Morgunblaðið - 20.03.2005, Page 18

18 SUNNUDAGUR 20. MARS 2005 MORGUNBLAÐIÐ
V
ersations/tetralógía, er nafn
innsetningar Gabríelu á
Feneyjatvíæringnum í vor.
Sýningarstjóri að þessu
sinni, eins og reyndar fyrir
tveimur árum er Rúrí var
fulltrúi Íslands, er Laufey
Helgadóttir listfræðingur.
Laufey segir Gabríelu vinna með flest þau við-
fangsefni sem henni hafa verið hugleikin í gegn-
um tíðina; málverk, skúlptúra, lágmyndir og
fjögur myndbandsverk, er nefnast Tetralógía. Í
verkunum kannar hún skynjanir mannsins,
kenndir og fýsnir, tekst á við ringulreið og
sundurleysi samtímans og veltir fyrir sér mörk-
um þessara ólíku miðla myndlistarinnar, sam-
runa þeirra og togstreitu.
Af lýsingunni að dæma má ljóst vera að verk-
efnið er umfangsmikið enda segir Laufey mark-
mið sitt vera að komast „alltaf skrefinu lengra“
[always a little further] en það er einmitt yf-
irskrift þess hluta sýninga tvíæringsins sem nú
verða á Arsenale, gömlu skipasmíðasvæði Fen-
eyjaborgar. Hún segir hinn eiginlega líkama
innsetningarinnar vera skálann sjálfan, en hon-
um verður breytt töluvert. Hljóði myndband-
anna verður varpað utandyra; til þess að má út
mörkin á milli þess innra og ytra, og gefa áhorf-
endum í skyn hvað bíður þeirra innandyra.
Laufey lýsir reynslu áhorfandans sem eins kon-
ar ferðalagi í gegnum undraheim tákna, mynda
og hljóða, þar sem hann rekst á furðuverur er
reika á milli draums og vöku, sannleika og tál-
sýnar, himnaríkis og helvítis.
Gabríela hefur fengið marga listamenn til
samstarfs við sig; þeirra á meðal Björk Guð-
mundsdóttur, Daníel Ágúst Haraldsson, Ernu
Ómarsdóttur og Sigurð Guðjónsson sem unnu
með henni að myndböndunum, en eiginlegar
tónsmíðar voru í höndum Bjarkar, Borgars
Þórs Magnasonar, Daníels Ágústs og Jónasar
Sen. Sjálf sýningarskráin er unnin sem hluti af
verkinu, en stendur einnig sem sjálfstætt verk.
Hönnun hennar er í höndum M/M í París, en á
bak við það nafn standa þeir Mathias Augst-
inyak og Michael Amzalag, sem einnig hanna
allt annað prentefni og hátalarana fyrir sýn-
inguna. Skránni mun fylgja geisladiskur með
tónlistinni úr myndböndum Tetralógíunnar.
Textahöfundar eru Hans Ulrich Obrist, Kristín
Ómarsdóttir, Sjón og Stephanie Cohen.
Minnir á hugmyndafræði
endurreisnarinnar
Vinnuferlið, með öllum þessum fjölda sam-
starfsmanna, er óneitanlega forvitnilegt –
minnir á hugmyndafræði endurreisnarinnar.
Það hlýtur að vera skemmtilegt að fara með
slíkt verk frá Íslandi og til höfuðvígis endur-
reisnarinnar, Ítalíu?
„Já,“ segir Laufey og hlær við. „En þetta er
þó einungis hluti þess fólks sem hefur komið að
þessu, á hinum ýmsu stigum. Það er mjög sterk
innbyrðis tenging í verkinu, ekki bara á milli
miðlanna sjálfra og viðfangsefnanna, heldur
líka staðanna sem við sögu koma; eitt mynd-
bandið er gert á Ítalíu, tvö í Brussel þar sem
Gabríela býr og það fjórða á Íslandi.“
Hún segir sýningarstjórana tvo sem nú eru
yfir tvíæringnum, þær Maríu de Corral og Rosu
Martínez, hafa tilkynnt að aðalþema tvíærings-
ins væru tengslin á milli nútíðar og þýðingar-
mikillar fortíðar, annars vegar, og hins vegar
tengslin á milli nútíðar og nýjustu straumanna.
María de Corral verður með sögulega yfirlits-
sýningu í ítalska skálanum undir yfirskriftinni
„Reynslan af listinni“ [The Experience of Art],
en hún vinnur þá samhliða sýningunni „Alltaf
skrefinu lengra“ sem Rosa Martínez stýrir. „Sá
titill höfðar sterkt til mín, því hann er eins og
sniðinn fyrir okkur. Þá er ég ekki bara að tala
um verkið, heldur þátttöku Íslands.
Þegar við Rúrí fórum að vinna með þetta síð-
ast var markmiðið einnig að bæta þátttökuna;
þ.e.a.s. umgjörðina. Er við Gabríela hittumst
fyrst til að ræða um hennar þátttöku var ljóst að
hún vildi ekki síst styrkja almenna þátttöku Ís-
lands á tvíæringnum. Hún veit auðvitað að Fen-
eyjatvíæringurinn er afar mikilvægt tækifæri
fyrir listamanninn sem sýnir, en ekki síður fyrir
þjóðina alla hvað varðar kynningu á íslenskri
menningu. Það kom strax fram í upphafi að
nauðsynlegt yrði að ráða kynningarfulltrúa sem
myndi vera með aðstöðu í íslenska skálanum og
starfa allan tímann við kynningarstarf. Reynsl-
an af fyrri tvíæringum hefur sýnt að það er gíf-
urlegur áhugi á íslenskri menningu og því er
mikilvægt að yfir sýningartímann sé fulltrúi
sem sjái alfarið um að sinna þessu krefjandi
starfi og nýti þau tengsl sem þessi vettvangur
býður upp á fyrir framtíðina.
Að sjálfsögðu reyna allir listamenn að gera
sitt besta við listsköpunina, en til þess að verkið
geti orðið gott og kynningin fagleg þarf mikið
fjármagn. Svo má ekki gleyma því að þetta er
stærsta verkefni sem listamennirnir fá og því er
óskaplega mikið í húfi fyrir þá. Í raun er betra
að sitja heima, heldur en að taka þátt, nema það
sé hægt að gera þetta almennilega.“
Tilbúin til að storka örlögunum
Laufey segir Rosu Martínez hafa vísað mikið
í Claude Leví-Strauss, þegar hún tilkynnti um
titilinn „Alltaf skrefinu lengra“. „Hann hefði
sagt að það væri ekki lengur hægt að finna ný
lönd, en hún hefði þá trú að maður gæti alltaf
komist aðeins lengra. Titillinn á uppruna sinn
að rekja til Hugo Pratt, teiknimyndahöfundar
frá Feneyjum, sem skrifaði Corto Maltese bæk-
urnar, en ein þeirra heitir „Always a little furth-
er“. Söguhetjan í verkinu er persónugerving
hins rómantíska, sjálfstæða ferðamanns sem er
óhræddur við að brjótast yfir ný landamæri og
opinn fyrir nýjum tækifærum. Tilbúinn að
storka örlögunum. Mér finnst þessi lýsing einn-
ig eiga við Gabríelu, og er því ánægð með valið.“
Þessi lýsing er einnig myndhverfing fyrir
þær kröfur sem þarf að gera til ferðalangsins
sem kemur til að skoða verkið, það eru í raun
allir að leggja upp í einhvers konar ferðalag til
að skoða tvíæringinn; einnig þótt það sé í yf-
irfærðum skilningi?
„Auðvitað. Og með því að velja svona skáld-
sagnapersónu sem innblástur þá er líka verið að
leggja áherslu á listina sem hugarsmíði og hug-
myndina um ímyndunaraflið, sem getur í raun
leitt til betri skilnings á raunveruleikanum.
Gabríela vinnur mjög mikið út frá bókmennt-
unum í sinni list. Innblásturinn í þessu verki er
t.d. ekki einungis úr þjóðararfinum, heldur
einnig úr heimsbókmenntunum. Fyrir utan
bókmenntirnar sækir hún mikið í dulspeki,
kvikmyndir, tónlistarheiminn og listasöguna
sjálfa. Hún fellur því líka vel undir titilinn um
tengslin á milli fortíðar og nútíðar, eins og sést
t.d. á því hvernig hún nýtir sér tæknina og hina
ýmsu miðla en skáskýtur líka augunum til for-
tíðarinnar. Hún er mjög meðvituð um listasög-
una og sögulegt samhengi verkanna, sem sést
kannski best í öllum viðfangsefnunum sem hún
tekur fyrir. Sýningin „Melankólía“, sem var í i8
á Listahátíð 2004, þar sem hún vann mikið með
slík þemu, umbreytingu og erótík, var ef til vill
forsmekkurinn að innsetningunni í Feneyjum.
Nú er titill verksins fremur óræður, getur þú
greint frá því með hvaða hætti hann vísar til
verksins sjálfs?
„Verkið er mjög margrætt eins og ég sagði
áðan, það er eins og frönsk „mille feuille“ eða
þúsundlagakaka,“ svarar Laufey. „Titillinn er
mjög mikilvægur í því sambandi, „Versations“
vísar til orðsins „conversations“ [samræður] án
forliðarins. Verkið fjallar því um samræðurnar
– eða raddirnar sem verða til þegar hver syngur
með sínu nefi. Um leið fjallar það um vonina eða
drauminn um að ólíkar raddir eða skoðanir geti
myndað heild, góða eða slæma, en þó alltaf
áhugaverða.
„Dýrslega“ tríóið Björk,
Erna og Gabríela
Það er gaman að geta þess að í Tetralógíunni
er tríóið, Björk, Erna og Gabríela að vinna sam-
an í fyrsta skipti, en þær eru auðvitað allar
þrjár afburða fjölhæfar og sterkar listakonur.
Allar eru eins og íslensk náttúra og íslenskt
veðurfar, kraftmiklar og óútreiknanlegar. Auk
þess hafa þær innbyggða þessa miklu
„kontrasta“ sem sveiflast á milli birtu og
skugga, roks og logns, elds og íss. Þær búa yfir
auðugum „innri heimum“ og einhvers konar
eldfjallakrafti sem virðist gjósa þegar pressan
verður of mikil. Oft er líka eitthvað yndislega
„dýrslegt“ sem tengist þeim. Björk og Erna eru
til dæmis algjör „sviðsdýr“ og Gabríela um-
breytir stundum sjálfri sér í hálfgerð dýr.“
Laufey bendir á í þessu sambandi að í verk-
inu „My Movements are Alone like Streetdogs“
sem Jan Fabre samdi sérstaklega fyrir Ernu er
hún t.d. í hlutverki götuhunds. Björk umbreytir
sér í dýr í sínum myndböndum eins og „Hunt-
er“ og Gabríela hefur unnið mjög mikið með dýr
og umbreytingar í sínum verkum eins og sjá
mátti t.d. á sýningunni, „Dýr inni, dýr úti“ í gall-
eríi Sævars Karls árið 2001. „Þær búa allar
þrjár yfir stórkostlegum sprengikrafti sem ein-
kennir að sumu leyti listsköpun unga fólksins á
Íslandi í dag.
„Franski félagsfræðingurinn Michel Maff-
esoli segir að við séum að fara í gegnum díón-
ýska tíma sem endurspeglast ágæta vel í sýn-
ingunni „Dionysiac“ sem er í Pompidou-safninu
þessa stundina. Bækur heimspekingsins Michel
Onfray, sem er hedonisti er aðhyllist munúðar-
hyggju og er frábær mælskusnillingur, fjalla
m.a. um lífsins lystisemdir, hafa aldrei selst eins
vel. Þetta minnir mig óneitanlega á sjöunda
áratuginn og segir okkur einfaldlega að þróunin
fer ekki endilega fram á við heldur förum við
alltaf í hring eða slaufur.“
Sjálft orðið Tetralógía kemur að sögn Lauf-
eyjar úr grísku og þýðir eiginlega fjögur leikrit
eftir sama höfund. „Fyrstu verkin þrjú voru þá
harmleikir, en það fjórða ádeila eða skopstykki.
Takmarkið með þessum fjórum leikritum var
að sigra í samkeppni í veislu sem helguð var
Díonýsosi. Gabríela er að vísa til ákveðins
forms, en hún hefur auðvitað alltaf unnið dálítið
á díónýskum nótum. Það er því ljóst að Gabríela
er með puttana á púlsinum núna. Þátttökuna
ber upp á réttum tíma í hennar listferli að mínu
mati, auk þess sem það er mikilvægt fyrir Ís-
lendinga að gefa ungum listamanni tækifæri, í
það minnsta af og til. Það skiptir máli fyrir okk-
ar listasögu.“
Nú, eins og reyndar oft áður, heyrast gagn-
rýnisraddir er halda því fram að tvíæringar eigi
undir högg að sækja, hvað segir þú um það?
„Af hálfu ítölsku framkvæmdaraðilanna er
mikið lagt undir til að Feneyjatvíæringurinn
standi undir væntingum listheimsins að þessu
sinni, “ segir Laufey. „Eftir síðasta tvíæring
kom til að mynda fram gagnrýni þess efnis að
listakaupstefnan í Basel hefði verið miklu betri
sýning heldur en Feneyjatvíæringurinn, bæði
Undraheimur í anda
Sköpunarferli innsetningar
Gabríelu Friðriksdóttur á Fen-
eyjatvíæringnum komandi er nú
að mestu lokið, en sjálft fram-
kvæmdaferlið að hefjast. Þátt-
taka í Feneyjatvíæringnum er
iðulega stærsta tækifæri sem
listamenn fá á ferli sínum og því
ákaflega brýnt að vel takist til
við uppsetningu og kynningu
verkefnisins. Laufey Helgadóttir
er nú sýningarstjóri fyrir Íslands
hönd í annað sinn og Fríða
Björk Ingvarsdóttir sló á þráð-
inn til hennar til Parísar til þess
að forvitnast um hvað yrði á
seyði í íslenska skálanum að
þessu sinni.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Laufey Helgadóttir, listfræðingur og sýning-
arstjóri íslenska framlagsins á Feneyjatvíær-
ingnum í ár.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Gabríela Friðriksdóttir myndlistarmaður sem
tekur þátt í Feneyjatvíæringnum fyrir Íslands
hönd að þessu sinni.