndar SÞ um mann-
réttinda- og félagsmál, en
kvennanefnd Sameinuðu þjóðanna
(Commission on the Statues of Wom-
en, CSW) tengist henni. Sú nefnd hefur
starfað frá árinu 1946 en eftir kvenna-
ráðstefnuna í Peking 1995 var starfs-
svið kvennanefndarinnar víkkað svo
hún gæti fylgt frumkvæðum Pek-
ingáætlunarinnar eftir.
Helga er alin upp í Breiðholtinu í
Reykjavík og bjó þar til 25 ára aldurs.
Hún útskrifaðist úr lögfræðideild Há-
skóla Íslands árið 1994 og starfaði hjá
sýslumanninum í Vestmannaeyjum til
1998. Hún hóf þá störf hjá utanrík-
isráðuneytinu og starfaði fyrst á varn-
armálaskrifstofu, þá á skrifstofu þjóð-
réttarfræðings ráðuneytisins. Hún
hefur starfað hjá fastanefnd Íslands hjá
SÞ frá því um sumarið 2002. Fimm
diplómatar eru í íslensku fastanefnd-
inni og telst hún með þeim fámenn-
ustu hjá SÞ. „Þegar ég hóf störf sinnti
ég umhverfis-, efnahags- og þróun-
armálum og lögfræðilegum mál-
efnum,“ segir Helga „og auk þess mál-
efnum hafsins“. Hún segir að Ísland sé
ein af lykilþjóðum í hafréttarmálum og
að aðrar þjóðir fylgist með afstöðu Ís-
lands á því sviði. Helga býr nú í NY
með eiginmanni sínum, Hafþóri Þor-
leifssyni og Urði dóttur þeirra.
„Árið 2004 tók Ísland sæti í kvenna-
nefndinni,“ segir Helga. Íslendingar
hafa ekki setið í kvennanefndinni áður,
en 45 ríki eiga sæti í henni. „Þetta er
mjög öflug nefnd en frá árinu 1995 hef-
ur hún farið yfir markmið Pekingáætl-
unarinnar sem sett voru fram í 12 lið-
um. Kvennanefndarfundurinn núna,
28. febrúar til 11. mars, hefur endur-
skoðað og staðfest á ný þessa áætlun
og mikilvægi hennar til að þúsald-
armarkmiðunum frá árinu 2000 verði
náð,“ segir Helga og að markmiðin
fjalli m.a. um fá-
tækt og heilsufar
kvenna og jafnrétti
kynjanna. Ráð-
herrayfirlýsing um
Pekingáætlunina
var samþykkt 4.
mars sl.
Kvennanefndin
hefur á að skipa
fimm manna
stjórn sem nýtur
liðsinnis starfs-
fólks SÞ. Helga segir að skýrsla um 49.
fund kvennanefndarinnar verði gefin út
á næstu vikum og síðan skilað til Efna-
hags- og félagsmálaráðsins í haust.
„Ég hef aldrei séð svona marga á ein-
um fundi hjá Sameinuðu þjóðunum,“
segir Helga, „það eru málstofur í hverj-
um sal og kytru og á öllum göngum,
það er skrafað í hverju horni af konum
hvaðanæva úr heiminum.
Helga hafði nóg að gera á fundinum,
bæði fylgdist hún með ráðherra-
umræðunni og var sendinefnd Íslands
á fundinum innan handar. Árni Magn-
ússon, félagsmálaráðherra, flutti ræðu
og tók þátt í ráðstefnunni í fyrri vik-
unni. „Ræða ráðherra mæltist mjög vel
fyrir, og var sérstaklega spurt um lögin
um feðraorlofið sem Íslendingar geta
verið stoltir af,“ segir Helga.
„Meginmarkmið fundarins núna var
að tryggja að haldið verði áfram á
sömu braut og að komið verði í veg
fyrir bakslag í jafnréttismálum,“ segir
Helga og að þrýstingur á ríkisstjórnir
um að fara eftir samþykktunum í Pek-
ing og þúsaldarmarkmiðunum hafi
aukist. Pekingáætlunin er pólitískt skjal
sem kvennanefnd SÞ hefur mótað, hún
er stefnan sem fara á eftir.
Helga segir starfið í kringum fundinn
hafi verið ofsalega skemmtilegt og frá-
bært faglega séð. „Það er mikilsvert
tækifæri að fá að starfa í tengslum við
Sameinuðu þjóðirnar og öðlast reynslu
í alþjóðlegu umhverfi, að sjá ólíka
menningarhópa starfa saman,“ segir
hún. „Ég hef starfað hér tæp þrjú ár og
hef öðlast nýtt sjónarhorn á svo
margt, víkkað sjóndeildarhringinn, og
það hefur kennt mér að hugsa í öðru-
vísi samhengi. Maður sér það gegn-
umgangandi í allri umræðu hér hve
víðtæk áhrif ófriður hefur, bæði á þær
þjóðir sem glíma við hann og ná-
grannaþjóðir þeirra. Ég tel að SÞ séu
besta tækið sem þjóðir heims hafa til
að vinna gegn ófriði og eyðileggjandi
áhrifum hans.“
Ísland tekur sæti í kvennanefndinni
Helga
Hauksdóttir