Morgunblaðið - 02.08.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. ÁGÚST 2005 29
MENNING
5. sýn. lau. 6/8 kl. 14 sæti laus
6. sýn. sun. 7/8 kl. 14 sæti laus
7. sýn. fim. 11/8 kl. 19 sæti laus
ÍSLENSK og ensk þjóðlög og
kvæðalög verða í forgrunni á tón-
leikum í Listasafni Sigurjóns í
kvöld. Þar munu Bára Grímsdóttir,
söng- og kvæðakona og kjöltu-
hörpuleikari, og Chris Foster,
söngvari og gítarleikari, leika þjóð-
lög í eigin útsetningum, en saman
mynda þau dúettinn Funa.
Leiðir Báru og Chris lágu saman
árið 2000, þegar þau kynntust á
þjóðlagahátíð í Devon á Englandi.
Upp úr því hófst blómlegt samstarf
þeirra á milli sem staðið hefur síð-
an.
Bára segir tónlistarstíl Chris
nokkuð sérstakan, þar sem leikið
er á gítarinn í mismunandi opnum
stillingum, og hafi nokkrir enskir
gítarleikarar af hans kynslóð þróað
með sér svipaða nálgun að tónlist-
inni. „Honum fannst þessi íslensku
lög sem hann heyrði hjá okkur í
Emblu, sem vorum í Devon um ár-
ið, geta fallið vel að því sem hann
er að gera. Við byrjuðum að spinna
saman íslensk lög við þennan stíl
og höfum gert síðan,“ segir Bára.
Dúettinn Funi hefur síðan gefið út
einn geisladisk sem heitir einfald-
lega Funi og kom út í fyrra við
góðar undirtektir, og ferðast víða
um heim og leikið.
Komin af kvæðamönnum
Á tónleikum kvöldsins í kvöld
verða þó ekki eingöngu íslensk
þjóðlög á efnisskránni. „Við leikum
ensk og íslensk þjóðlög og kvæða-
lög, sem er einn hluti af íslenskum
þjóðlögum. Það eru ekki margir
sem eru að kveða núorðið, einna
helst er það Steindór Andersen
sem er þekktur fyrir það,“ segir
Bára sem ólst upp meðal kvæða-
manna, því bæði foreldrar hennar
og afi og amma voru kvæðamenn
og félagar í Kvæðamannafélaginu
Iðunni eftir að þau fluttu á mölina,
eins og það er orðað.
Bára segist ennfremur leggja
nokkuð upp úr textum, og hefur
orðið sér úti um fleiri erindi nokk-
urra þjóðlaga sem Funi flytur.
„Þau lög sem ég hef til dæmis
fundið í Þjóðlagasafni Bjarna Þor-
steinssonar eru oftar en ekki bara
með einu erindi. Þannig að ég hef
haft fyrir því að leita að fleirum og
legið á bókasöfnum – hef meðal
annars þurft að handskrifa upp úr
bók sem ekki mátti ljósrita upp
úr,“ útskýrir hún.
Hún segir það sérkenni á ís-
lenskum þjóðlögum, að oft sé vitað
hverjir höfundar textanna við þau
séu, þótt eiginlegir höfundar lag-
anna séu oft ókunnir. Það sé hins
vegar sjaldgæft í enskum þjóð-
lögum, þar sem oftast er hvorki
vitað um tilurð texta né lags.
Vakning í þjóðlagasöng
Bára segist hafa reynt að velja
saman efnisskrána þannig að hún
væri sem fjölbreyttust. „Það eru til
dæmis sálmalög á efnisskránni,
sem eru mjög falleg og róleg,“ seg-
ir hún. „En síðan erum við líka
með hressari lög, til dæmis
drykkjulög. Ég reyni líka að beita
röddinni á ólíkan hátt – stundum
koma fyrir fallegir háir tónar en
öðrum stundum er raddbeitingin
groddalegri. Það fer eftir því hvað
hæfir hverju sinni.“
Bára er aðalsöngvari Funa, en
segir að Chris taki oft undir í við-
lögum og síðan séu einnig lög á
efnisskránni sem sungin eru í tví-
söng.
Nokkur vakning hefur verið
meðal tónlistarfólks á íslenskum
tónlistararfi að undanförnu og seg-
ist Bára ekki hafa farið varhluta af
því. Hún nefnir Þjóðlagahátíðina á
Siglufirði sem dæmi um áhrifavald
í þeim efnum. „En annars vita Ís-
lendingar ekki mikið um íslensk
þjóðlög. Ef fólk hefur heyrt þau
hafa þau verið sungin af einsöngv-
ara við píanóundirleik eða af kór.
En nú er að koma meiri fjölbreytni
í þetta, held ég,“ segir Bára Gríms-
dóttir að síðustu.
Tónlist | Íslensk og ensk þjóðlög og kvæðalög í Sigurjónssafni
Sálmar í bland við drykkjuvísur
Morgunblaðið/Jim Smart
„Við leikum ensk og íslensk þjóðlög og kvæðalög, sem er einn hluti af ís-
lenskum þjóðlögum,“ segir Bára Grímsdóttir um tónleika Funa í kvöld.
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is
Tónleikar Funa hefjast í Listasafni
Sigurjóns í kvöld kl. 20.30.
KUNNUGLEGIR hörpuhljómar
heilsa þegar ný plata Bjarkar, DR, er
sett á fóninn. Platan er hljóðrás við
mynd Matthews Barneys, Drawing
Restraint 9, en í fyrstu viðkynningu
hljómar hún sem beint framhald af
Medúllu sem kom út fyrir um tveim-
ur árum. Kunnuglegir hörpuhljómar,
jú, en hér þó ýmislegt nýtt og frá-
brugðið. Selestan, slagharpa himn-
anna, hefur bæst við, semball,
klukkuspil af ýmsum gerðum, nýtt
slagverk, þar á meðal fingramálm-
gjöll og jafnvel blásarar, en líka hið
stórskemmtilega japanska munnor-
gel, sho. En spurningin sem sjálfsagt
brennur heitast á hörðum Bjark-
araðdáendum er vafalítið sú hvaða
Björk sé hér að finna. Björk hefur
gengið í gegnum endurfæðingar af
ýmsu tagi í tónlist sinni, verið úthverf
og rokkuð, innhverf og heimilisleg,
og farið allra þeirra ferða sem hana
hefur lyst í tónlistinni. Það er óhætt
að segja að þótt nýja platan minni um
margt á Medúllu, og þar geti að
heyra ýmislegt sem þar heyrðist, þá
sé hér í boði enn ný listreisa, fersk og
framandi. Svo enn sé borið saman við
Medúllu, þá er stíllinn hér markaðri
og ákveðnari og að mörgu leyti
hreinni. Matthew Barney er skrif-
aður fyrir níunda laginu á plötunni,
Holographic Entrypoint, japönsku
ævintýri sem flutt er af Shiro Nom-
ura og Shonosuke Okura og hljómar
eins og sprottið úr fornri japanskri
frásagnarkvæðalist. Andspænis því
er annað lag plötunnar, Pearl, eftir
Björk, byggt á grænlensku hálssöng-
leikjahefðinni sem grænlenska söng-
konan Taqaq flytur af mikilli kúnst
við meðleik Mayumi Miyata á sho.
Þegar horft er á þessi tvö lög, sem
bæði eiga svo sterkar rætur í etnískri
tónlist, og laganna sem standa utan
þeirra, þ.e. númer eitt og númer tíu,
þar sem harpan og selestan eru í að-
alhlutverki, má lesa ákveðið form út
úr verkinu sem heild, form sem á
ensku kallast pillar structure og lýsir
tónverki sem er uppbyggt eins og
bogabrú; – brúarstöplarnir eru þætt-
ir sem bera sama svipmót, – hér ef til
vill hörpuna og selestuna og hljóðfæri
þeim skyld, en á milli þeirra eru kafl-
ar (brúargólfið sjálft), sem bera ann-
an svip, eins og etnísku lögin gera
hér. Lög númer þrjú og sex eru eins
konar stöplar, þriðja lagið er Am-
bergis March, fyrir sembal, ættingja
hörpunnar og selestunnar, og
klukkuspil, en það sjötta, Shime-
nawa, fyrir sho og hörpu. Fimmta og
sjöunda lagið eru sterkar brassfant-
asíur, Hunter Vessel og Vessel
Shimenawa. Ef til vill hefur þessi
brúarpæling ekkert verið í huga
Bjarkar og Matthews Barneys þegar
þau sömdu verk sín, tónlist og mynd,
en mér finnst hún marka tónlistinni
ákveðin tengsl við tónlistarsöguna.
Bach var meistari þessa forms og
Mattheusarpassían er sjálfsagt
kunnasta verk tónlistarsögunnar
byggt samkvæmt tónlistarverkfræði
brúarsmíðinnar.
En einmitt vegna þessarar form-
festu er líka erfitt að brjóta plötuna
niður í einingar og heyra hana sem
safn ellefu laga; – hún er einfaldlega
eitt verk, kaflaskipt, með sterku risi
og hnígandi, ferðalag, – sjóferð um
Bjarkarhöf. Tónlistin er ekki einföld,
en þó spör. Hún gæti virkað fábrotin
og minimalísk á ytra borðinu, hljóð-
færin fá og línurnar einfaldar, en í
innviðunum er alltaf mikið um að
vera, endalausir litir og blæbrigði í
því smáa. Þetta er plata sem þarf að
hlusta á með opnum huga og af ein-
beitingu; tónlistin er krefjandi og
hennar verður ekki notið meðan ver-
ið er að sinna öðru.
Hápunktur verksins er lagið
Storm, wagnerískur sjávarháskat-
ryllir, þar sem rödd Bjarkar svífur
hátt eins og hornfirskur múkki yfir
boðaföllum óveðursins.
Það þarf ekki að spyrja að hljóð-
færaleik á þessari plötu frekar en á
fyrri plötum Bjarkar. Hér er valin
manneskja í hverju rúmi og engar
málamiðlanir þar. Björk hefur lag á
að velja saman fólk með ólíkan bak-
grunn í tónlistinni til að skapa eitt-
hvað nýtt og ómótstæðilegt og það
tekst henni fullkomlega hér sem fyrr.
Zeena Parkins er galdrakona í
hörpuleik og íslensku flytjendurnir,
Jónas Sen á selestu og Guðrún Ósk-
arsdóttir á sembal, gefa henni ekkert
eftir. Valgeir Sigurðsson hljómborðs-
leikari á svo sinn þátt í því fallega
svipmóti sem platan ber.
Ég sagði Medúllu enn eitt meist-
araverk af hendi Bjarkar, þegar hún
kom út. DR er í senn annar kapítuli
þess meistaraverks og nýtt, ferskt og
framandi ferðalag um undraheima
tónlistar Bjarkar.
Í sjávarháska
Bjarkar
Bergþóra Jónsdóttir
TÓNLIST
Plötur
Tónlist: Björk, Matthew Barney og fleiri.
Flytjendur: Björk, Valgeir Sigurðsson,
Zeena Parkins, Jónas Sen, Mayumi
Miyata, Guðrún Óskarsdóttir, Taqaq,
Shiro Nomura og Shonosuke Okura, blás-
araflokkur, barnakór og fleiri.
DRAWING RESTRAINT 9
Morgunblaðið/Einar Falur
„… hér í boði enn ný listreisa, fersk og framandi“, segir um plötu Bjarkar.
ÖRTRÖÐ myndaðist við inn-
göngudyr Hallgrímskirkju síðustu
mínútur fyrir hádegistónleikana á
fimmtudag. Mátti jafnvel halda að
einhver heimsfrægur rappari væri í
boði, hefði ekki þroskaður með-
alaldur áheyrenda eytt þeim grun.
Enn kyndugra var að velta fyrir sér
hvað íslenzk ættjarðarlög hefðu yf-
irhöfuð að segja þeim útlendingum
er að vanda hádegistónleika skip-
uðu meirihluta hlustenda, jafnvel
þótt ósungin væru, enda virtust
kynningar (eingöngu á íslenzku)
einkum miða við innlenda públík.
Frjálslegar og að hluta spunnar út-
setningar á slíku efni hlytu, skyldi
maður halda, fyrst og fremst að
höfða til áheyrenda með frumgerð
laga og texta geirneglda fyrir í vit-
und sér. Að ekki sé minnzt á löngu
liðna söguumgjörð nýfengins þjóð-
frelsis þegar kjörorðið var „Íslandi
allt“.
En líklega voru þetta bara þröng-
sýnir fordómar, eins og aðsókn og
undirtektir báru með sér, þó svo að
upphaflegt inntak og tilefni laganna
hlytu að fara forgörðum hjá flestum
ferðalöngum í fjarveru tónleika-
skrár á alþjóðamáli. Segir það e.t.v.
sitt um músíklegt erindi Sigurðar
Flosasonar og Gunnars Gunn-
arssonar við þessi viðkvæmu þjóð-
ardjásn frá fyrri hluta 20. aldar.
Enda var meðferð þeirra í heild
bæði ljóðræn og smekkleg og hafði
– án þess að grípa til óviðeigandi
djasssveiflu – talsverðu við að bæta.
Ólíkt þegar saxófónspuni Jans
Garbarek gerði að mínu viti lítið
annað en að trufla endurreisn-
arpólýfóníuna, þegar hann lék hér
fyrir tíu árum með Hilliard Singers.
Félagarnir léku fimm lög og eitt í
uppklappi, og voru öll af hljómdiski
þeirra frá í fyrra, Draumalandinu.
Fyrstu tvö voru eftir Sigfús Ein-
arsson, Til Fánans á djúplægu
kyrrstætt óræðu upphafi og
Draumalandið, þar sem altsaxinn
blandaðist orgelinu sérlega dún-
mjúkt og dreymandi í hinu síðara.
Léttara var yfir sjómannamarsi
Emils Thoroddsen, Íslands Hrafn-
istumenn, og í Lýsti sól (Jónas
Helgason) leysti sópransaxinn alt-
inn af hólmi í trompetskærri há-
legu.
Loks var hið tignarlega göngulag
Úr útsæ rísa Íslands fjöll með
frjálsum fantasíuinngangi, þar sem
Sigurður færði samspilið í aukna
þrívídd af eftirminnilegri dulúð á
hægu vafri sínu um hliðargöng og
kirkjugólf, unz lagið jókst að styrk
með korrandi spænskum tromp-
etröddum, þykkum klasahljómum
og loks voldugu organo pleno.
Aukalagið var hið ekki síður tign-
arlega Land míns föður Þórarins
Guðmundssonar; líkt og fyrri atrið-
in útsett, spunnið og túlkað af
heillandi músíkölsku næmi í undra-
góðu jafnvægi við frumgerðina.
Heiðríkur
ættjarðar-
spuni
Ríkarður Ö. Pálsson
TÓNLIST
Hallgrímskirkja
Íslenzk ættjarðarlög.
Sigurður Flosason altsaxófónn,
Gunnar Gunnarsson orgel.
Fimmtudaginn 28. júlí kl. 12.
KAMMERTÓNLEIKAR
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar,
Laugarnestanga 70, 105 Rvk.
www.lso.is - lso@lso.is
Þriðjudagstónleikar
2. ágúst kl. 20:30
Funi
Bára Grímsdóttir
og Chris Foster
flytja íslensk og ensk þjóðlög
og kvæðalög í eigin
útsetningum