Morgunblaðið - 23.07.2005, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. JÚLÍ 2005 33
UMRÆÐAN
PRÓFESSOR Jón Helgason var
mikill málræktarmaður og afstaða
hans til erlendra orða í íslensku var
skýr. Um þetta segir hann: En eigi
íslensk máltilfinning að haldast
óspillt, verðum við að berjast af
alefli gegn erlendum, hingað til
mest dönskum, orðum og tals-
háttum sem ekkert erindi eiga, ekk-
ert skarð fylla, heldur aðeins þvæl-
ast fyrir og byggja út jafngóðum
eða betri orðatiltækjum af innlendri
rót sem við áttum fyrir. Umsjón-
armanni virðast þessi varnaðarorð
enn eiga fullan rétt á sér að því
breyttu að nú er það enskan sem
sækir á af sífellt auknum þunga.
Nýlega setti KEA á Akureyri
nýja afurð á markað, skyrdrykk
undir nafninu Smoothie. Um þetta
segir Guðmundur Andri Thorsson:
‘En óneitanlega finnst manni það
hálf leiðinlegt að gamalgróinn
framleiðandi skuli finna sig knúinn
til að grípa til ensku í því skyni að
laða ungt fólk til að leggja sér til
munns framleiðsluna’ (Fréttabl.
20.6.05). Undirritaður tekur heils-
hugar undir þetta og þykir reyndar
vægt að orði komist. En KEA-
menn eru því miður ekki einir á báti
því að Síminn lætur sér sóma að
skreyta auglýsingar sínar með
ensku. Í einhvers konar auglýsinga-
herferð fyrirtækisins getur að líta
þrjá menn við ýmsar aðstæður og
textinn hljóðar t.d. svo: Spjallaðu
eins og þú vilt við þrjá flippaða vini.
… Sæktu foxý músik og fönkí
myndir. … Með öllum GSM-
tilboðum fylgja grúví símalínu-
skautar á 2.000 kr. – Hver er boð-
skapurinn? Sonur umsjónarmanns
reyndi að útskýra það: ‘Pabbi, skil-
urðu þetta ekki? Það er gaman hjá
þeim. Allir vilja vera þar sem gam-
an er.’ Vel má vera að þetta sé rétt
en umsjónarmanni finnst það ekki
bera vott um mikinn metnað að
velja hugsun sinni eða boðaskap
þennan búning. Verst er þó að um-
sjónarmann grunar að málfar síma-
auglýsinganna beri vott um það
sem kalla má ‘ýkt eða tilbúið ung-
lingamál’. Svo mikið er víst að þeir
unglingar sem ég hef talað við
kannast ekki við þetta enskuhröngl,
flestir svara hlæjandi: ‘Nei, við töl-
um ekki svona.’
Hráar enskuslettur eru algengar
í talmáli en sem betur fer eru þær
ekki algengar á prenti þótt vissu-
lega bregði
þeim fyrir. Um
alllangt skeið
hefur umsjón-
armaður reynt
að fylgjast með
málfari dag-
blaða og fjöl-
miðla og virðist
honum Síminn
hafa skapað sér
nokkra sérstöðu á þessu sviði, að
minnsta kosti fetar hann fáfarnar,
jafnvel ótroðnar slóðir. Reyndar
treystir umsjónarmaður málsmekk
almennings það vel að hann hefur
ekki mjög miklar áhyggjur af
hráum slettum, t.d. víla og díla við
vini sína (Fréttabl. 12.4.05). Öllu
verri þykja honum óbein áhrif þar
sem búningurinn er íslenskur en
hugsunin ensk. Lítum á nokkur
dæmi.
Við leituðum húsið (til að kanna
hvort þar leyndist eldur) (Sjónv.
24.4.05) = e. search the house. Af
hverju Mannréttindastofa? (Mbl.
19.5.05) = e. why …? Ég er upp-
lýstur um innihald skýrslunnar
(Mbl. 5.6.05) = e. informed. Felt
virðist hafa samúð fyrir [svo]
spurningum þessa týnda manns
(Mbl. 5.6.05) = e. lost man. Nadal
… kom til baka eftir að hafa tapað
fyrsta settinu (Fréttabl. 6.6.05) = e.
come back. …það var ekki einfalt
að setja fingurinn á veiluna (Mbl.
15.6.05) = e. put a finger on. Þegar
leikkonan kom heim frá spítalanum
(Fréttabl. 13.6.05) = e. … from the
hospital. …taka u-beygju (Textav.
29.5.05) = e. take a u-turn. …ég hef
sett allt vandræðalegt á bak við mig
(Blaðið 10.6.05) = e. put behind
oneself. Tók þá ákvörðun til baka í
dag (Textav. 22.6.05) = e. take
back. …en hlutirnir eru ekki að
falla með okkur ‘okkur gengur ekki
vel’ (Fréttabl. 18.6.1005). – Af síð-
asta dæminu eru afbrigði með detta
algeng en í báðum tilvikum virðist
um að ræða nýmæli sem samsvarar
enska orðinu fall. Framangreind
dæmi sýna ensk áhrif á orðaforð-
ann en breytingar á málkerfinu
sjálfu blasa einnig við, t.d. í síðasta
dæminu: …eru ekki að falla með
okkur = are not going our way.
Úr handraðanum
Orðasambandið að gera e-ð að
e-m fornspurðum merkir ‘að gera
e-ð án vitundar e-s, án þess að
spyrja hann’. Svipað orðafar er
kunnugt í fornu máli, þ.e. að gera
e-n fornspurðan að e-u, t.d.: Þykir
mér illa að faðir hennar er gjörður
fornspurður að þessu. Orðmyndin
fornspurður [lo. forn + lh.þt. spurð-
ur] er einhöfð í fornu máli og fram á
20. öld. Á síðari hluta 20. aldar
skaut afbrigðið forspurður upp koll-
inum í sömu merkingu en þar
stendur for- sem neitandi forskeyti.
KEA-menn eru
því miður ekki
einir á báti því
að Síminn læt-
ur sér sóma að
skreyta auglýs-
ingar sínar með
ensku.
jonf@hi.is
ÍSLENSKT MÁL 56
Jón G. Friðjónsson 56. þáttur
NÝLEGA ályktuðu framsókn-
armenn á Suðurnesjum um mál-
flutning þeirra sem hafa gagnrýnt
fyrirkomulag einokunarverslunar-
innar í Flugstöð Leifs Eiríkssonar.
Samtök verslunar og þjónustu og
Verslunarráð Íslands hafa lengi
bent á það sem betur mætti fara á
þeim bænum og hvor
samtökin fært rök fyrir
sínum málstað með
sínum hætti. Í Víkurf-
réttum 7. júlí sl. er
ályktun framsókn-
armanna birt þar sem
lýst er yfir undrun og
fordæmingu á mál-
flutningi SVÞ og VÍ.
Var Flugstöðin í Kefla-
vík kölluð stóriðja Suð-
urnesjamanna.
Verslunarráð hefur
lengi haldið því fram að
eðlilegt sé að einkaað-
ilar reki og beri ábyrgð á þeirri
verslun og þjónustu sem ákveðið er
að sé fyrir hendi í flugstöðinni.
Þannig er það í meginatriðum í dag
að Fríhöfninni undanskilinni. Ríkið
rekur Fríhöfnina í samkeppni við
aðrar verslanir í Leifsstöð og hefur
þar að auki einkarétt á sölu á til-
teknum varningi, s.s. áfengi, tóbaki,
snyrtivörum og tónlist. Vissulega er
það svo að Fríhöfnin er ekki bara í
samkeppni við aðrar verslanir í
Leifsstöð heldur líka við verslunina í
landinu og á það hafa SVÞ bent og
vakið máls á því að komuverslunin
verði lögð niður.
Framsóknarmenn fordæma sem
sagt þennan málflutning og færa
fyrir því í ályktun sinni þau rök að
komuverslunin skapi 50–60 störf á
Suðurnesjum og tekjur af henni sé
forsenda uppbyggingar flugstöðv-
arinnar almennt. Þá blása framsókn-
armenn á þær fullyrðingar að frí-
hafnarverslun sé í samkeppni við
aðra verslun í landinu. Telja þeir
miklu nær að hún sé í samkeppni við
aðrar flugstöðvaverslanir erlendis.
Óneitanlega lægra
verð á Suðurnesjum
Hvað samkeppnina varðar er ekki
með nokkru sannfærandi móti hægt
að neita því að versl-
anirnar í flugstöðinni,
bæði komuverslun og
aðrar, séu í samkeppni
við aðra verslun í land-
inu. Auglýsingar versl-
ananna, verðkannanir
þeirra og viðskipta-
hættir eru með þeim
hætti að allt kapp er
lagt á að auglýsa lægra
verð en gengur og ger-
ist í öðrum verslunum í
landinu. Það þekkist
jafnvel að verslun í
Reykjavík, með útibú í
flugstöðinni, bjóði viðskiptavinum
sínum að velja vöruna í versluninni í
Reykjavík og fá hana afhenta í flug-
stöðinni, á „fríhafnarverði“. Auðvit-
að sækist fólk frekar eftir því að
versla þar sem verðið er lægra og
vissulega er það lægra, eða ætti að
vera það, í verslunum sem þurfa
ekki að skila virðisaukaskatti eða
öðrum sköttum sem kunna að vera
lagðar á vöruna. Það er afar langsótt
að halda því fram eins og gert er að
viðskiptahættir sem þessir séu til
þess aðallega að keppa við erlendar
fríhafnir.
Að mati Verslunarráðs er full
ástæða til þess að skattlagning-
arvaldið velti því fyrir sér hvort að
eðlilega sé að neytendum búið í
þessum efnum.
Spurningin um „fríhafnarverð“
eða ekki er svo hins vegar óháð því
hvort menn telja eðlilegt að versl-
anir séu í flugstöðinni yfirleitt en
Verslunarráð er þeirrar skoðunar að
svo sé, en að sú verslun eigi að vera í
höndum einkaaðila. Rekstrarfyr-
irkomulag verslananna er óháð þeim
tekjum sem af þeim stafa. Rík-
iseinkahlutafélagið Flugstöðin ehf.
myndi eftir sem áður gera kröfu um
arðsemi þeirrar starfsemi sem fer
fram innan stöðvarinnar og fá af
henni tekjur. Fullyrðingar um að
ríkisrekin fríhafnarverslun sé for-
senda uppbyggingar flugstöðv-
arinnar standast ekki. Uppbygging
þar á bæ mun halda áfram á næstu
árum með þeim tekjum sem ríkið
aflar til þess.
Þá er ástæðulaust að óttast fækk-
un starfsmanna á Keflavíkur-
flugvelli, a.m.k. ekki af völdum auk-
ins einkaframtaks. Með auknum
einkarekstri, bæði í þjónustu innan
flugstöðvarinnar en ekki síður á
sjálfri Flugstöðinni ehf., skapast
mun fleiri og fjölbreyttari tækifæri
fyrir flugvöllinn í Keflavík, við-
skiptavinum hans og starfsfólki til
hagsbóta. Það er einmitt það sem
hefur gerst undanfarin ár með að-
komu einkaaðila að ýmsum þáttum
rekstursins. Nú þarf bara að bæta
um betur.
Einkaframtakið er drif-
krafturinn á Suðurnesjum
Sigríður Ásthildur Andersen
fjallar um rekstur Fríhafn-
arinnar ’Verslunarráð telureðlilegt að einkaaðilar
reki og beri ábyrgð á
þeirri verslun og þjón-
ustu sem ákveðið er að
sé fyrir hendi í Flugstöð
Leifs Eiríkssonar.‘
Sigríður Á. Andersen
Höfundur er lögfræðingur
hjá Verslunarráði Íslands.
Sturla Kristjánsson: Bráðger
börn í búrum eða á afgirtu
svæði munu naumast sýna getu
sína í verki; þeim er það fyr-
irmunað og þau munu trúlega
aldrei ná þeim greindarþroska
sem líffræðileg hönnun þeirra
gaf fyrirheit um.
Kristján Guðmundsson: Því
miður eru umræddar reglur nr.
122/2004 sundurtættar af
óskýru orðalagi og í sumum til-
vikum óskiljanlegar.
Sigurjón Bjarnason gerir
grein fyrir og metur stöðu og
áhrif þeirra opinberu stofnana,
sem heyra undir samkeppn-
islög, hvern vanda þær eigi við
að glíma og leitar lausna á hon-
um.
Þorsteinn H. Gunnarsson:
Nauðsynlegt er að ræða þessi
mál með heildaryfirsýn, dýpka
umræðuna og ná um þessi mál-
efni sátt og með hagsmuni allra
að leiðarljósi, bæði núverandi
bænda og fyrrverandi.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
GETUR verið að unnt sé að auka
ráðstöfunartekjur fjölda lífeyr-
isþega sem eiga eigin íbúðir en
hafa lágar tekjur til
ráðstöfunar?
Nokkur fjöldi eft-
irlaunaþega hefur í
brúttólaun á mánuði
um kr. 160.000 eða
minna og verða þá
ráðstöfunartekjur
þeirra á mánuði um
kr. 130.000 eða minna.
Allir vita að erfitt
mjög er að lifa sæmi-
lega af þessum laun-
um. Ótrúlegt hvað
sumir hátekjumenn,
þingmenn og sveit-
arstjórnarmenn dást
oft í orði að dugnaði,
sparsemi og hagsýni
eldri borgara og ör-
yrkja.
Fjöldi lífeyrisþega
hefur skrifað í Morg-
unblaðið að undanförnu um ráðstöf-
unartekjur lífeyrisþega og má
nefna nöfn eins og Benedikt Dav-
íðsson, Ólafur Ólafsson, Guð-
mundur Guðmundsson, Karl Gústaf
Ásgrímsson og fleiri – en fátt heyr-
ist frá ráðamönnum um bætt kjör
lífeyrisþega.
Er kannski verið að byggja hag-
kvæmar leiguíbúðir fyrir aldraða
sem enginn veit um? Er ríkis-
stjórnin að útbúa í laumi ný lög
sem kveða á um að sveitarstjórnir
leggi sig fram við að byggja hag-
kvæmar íbúðir fyrir aldraða í sveit-
arfélaginu án þess að leyfa öldr-
uðum að fylgjast með? Hafi reynst
hagkvæmt að byggja og selja/leigja
eins og Búseti og Búmenn hafa
gert á undanförnum árum, af
hverju eru skilmálar af því tagi
ekki kynntir betur meðal almenn-
ings? Er hugsanlegt að ríkisstjórn
og sveitarfélög ætli sér að koma
öldruðum skemmtilega á óvart eftir
langa þögn?
Bankastofnanir kaupi ákveð-
inn hluta húseigna aldraðra?
Sennilegt er að á milli 80 og 90%
lífeyrisþega eigi íbúðir sínar til-
tölulega lítið skuldsettar, en eitt af
meginmarkmiðum laga um málefni
aldraðra fjallar um að lífeyr-
isþegum sé gert kleift að búa í eig-
in íbúð svo lengi sem kostur er.
Getur verið að fjársterkar stofn-
anir geti keypt 15–20% af íbúðar-
húsnæði þeirra lífeyrisþega sem
vilja með ákveðnum skilyrðum að
endurgreiðsla komi
þegar íbúð verður seld
– og með öðrum þeim
skilmálum sem tryggja
algjörlega hag seljand-
ans/kaupandans?
Stofnanir binda þar
með fé í 10–20 ár (mið-
að við lífslíkur ís-
lenskra kvenna og
karla) en taka ein-
hverja áhættu á móti
sem varla getur orðið
mikil miðað við þróun
fasteignaverðs und-
anfarna áratugi. Efna-
hagsumhverfi hefur að
vísu breyst mikið á síð-
ustu árum og ríkir þar
hálfgerður rokk og ról
stíll. Íbúðir hafa þó yf-
irleitt staðið fyrir sínu
þegar til lengdar læt-
ur. Kannski eru ekki margir sem
myndu nýta sér slíka kosti – en
hugur þarf að vera frjór og vakandi
og valkostir margir á markaðnum.
Hvað með banka, sparisjóði og
Íbúðalánasjóð sem svo endalaust er
rætt um á hverjum degi allt árið
um kring? Hvað um þjónustu við
aldraða einstaklinga sem eiga erfitt
með að halda íbúðum sínum vegna
lágra ráðstöfunartekna?
Dæmi:
Tökum dæmi um einstakling sem
á íbúð að verðmæti kr. 25 milljónir.
Banki kaupir af honum 20% eign-
arinnar á markaðsvirði með þeim
skilyrðum að bankinn fái endur-
greiðslu þegar íbúðin yrði seld eða
viðkomandi færi t.d. á hjúkr-
unarheimili. Bankinn greiðir and-
virði eignarinnar á 10 árum með
jöfnum greiðslum á mánuði sem
yrðu rúmar 40.000 krónur. Vegna
langs greiðslutíma mætti reikna
hann sem leigu fyrir 20% hlut-
anum.
Ekki sýnast 40.000 krónur á
mánuði mikið við fyrstu sýn en
gæti bjargað mörgum sem myndu
þá lifa við mun meira öryggi á eigin
heimili en ella. Hugsanlega mundi
það líka hafa áhrif á andlega og lík-
amlega heilsu seljandans og
kannski gæti hann auk þess sparað
sér fé til áhugamála eins og ferða-
laga sem halda mörgum við ágætis
hreyfingu og heilsu. Kannski finnst
sumum það bara hlálegt að blanda
heilsufari með einhverju móti inn í
hagkerfið. Þó er eitthvað til sem
heitir heilsuhagfræði?
Hefði til dæmis verið unnt að
sníða nýjar reglur til hagsbóta fyrir
aldraða og öryrkja sem hafa sann-
anlega lágar ráðstöfunartekjur fyr-
ir 80 milljarða frá Íbúðalánasjóði
sem virðast hafa farið til banka-
stofnana? Eru ráðamenn vakandi
yfir málefnum aldraðra, keppast
þeir við að sníða reglur og reglu-
gerðir sem samrýmast meginmark-
miðum laga um málefni aldraðra og
öryrkja?
Í raun má túlka greinar lífeyr-
isþega á þann veg að þeir gefi rík-
isstjórn og ráðamönnum langt nef,
ögri þeim til andsvara. Er erfitt að
gefa þeim svo langt nef að þeir
stökkvi upp á nef sér og svari fyrir
sig? Eru þeir bókstaflega með
hjartað í buxunum og vita ekki sitt
rjúkandi ráð?
Hvað er að gerast í húsnæðis-
málum aldraðra? Er ekki betra að
veifa röngu tré en öngvu?
Geta ráðstöf-
unartekjur aukist
hjá fjölda
lífeyrisþega?
Þórir S. Guðbergsson fjallar
um málefni aldraðra
Þórir S Guðbergsson
’Eru ráðamennvakandi yfir
málefnum aldr-
aðra …?‘
Höfundur er lífeyrisþegi.