Morgunblaðið - 02.08.2005, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. ÁGÚST 2005 19
annað og meira en að grafa í jörð
og skafa mold og sigta til að leita
að fornmunum. Þær eru að tals-
verðu leyti orðnar tölvuvæddar.
Fornleifafræðingar skafa vissulega
í jarðlögin og sigta og leita en um
leið skrá þeir í lófatölvu hvar unn-
ið er, hvað finnst og í hvaða jarð-
lagi ásamt öðru. Allt fer þetta síð-
an í gagnagrunn í tölvuveri
verkefnisins þar sem upplýsing-
arnar eru flokkaðar frekar í sér-
hönnuðum hugbúnaði og þannig
getur hver sérfræðingur um sig
skoðað og rannsakað hvað er að
koma fram og sett það í samhengi.
Þannig verður smám saman til
gagnagrunnur með kortum þar
sem sjá má ætlaða húsaskipan á
viðkomandi rannsóknarstað og allt
sem tengist munum sem fundist
hafa. Auk þessa eru munir teikn-
aðir. Þar fyrir utan er verkið ljós-
myndað reglulega, bæði á filmu-
vélar og stafrænar, og stafrænu
gögnin eru hluti af tölvugagna-
grunninum.
Ragnheiður segir það gjörbreyt-
ingu að hafa fengið slíkan tölvu-
búnað til að nota við verkið, til
þessa hafi menn orðið að teikna
allt upp á vettvangi á tímafrekan
hátt og mun flóknara sé að vinna
áfram úr upplýsingum af blöðum
en úr tölvugögnum. Verkefnið seg-
ir hún vera þverfaglegt og auk
vettvangsrannsóknar og greining-
ar og rannsóknar á munum sé
mikið verk fólgið í rannsóknum á
heimildum sem stutt geti þann
lærdóm sem draga megi af forn-
leifunum sjálfum.
Bylting í íslenskum
fornleifarannsóknum
„Það hefur í raun orðið bylting í
íslenskum fornleifarannsóknum
síðustu árin bæði með meira fjár-
magni sem fengist hefur og með
nýrri tækni og þetta hefur aukið
áhuga á greininni,“ segir hún og
vonar að sá áhugi haldist áfram og
að allir fái störf á þessu sviði sem
eftir því sækjast. Hún segir Ís-
lendinga nú orðið standa framar-
lega í fornleifafræði. Í náminu taki
allir ákveðinn grunn í fornleifa-
fræði en síðan segir hún menn sér-
hæfa sig á ýmsum sviðum, skor-
dýrum, plöntum, beinafræði
manna eða dýra og svo mætti
áfram telja. Sjálf segist hún hafa
áhuga á rannsóknum á þróun bú-
setu, valdakerfi og lagahliðinni og
undirbýr hún doktorsnám á því
sviði. Þá eru allmargir þeirra sem
starfa að Hólarannsókninni að
skrifa um ákveðna þætti, BA-rit-
gerðir, meistararitgerðir og tveir
skrifa doktorsritgerðir sínar
tengdar verkefninu.
Hólarannsóknin hefur leitt í ljós
búsetu að Hólum í aldaraðir og
segir Ragnheiður að á bæjarhóln-
um, þar sem meginuppgröfturinn
fer fram, hafi verið fjölmörg hús,
langhús, skólahús, prenthús og
fleira og ljóst sé að þau séu frá
ýmsum tímum. Hún segir úttektir
hafa verið gerðar við hver bisk-
upaskipti og unnt sé að nota þær
heimildir að vissu leyti til stuðn-
ings við rannsóknirnar. Hún segir
líka ljóst að húsagerðir að Hólum
hafi ekki verið eins og títt hafi ver-
ið um venjulega bæi því að meira
hafi verið í þau lagt. Þannig hafi
t.d. prenthúsið verið flísalagt, þar
hafi verið ofn og gler komið
snemma til skjalanna.
„Hér hafa fundist yfir 30 þús-
und munir og kannski eru um 10
þúsund þeirra ekkert sérlega
merkilegir – en allir segja þeir
sína sögu. Þetta eru m.a. keramik-
brot, járngripir, naglar, leikföng,
hnappar og prentstafirnir og ný-
lega fundum við leðurskó sem ég
giska á að sé nr. 43. Hann sendum
við til forvarða Þjóðminjasafnsins
til að verja hann skemmdum og
svo fáum við hann aftur til frekari
rannsókna. Okkur virðist hann
geta verið frá því um 17. öld.“
Af hverju Hólar?
En með fornleifarannsóknum
má líka fá vitneskju um fleira en
bara hvernig hús voru, hvað var í
þeim og hvað menn áttu og nefnir
Ragnheiður að lokum ákveðið svið
sem hún er að skoða nánar.
„Það sem ég hef áhuga á að
grafast fyrir um er af hverju menn
völdu Hóla sem biskupssetur.
Sumir hafa sagt að það sé tilviljun
en ég trúi því ekki. Voru valda-
miklir höfðingjar hér sem vildu fá
þetta yfirvald eða hvaða pólitík lá
hér að baki? Við höfum ekki enn
fengið svar við þessu en leitin
heldur áfram.“
ggðinni
verkefni
argfeldis-
nns dvelji
efnið sem
svif, forn-
aðdrátt-
eimsækja
mstarf sé
afirði sem
dag eru
Morgunblaðið/jt
tafir og
ölvugrunn
nar í Hólarannsókninni sem nú er á fjórða ári
sjá húsaskipan eins og hún hefur komið í ljós
Morgunblaðið/jt
imsækja Hóla og margir koma við hjá fornleifa-
ir til að greina frá starfi sínu.
joto@mbl.is
Morgunblaðið/jt
Skórinn góði sem fannst á dögunum. Hann verður nú sendur í forvörslu
og síðan rannsakaður nánar á Hólum.
Morgunblaðið/jt
Fedir Andscuck frá Úkraínu kann-
ar hvort eitthvað fornvitnilegt
leynist í moldinni.
TVÖ háskólanámskeið hafa í sum-
ar verið haldin í tengslum við
Hólarannsóknina. Hafa bæði ís-
lenskir og erlendir námsmenn
komið þar við sögu. Ragnheiður
Traustadóttir, stjórnandi rann-
sóknarinnar, segir ætlunina í
framtíðinni að byggja upp á Hól-
um rannsóknartengt háskólanám
á sumrin. Þá segir Ragnheiður
ekki síður mikilvægt að stór
styrkur fékkst frá Norfa til að
stofna til tengslanets fyrir ís-
lenska fræðimenn og erlenda. Er
það m.a. fólgið í því að geta stefnt
þeim saman á ráðstefnur, vinnu-
fundi og málþing. Styrkurinn er
þrjár milljónir króna í ár, sama
upphæð næsta ár og aftur árið
2007. Alls sóttu 85 aðilar um styrk
og 19 fengu úthlutað. Um næstu
helgi verða 100 manns á ráðstefnu
um fornleifarannsóknir og á
næsta ári verður viðamikil al-
þjóðleg ráðstefna í ágúst haldin á
Hólum.
Tengslanet
fyrir íslenska
og erlenda
fræðimenn
FORMAÐUR Samfylkingarinn-
ar hefur farið mikinn í fjölmiðlum að
undanförnu og gagnrýnt meint
tengsl forstjóra Símans við nýja eig-
endur fyrirtækisins. Það er eðlilegt
að stjórnarandstaðan gagnrýni verk
ríkisstjórnar og sjálfsagt að horfa
gagnrýnum augum á
hæfi fólks í hinum
ýmsu málum. Í þessu
tilfelli gerði Brynjólf-
ur Bjarnason hið eina
rétta og sagði sig úr
varastjórn fyrirtæks-
ins Bakkavarar og
tveggja annarra fyr-
irtækja áður en út-
boðsferli við sölu
Símans var ákveðið.
En það er kannski
ekki það athyglis-
verðasta í þessu máli.
Það sem vekur sér-
staka eftirtekt hér er
að Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir skuli efast um hæfi fólks
þegar það tekur ákvarðanir. Ingi-
björg var fyrir ekki svo löngu borg-
arstjóri og þá lét hún vanhæfi og
tengsl ekkert trufla sig þegar stórar
ákvarðanir voru teknar sem vörð-
uðu mikla hagsmuni borgarinnar.
Til dæmis þótti Ingibjörgu Sólrúnu
ekkert athugavert við það þegar að
borgin samdi við fyrirtæki sem ekki
er lengur til en hét Lína.net um
tengingar við grunnskóla borgar-
innar að stjórnarformaður Lín-
u.nets væri jafnframt formaður
stjórnar Innkaupastofnunar. Sá
borgarfulltrúi vék ekki einu sinni af
fundi á meðan málið var afgreitt
þrátt fyrir að fleiri fyrirtæki byðu í
verkefnið.
Einnig þótti Ingibjörgu Sólrúnu
ekkert athugavert við það þegar
Lína.net samdi við Orkuveituna um
milljarðaviðskipti að sömu aðilar
sætu í stjórn Orkuveitunnar og
stjórn Línu.nets.
Margt fleira mætti nefna en fyrr-
nefndur stjórnmálamaður hefur
m.a.:
 Staðið fyrir milljarðafjárfest-
ingum í fyrirtæki sem átti að kosta
Orkuveituna að há-
marki 200 milljónir.
Fyrirtækið skilaði aldr-
ei hagnaði þrátt fyrir
loforð þar um og ekki
er enn lokið fjáraustri í
þetta ævintýri.
 Varið leynikaup á
eignalausu fyrirtæki,
sem átti enga framtíð
fyrir sér, fyrir 250
milljónir. Engar skýr-
ingar hafa verið gefnar
á því hvers vegna farið
var út í þessa fjárfest-
ingu, sem allir vissu að
var vonlaus, enda kom
á daginn að hver ein-
asta króna sem sett var í þetta fyr-
irtæki tapaðist og aðrar 200 millj-
ónir að auki.
 Komið í veg fyrir opinbera
rannsókn á fyrrnefndum málum og
málum þeim tengdum.
 Farið í boðsferð í boði Mitsu-
bishi til Japans, en það fyrirtæki er
stór viðskiptavinur Orkuveitunnar
og hefur fengið tvisvar fengið risa-
samninga við Orkuveituna eftir út-
boð. Í bæði skiptin hafa útboðin ver-
ið kærð og í bæði skiptin var
niðurstaða kærunefndar að ekki
hefði verið farið rétt að í útboðinu.
 Staðið fyrir risarækjueldi.
 Staðið fyrir byggingu hörverk-
smiðju.
 Staðið fyrir byggingu Orku-
veituhúss sem fór milljörðum fram
úr áætlun þrátt fyrir að annað hefði
verið fullyrt af forystumönnum
hennar stjórnmálaafls.
Það er mikilvægt að stjórnarand-
staða veiti málefnalegt aðhald og
bendi á það sem betur má fara en
það liggur fyrir að núverandi forysta
Samfylkingarinnar skuldar borg-
arbúum skýringar á framferði sínu.
Hver eru van-
hæfisviðmið
Ingibjargar?
Eftir Guðlaug Þór
Þórðarson
’Það sem vekur sér-staka eftirtekt hér er
að Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir skuli
efast um hæfi fólks
þegar það tekur
ákvarðanir.‘
Höfundur er alþingismaður
og borgarfulltrúi.
Guðlaugur Þór
Þórðarson
„NÁTTÚRUSIÐFRÆÐIN verður
rauði þráðurinn,“ segir Jón Aðal-
steinn Baldvinsson, vígslubiskup á
Hólum, en dagana 12.–14. ágúst
verður Hólahátíð haldin á Hólum í
Hjaltadal. Heiðursgestur hátíðarinn-
ar verður Vigdís Finnbogadóttir,
fyrrverandi forseti Íslands.
„Náttúrusiðfræðin er aktúelt
þema og mjög í umræðunni og ég
veit að Vigdís er mjög áhugasöm,“
segir Jón ennfremur. Dagskrá
Hólahátíðar hefst með opnu mál-
þingi í Auðunarstofu föstudags-
kvöldið 12. ágúst. Frummælendur
þar verða Einar Sigurbjörnsson, Sól-
veig Anna Bóasdóttir, Jón Á. Kal-
mansson og Þorvarður Árnason.
„Kirkjan vill efla þessa umræðu,“
segir Jón og nefnir í því sambandi
virkjunarframkvæmdir við Kára-
hnjúka og samskipti kirkjunnar og
mótmælenda. Mikilvægt sé að undir-
strika að siðfræði náttúrunnar sé
ákaflega brýn „til umhugsunar við
ákvarðanatöku og að gera sér grein
fyrir hvaða ábyrgð við berum gagn-
vart náttúrunni“.
„Laugardagurinn helgast af göng-
um, pílagrímsgöngum sem ég vil
gjarnan undirstrika og hvetja fólk til
að taka þátt í.“ Um er að ræða dags-
ferðir og gengið úr tveimur áttum,
annars vegar yfir Heljardalsheiði
austan úr Svarfaðardal en þangað
verða rútuferðir á laugardags-
morgninum. Hins vegar verður
gengið frá Flugumýri í Blönduhlíð
um forna biskupaleið. „Heljardals-
heiðin er gamla þjóðleiðin og ýmsar
sögur til, m.a. um Guðmund góða
sem lenti þar í hrakförum á sinni
tíð,“ segir Jón sem gjarnan vill efla
pílagrímagöngurnar.
Tekið verður á móti göngufólki í
dómkirkjunni en stefnt er að því að
göngunum ljúki fyrir klukkan sex
þegar tíðasöngur er sunginn í kirkj-
unni. „Þetta eru göngur fyrir alla
þótt auðvitað geti reynt eitthvað á,
eins og í brekkum á leið frá Flugu-
mýri. En það verður farið rólega yf-
ir.“ Einnig verður gengið upp í
Gvendarskál, sem heitir eftir Guð-
mundi góða. Í Gvendarskál verður
sungin pílagrímamessa, sem er stutt
helgiathöfn, við altari Guðmundar
góða.
Á laugardeginum er einnig boðið
upp á tónleika í dómkirkjunni og
grillveislu í Lautinni ef veður leyfir.
Sunnudaginn 14. ágúst verður hátíð-
arguðsþjónusta í dómkirkjunni.6
Náttúrusiðfræði og
pílagrímsgöngur
Eftir Önnu Pálu Sverrisdóttur
aps@mbl.is