Morgunblaðið - 17.09.2005, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 2005 33
MENNING
SÝNINGIN Hraunblóm verður
opnuð í Listasafni Sigurjóns í dag.
Á henni gefur að líta Íslands-
myndir frá árinu 1948 eftir dönsku
COBRA-málarana Carl-Henning
Pedersen og Else Alfelt, og verk
frá sama tímabili eftir Svavar
Guðnason og Sigurjón Ólafsson.
Haustsýningin 1948
Vorið 1948 komu hjónin Carl-
Henning Pedersen og Else Alfelt
til Íslands í boði vinar síns, listmál-
arans Svavars Guðnasonar. Með-
ferðis höfðu þau dönsku fram-
úrstefnusýninguna Høstudstillingen
frá árinu áður, sem oftast er kölluð
Haust-sýningin í íslenskri listasögu,
en Svavar var þátttakandi í henni.
Sýningin var sett upp í
Listamannaskálanum við Aust-
urvöll í maí og vakti mikla athygli,
en átti ennfremur eftir að hafa
mikla þýðingu fyrir myndlist-
armenn hér á landi og þróun ís-
lenskrar listasögu. Þegar sýning-
unni lauk ferðuðust þau hjónin um
landið og máluðu myndir undir
áhrifum íslenskrar náttúru, Carl-
Henning með olíukrít og Else Al-
felt málaði tærar vatnslitamyndir
sem bera af meðal verka hennar.
Danskt heiti sýningarinnar er sótt í
nafn einnar myndar hennar sem
máluð var hér á landi, Lavaens
blaa Blomst.
„Það má í raun segja að við
þessa heimsókn hafi orðið til gagn-
kvæm áhrif milli listamanna, því að
Haust-sýningin, sem þau Else og
Carl-Henning komu með, hafði
áhrif á þróun samtímalistar hér á
landi. Heimsóknin var einnig eins
konar framhald af því frjóa sam-
starfi sem hafði verið milli Svavars
Guðnasonar og Sigurjóns Ólafs-
sonar við framúrstefnu-lista-
mannahópa í Danmörku á stríðs-
árunum. Sömuleiðis markar sú dvöl
þeirra hér ákveðin vatnaskil í
þeirra eigin listrænu leit, en þau
eru bæði talin til mikilvægra ein-
staklinga í danskri listasögu, ekki
síst Carl-Henning sem lifði mun
lengur en Else,“ segir Birgitta
Spur, sýningarstjóri Hraunblóma.
Í bók sem gefin var út í tilefni
yfirlitssýningar á verkum Carls-
Hennings Pedersen í Danska rík-
islistasafninu árið 2003 bendir list-
fræðingurinn Mikael Wivel á þá
miklu þýðingu sem Íslandsdvölin
hafði fyrir listferil Carls-Hennings,
því á Íslandi upplifði hann stór-
brotna náttúru sem hann túlkaði í
litlum olíukrítarmyndum sínum og
náði fram áhrifum „sem enginn
hafði látið sig dreyma um. Hann
teiknaði í gríð og erg, og af svo
miklum ákafa að litirnir næstum
bráðnuðu.“
Hið upprunalega
og frumstæða
Á sýningunni Hraunblóm eru
fimmtíu verk eftir Carl-Henning og
Else Alfelt, þar á meðal tíu túss-
myndir sem Carl-Henning teiknaði
fyrir tímaritið Helhesten, sem var
gefið út á árunum 1941 – 1944 af
listamönnum sem tengdust fyrr-
nefndri Haustsýningu. Eftir Svavar
Guðnason eru fimmtán vatns-
litamyndir og fimm skúlptúrar eftir
Sigurjón Ólafsson, en bæði Svavar
og Sigurjón höfðu dvalið í Dan-
mörku á þriðja og fjórða áratugn-
um við góðan orðstír og verið í
hópi þeirra listamanna sem leit-
uðust við að tjá hið upprunalega og
frumstæða í list sinni.
„Hjá þessum hópi voru mikilvæg
mótív gríman, og einnig einhvers
konar ókind, samanber Helhestur
Carls-Hennings og skúlptúr sem
Sigurjón gerði fáeinum árum fyrr,
sem heitir Drekinn,“ segir Birgitta,
en á sýningunni gefur einnig að líta
kunnan skúlptúr Sigurjóns, Grímu.
„Það er eftirtektarvert að þrátt
fyrir stríð og hernám Þjóðverja
dafnaði í Danmörku mjög merki-
legt lista- og menningarlíf sem átti
sér enga hliðstæðu í öðrum evr-
ópskum löndum. Bæði Svavar og
Sigurjón voru þátttakendur í því.“
Lítið rannsakað tímabil
Í tilefni af sýningunni hefur verið
gefin út myndskreytt sýningarskrá
þar sem danski safnstjórinn Hanne
Lundgren fjallar um Else Alfelt og
Æsa Sigurjónsdóttir kynnir Carl-
Henning Pedersen. Í grein sem
Aðalsteinn Ingólfsson nefnir „Þeg-
ar Helhesturinn kom til Íslands“
tengir hann sýningu Hausthópsins í
Listamannaskálanum 1948 við það
sem þá var í gerjun meðal ís-
lenskra myndlistarmanna. Að-
alsteinn bendir einnig á að á sama
tíma og Danir stofnuðu COBRA-
hópinn ásamt félögum sínum í
Brussel og Amsterdam haustið
1948 voru listamenn að fást við
svipaða hluti hér á Íslandi.
Birgitta segir að með sýningunni
og sýningarskránni sé því í raun
verið að draga fram áður óþekktan
kafla úr því sem mætta kalla hina
sameiginlegu dansk-íslensku lista-
sögu. „Þetta tímabil hefur lítið ver-
ið rannsakað, þrátt fyrir hvað það
er mikilvægt í listasögu okkar í
raun,“ segir hún.
Hún segir einkenni á þessari list
fyrst og fremst lífgleði og djúpa
þrá eftir að túlka það sem skipti
máli, og það komi svo sannarlega
fram á sýningunni. „Þarna finnur
maður mikla hlýju, og vilja til að
túlka raunverulega fegurð, ekki yf-
irborðið heldur það sem skiptir
máli í lífinu. Þetta finnst mér eiga
mikið erindi til okkar í dag, þar
sem heimurinn er að verða svo
firrtur,“ segir Birgitta að lokum.
Sýning á faraldsfæti
Verk á sýningunni eru í eigu
Listasafns Carls-Hennings Ped-
ersen og Else Alfelt í Herning í
Danmörku, Menningarmiðstöðvar
Hornafjarðar og Listasafns Sig-
urjóns Ólafssonar, og í kaffistofu
eru sýndar myndir eftir Carl-
Henning og Else Alfelt sem hafa
verið í einkaeigu á Íslandi síðan
1948.
Sýningin á nokkuð ferðalag fyrir
höndum, því í upphafi næsta árs
flyst hún í Listasafnið á Akureyri;
þaðan fer hún til safnsins í Hern-
ing og henni lýkur í menningarhús-
inu Norðurbryggju í Kaupmanna-
höfn í árslok 2006.
Við opnunina í dag kl. 15 flytur
danski sendiherrann á Íslandi,
Lasse Reimann, ávarp, en Þorgerð-
ur Katrín Gunnarsdóttir mennta-
málaráðherra opnar sýninguna.
Myndlist | Verk Carls-Hennings Pedersen, Else Alfelt, Svavars Guðnasonar
og Sigurjóns Ólafssonar á sýningunni Hraunblóm í Sigurjónssafni
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttir
ingamaria@mbl.is
Carl-Henning Pedersen. Teikning fyrir Helhesten, 1941.
Else Alfelt. Island, 1948.
Sigurjón Ólafsson. Gríma, 1947.
Svavar Guðnason. Ónefnd.
www.lso.is
Gagnkvæm áhrif
í íslenskri og danskri list
ÞAÐ var gaman að hlusta á kvartett
Sigurðar Flosasonar leika verk af
nýjum geisladiski, Leiðinni heim,
ásamt ýmsu öðru efni Sigurðar í
glæsilegum tónleikasal Tónlistar-
skóla Garðabæjar. Ekki var síðri sá
hugur er menningarmálanefnd
Garðabæjar sýndi tónlist bæjarlista-
manns síns með að bjóða öllum sem
vildu til ókeypis tónaveislu. Garða-
bær hefur fóstrað fjölda djasstónlist-
armanna ss. Hilmar Jensson, Pétur
Grétarsson, Matthías M.D. Hem-
stock og þá Guðjónssyni, Óskar og
Ómar og Gröndalssystkini, Hauk og
Ragnheiði og þar settust að Hafn-
firðingurinn Björn Thoroddsen og
Reykvíkingurinn Sig-
urður Flosason.
Þegar Leiðin heim
kom út hreifst ég mjög
af plötunni og taldi að
ekki væru margar ís-
lenskar geislaplötur
jafn heilsteypt lista-
verk og hún. Tónleik-
arnir voru ekki síðri
og ekki spilltu kynn-
ingar Sigurðar fyrir,
en kennarablóðið
rennur í æðum hans
og öll framsetningin
var hin gagnlegasta
fyrir manninn af göt-
unni og laus við óþarfa
fræðimennsku og há-
tíðleika.
Tónleikarnir hófust
á upphafslagi Leið-
arinnar, Geymt en ekki gleymt, og
var leikurinn tíðindalítill, en strax í
öðru lagi, Skuggum, tók kvartettinn
að hitna og fannst mér dramatískur
sóló Eyþórs jafnvel enn
betri en á geislaplötunni.
Þar einsog í flestum lag-
anna voru einleikskafl-
arnir skínandi ferskir og
sýndu og sönnuðu að
góður djassleikari finnur
alltaf nýjan flöt í spuna
sínum. Af öðrum lögum
sem finna má á Leiðinni
heim og kvartettinn lék
má nefna Innrásina frá
Mars, sem Sigurður
byggir á óhugnaði úr
teiknimyndaútgáfunni,
Sígildar sögur, þar sem
þessa sögu H.G. Wells
var að finna, en í Adder-
leyskotnu fönkinu sann-
aðist það sem Ellington
sagði um verk sitt Kvik-
indi næturinnar; ,,…þeg-
ar þú loksins hittir skepnurnar vilja
þær endilega tjútta við þig“. Í hinni
undurfögru ballöðu Stjörnum ríkti
svo tær fegurð í sóló Eyþórs að Valdi
Kolli hlýtur að hafa hugsað einsog
Niels-Henning þegar hann lék undir
í sólóum Ben Websters í Old folks
eða My romance. ,,Hver hljómur
verður að vera fullkominn, annars
rýf ég töfrahjúpinn. Sigurður blés í
barrýton á disknum í Við, laginu í
rímnataktinum, en hér var hann með
altóinn. Ég man aðeins eftir einu ís-
lensku djasslagi öðru í rímnatakti.
Það samdi Gunnar Reynir Sveinsson
fyrir jazzvöku, en sólóar voru allri í
fjórskiptum takti. Hér ríkti hinn
þjóðlegi tónn einnig í spunanum. Enn
og aftur er í söngdansastíl og sagði
Sigurður drauminn að það kæmist í
röð þeirra dansa er oft væru spilaðir.
Kannski rætist það ef t.d. Tónlistar-
skóli FÍH gæfi út safn með bestu
ópusum eftir íslenska djassleikara
einsog Tómas R. Einarsson gaf út
sína ópusa – af nógu er að taka. Sjálf-
ur er ég þó hrifnari af Skuggum og
Stjörnum.
Pétur var stórkostlegur í Heim-
boði í Havana, af disknum Gengið á
hljóðið, þótt lagið sé varla í hópi betri
tónsmíða Sigurðar og gaman var af
,,fatafellublúsnum Þungir þankar,
sem var á Hot House-diskinum sem
Jazzkvartett Reykjavíkur hljóðritaði
með Guy Barker í Ronnie Scott-
klúbbnum í London. Sóló Sigurður
var eldheitur og húmorískur og
spannaði litrófið frá hlæjandi þýsku
saxófónspili til tryllings framúr-
stefnublásara um sjötíu – og svo var
endað á kyssandi saxófónhljóðum.
Öll voru verkin á tónleikunum eftir
Sigurð nema aukalagið: On the
sunny side of the street, þar sem
húmorinn réði ríkjum. Sigurður
renndi sér meira að segja eftir tón-
unum einsog Hodges, Eyþór komp-
aði með Garner/Garland tilþrifum,
Pétur burstaði einsog hvítu Chicago-
strákarnir og Valdi Kolli smellti
strengjum einsog Pops Foster. Sann-
arlega listamenn sem kunnu að
hrista glensi saman við alvöruna og
hafi þeir þökk fyrir.
Bæjarlistamaður á heimaslóðum
Djass
Tónlistarskóli Garðabæjar
Sigurður Flosason altósaxófón, Eyþór
Gunnarsson píanó, Valdimar Kolbeinn
Sigurjónsson bassa og Pétur Östlund
trommur.
Miðvikudagskvöldið 14.9. 2005
Kvartett Sigurðar Flosasonar
Vernharður Linnet
Garðabær sýndi tónlist
bæjarlistamanns síns
góðan hug með því að
bjóða öllum sem vildu
til ókeypis tónaveislu,
segir í dómi Vern-
harðar Linnet.