Morgunblaðið - 20.09.2005, Síða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 20. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Fötlunarþjónusta?
Hvað er nú það? Jú,
með þessu orði er átt
við þá þjónustu sem
fólk með fatlanir á
kost á, til að lifa til-
gangsríku og sjálf-
stæðu lífi með fötlun
sinni og vera virkir þátttakendur í
íslensku samfélagi. Hér er fyrst
og fremst um að ræða þá þjónustu
sem tryggð er með lögum um mál-
efni fatlaðra nr. 59/1992 en fólk
með fatlanir á eins og aðrir einnig
rétt á margháttaðri almennri
þjónustu. Ástæða þess að við telj-
um rétt og eðlilegt að greina
þessa þjónustu sérstaklega og
nota um hana orðið fötlunarþjón-
usta er sú að þjónustan hefur
margháttaða sérstöðu utan þess
markhóps sem hún er veitt. Sér-
staðan felst meðal annars í sterkri
meðvitund þjónustuaðila um þau
grunngildi sem höfð eru að við-
miði en meðal þeirra eru virðing,
ábyrgð og fagmennska. Þjónustan
hefur byggst hratt upp hér á landi
á síðustu árum og er tilkoma fötl-
unarfræða og rannsókna á sviði
fötlunar nýr aflvaki í þeirri þróun.
Mikil gróska er í fötlunarrann-
sóknum hér á landi um þessar
mundir. Með tilkomu nýrrar
fræðigreinar í Háskóla Íslands,
fötlunarfræði, hefur orðið vakning
á mikilvægi rannsókna í málefnum
fatlaðra. Við Háskóla Íslands og
Kennaraháskóla Íslands eru
stundaðar margvíslegar rann-
sóknir sem tengjast lífi og lífs-
gæðum fatlaðs fólks. Má þar nefna
siðferðilegar vangaveltur um helgi
mannlegs lífs og lífsrétt fyrirbura,
rannsóknir á lífssögum Íslendinga
með andlegar fatlanir og hvað af
þeim má læra, tengslum kynferðis
annars vegar og fötlunar og fötl-
unarþjónustu hins vegar.
Á ráðstefnu NNDR (Norrænna
samtaka um fötlunarrannsóknir)
sem haldin var í Noregi í apríl sl.
vakti sérstaka athygli hve margir
Íslendingar voru að kynna nið-
urstöður rannsókna sinna. Þar
voru á ferð fræðimenn frá Há-
skóla Íslands og Kennaraháskól-
anum og nemendur þeirra en
einnig kynnti starfsfólk á sviði
fötlunarþjónustu rannsóknir sínar.
Á ráðstefnunni vaknaði sú hug-
mynd að kynna þessar rannsóknir
á Íslandi.
Svæðisskrifstofur um málefni
fatlaðra á landinu hafa um árabil
haldið árlegan haustfund þar sem
starfsfólk í fötlunarþjónustu hitt-
ist, miðlar þekkingu og þróar
vinnubrögð. Að þessu sinni er
haustfundurinn helgaður þeirri
grósku sem einkennir fötl-
unarrannsóknir hér á landi í dag.
Sú kynning fer fram í ráð-
stefnuaðstöðinni í Gullhömrum í
Grafarholti 22.–23. september nk.
Ráðstefnan er haldin undir yf-
irskriftinni Rannsóknir og reynsla
og er öllum opin. Með þessu eru
svæðisskrifstofurnar að vekja at-
hygli á ómetanlegu frumkvæði og
framlagi fræðimanna íslenskra há-
skóla að sinna þessu mikilvæga
rannsóknarsviði. Á haustráðstefn-
unni verða kynntar rannsóknir
sem hafa ekki áður verið kynntar
hérlendis á einum og sama vett-
vangi. Hér er því einstakt tæki-
færi til að kynnast niðurstöðum
umfangsmikilla rannsókna á þessu
nýja rannsóknarsviði.
Efnistök þeirra rannsókna sem
kynntar verða eru afar fjöl-
breytileg og á ráðstefnan því er-
indi til ólíkra hópa, svo sem fag-
manna, fræðimanna, þjónustu-
notenda, aðstandenda, stjórnmála-
manna og annarra sem áhuga hafa
á málefninu. Lykilspurning ráð-
stefnunnar er „Hvernig nýtum við
rannsóknir og reynslu fólks til
þess að bæta gæði í þjónustu við
fatlað fólk?“ Það endurspeglar
meginmarkmið ráðstefnuhaldara
að tengja saman rannsóknir á
sviði fötlunarfræða og fötl-
unarþjónustu.
Auk íslensku fyrirlesaranna
mun erlendur fyrirlesari, Christie
Lynch, frá Írlandi, kynna fram-
sæknar hugmyndir sínar um at-
vinnuþátttöku fatlaðra. Af reynslu
hans á Írlandi má ráða að til
muna er hægt að auka þátttöku
fatlaðra í íslensku atvinnulífi. Þá
mun þjónustunotandi segja frá
upplifun sinni af því að búa á her-
bergjasambýli og ræða um vænt-
ingar sínar til framtíðarbúsetu.
Kynntar verða niðurstöður þjón-
ustukönnunar sem gerð var á
meðal íbúa á heimilum með sólar-
hringsþjónustu í Reykjavík og á
Reykjanesi. Er þetta viðamesta
þjónustukönnun sem unnin hefur
verið hér á landi á þessu sviði.
Markmið könnunarinnar er að
meta framgang þjónustunnar og
ánægju notenda og aðstandenda
með aðstæður, fyrirkomulag og
framkvæmd þjónustunnar. Nið-
urstöðurnar veita mikilsverða inn-
sýn í árangur núverandi starfs og
vísa á framtíðaráherslur.
Félagsmálaráðuneytið hefur
undanfarin misseri lagt áherslu á
stefnumótun og þróun í málefnum
fatlaðra. Á vegum þeirra hafa
starfað fjöldamargir hópar við
mótun stefnu í ólíkum þáttum
þjónustunnar, s.s. atvinnumálum,
búsetumálum, starfsmannamálum
o.fl. Ráðuneytið hefur einnig lagt í
mikla vinnu við að þróa samræmd-
an gagnagrunn sem allir þeir sem
veita þjónustu samkvæmt lögum
um málefni fatlaðra eru að taka í
notkun nú á haustmánuðum. Á
ráðstefnunni munu fulltrúar ráðu-
neytisins kynna afrakstur þeirrar
stefnumótunarvinnu sem unnin
hefur verið.
Af þessu má sjá að mikil gróska
er innan þessa málaflokks og að á
haustráðstefnunni gefst einstakt
tækifæri fyrir notendur, starfs-
fólk, aðstandendur, fræðimenn og
stjórnmálamenn til að kynnast því
nýjasta í rannsóknum og fá upp-
lýsingar um framtíðarþróun fötl-
unarþjónustunnar.
Fötlunarrann-
sóknir og fötlun-
arþjónusta
Halldór Kr. Júlíus-
son og Sveina
Berglind Jónsdóttir
fjalla um fötlunar-
rannsóknir og
minna á ráðstefnu
um sama efni
Halldór Kr.
Júlíusson
’Mikil gróska er í fötlunarrannsóknum
hér á landi um þessar
mundir.‘
Halldór er sviðsstjóri þróunar- og
greiningarsviðs Svæðisskrifstofu
málefna fatlaðra í Reykjavík. Sveina
Berglind er sviðsstjóri fræðslu- og
þróunarsviðs Svæðisskrifstofu mál-
efna fatlaðra á Reykjanesi.
Sveina Berglind
Jónsdóttir
MEÐAL stjórnmálamanna ríkja
mjög ólíkar skoðanir á því hvaða er-
indi Íslendingar eiga með atkvæð-
isrétt inn í Öryggisráð Sameinuðu
þjóðanna.
Þessi ágreiningur er
að verða bæði meiðandi
og neyðarlegur fyrir
ímynd okkar sem þjóð-
ar bæði inn á við og í al-
þjóðlegu samhengi.
Vitund okkar sem sjálf-
stæðrar þjóðar og
framtíð virðist á veik-
um grunni ef marka má
þessar umræður.
Raunar er skoð-
anamunurinn með ólík-
indum. Annars vegar
eru þeir sem telja það
hlægilegt að Íslendingar láti sér
detta í hug að flækja sér þannig inn í
mál sem þeir hafa engar forsendur
til að ráða við og hins vegar þeir sem
nú telja að Íslendingar séu útvalin
þjóð til að koma með trúverðuga
rödd til varðveislu friðar og eflingar
réttlætis í heiminum.
Ágreiningurinn endurspeglar þá
staðreynd að við höfum trassað að
skoða vandlega stöðu okkar meðal
þjóðanna undanfarna áratugi út frá
hagsmunum okkar og sérstöðu.
Þetta mál er einnig spurning um lífs-
sýn, heimsmynd og trú á framtíðina.
Klofin og ráðvillt og ósjálfstæð þjóð
að þessu leyti verður sennilega ekki
annað en leiksoppur harkalegrar
hagsmunastreitu í Öryggisráðinu
sem fram fer í skjóli fjármagns og
hervalds og þá er tilvera Íslands að
sjálfsögðu hjákátleg. Erindi okkar
inn í Öryggisráðið hlýtur að fara eft-
ir því hvort íslensk stjórnvöld geti
talað af myndugleika inn í ríkjandi
aðstæður tiltölulega óháð hags-
munum annarra ríkja,
jafnvel hagsmunum
stórþjóða sem við vilj-
um eiga vinsamleg
samskipti við.
Vissulega gætu Ís-
lendingar talað af
myndugleik þannig að
fulltrúar stórþjóðanna
myndu hlusta á fram-
lag Íslendinga og e.t.v.
kysu þeir helst að
hlusta á fulltrúa lítils en
sjálfstæðs velferðaríkis
sem stendur á grunni
sannfærandi lýðræð-
ishefðar og hefur komið ár sinni vel
fyrir borð í heiminum án þess að
ógna öðrum þjóðum. Sem Evrópu-
þjóð á gömlum merg með tengsl
austur og vestur hafa Íslendingar
e.t.v. einstaka stöðu til að finna nýja
fleti í læstri stöðu alþjóðastjórnmála
og miðla málum ekki síst vegna þess
að slík leiðsögn gæti aldrei byggst á
fölsku öryggi vopnavaldsins. Ætli
risaveldin Japan og Bandaríkin séu
t.d. ekki bara sátt við það að al-
þjóðaskákmeistarinn Bobby Fischer
hefur fundið frið og ró hér norður í
Dumbshafi – situr í ró og spekt ann-
ars hugar og bíður eftir strætó eins-
og hver annar! Einum milljarði ís-
lenskra króna gæti verið vel varið í
Öryggisráðinu og vinsamleg tengsl
við mesta herveldi heims gætu nýst
til að benda á leiðir úr átökum sem
allir harma þegar upp er staðið.
Að mörgu leyti eru Íslendingar
þjóð hinna praktísku lausna en samt
eigum við okkar menningarhefð og
grundvallargildi sem gera okkur að
sérstakri þjóð sem er nokkuð ánægð
með sig og örugg samfélagi þjóð-
anna. Þetta kann sumum að finnast
hlægilegt en sá hlær best sem lifir af
enda hlær hann að lokum. Við þurf-
um að skilgreina þennan hugmynda-
grunn, sjónarmið og sérstöðu þar
sem háskólastofnanir sem stunda
friðarrannsóknir, Rauði krossinn og
þjóðkirkjan kæmu saman með sér-
þekkingu, hugsjónir, lífsgildi og
hefðir. Þjóðkirkjan með sína Hjálp-
arstofnun og þróunaraðstoð er hluti
lýðræðishefðar og grundvallargilda
Íslendinga og hún á sér sterk ítök
meðal þjóðarinnar vegna þess að hún
hefur verið og er frjálslynd, umburð-
arlynd um leið og hún er þjóðleg.
Hún hefur tekið fullan þátt í alþjóða-
samtökum kirkna sem um árabil
hafa skilgreint og boðað friðarstefnu
kristninnar með tilliti til mannhelgis,
réttlætis og náttúrugæða – sköp-
unarinnar.
Erindi inn í Öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna?
Pétur Pétursson fjallar
um Ísland og Öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna ’Þetta mál er einnigspurning um lífssýn,
heimsmynd og trú á
framtíðina.‘
Pétur Pétursson
Höfundur er prófessor við
Háskóla Íslands.
FELLIBYLURINN Katrín hef-
ur þegar verið kallaður tsunami
Bandaríkjanna. Það er ýmislegt
sameiginlegt með þessum tvennum
hamförum, Katrínu og flóðbylgj-
unum í Indlandshafi,
en augljóslega er einn-
ig margt ólíkt. Það
sem er þó sameiginlegt
er óendanleg sorg
þeirra sem misst hafa
ástvini sína, þeirra sem
hafa misst vonir sínar
og drauma með vatns-
flaumnum og hugrekki
hjálparstarfsmanna og
örlæti annarra sem
hafa opnað heimili sín
og gefa af sér til þeirra
sem eru í neyð. Þá hef-
ur fólkið sem misst
hefur heimili sín, bæði í Bandaríkj-
unum og í ríkjum við Indlandshaf,
þörf fyrir að halda sjálfsvirðingunni,
fyrir áframhaldandi búsetu sem
næst fyrri heimkynnum, friðhelgi
einkalífsins og að það sé ekki neytt
til að lifa við óöryggi og heilsuspill-
andi skilyrði þegar það er veikast
fyrir.
En þjónar það einhverjum til-
gangi að bera saman þessar mjög
svo sýnilegu náttúruhamfarir? Ef
viðkomandi var á röngum stað þeg-
ar flóðbylgjan kom eða vatnsborðið
hækkaði voru lífslíkur meiri ef við-
komandi var fullvaxinn karlmaður.
En að því frátöldu felast möguleik-
arnir á að ná sér eftir slíkar hamfar-
ir einkum í getu fólks til að koma
sér aftur á réttan kjöl. Hvort sem
maður er frá Banda Aceh eða New
Orleans fer það eftir efnalegri stöðu,
tryggingum og aðstoð ættingja og
vina hversu vel mönnum tekst að
komast yfir áfallið.
Þrautseigja getur verið jafnmik-
ilvægur eiginleiki fyrir samfélag í
heild og fyrir einstaklinga, og eins
og við getum séð í Aceh og Louis-
iana þá er það fólkið sem er veikast
fyrir sem fer verst út úr hamförum.
Þetta fólk er ekki eins verndað og
missir meira. Í Bandaríkjunum voru
margir hreinlega á röngum stað og
gátu ekki með nokkru móti yfirgefið
hættusvæðið. Þess vegna skipta
bæði aðgerðir til að
draga úr fátækt og
hjálparstarf vegna
hörmunga jafnmiklu
máli og þetta tvennt
verður að fara saman
ef við viljum tryggja
öryggi fyrir alla.
Þegar bæði flóð-
bylgjan við Indlands-
haf og fellibylurinn
Katrín dundu yfir urðu
náttúruöflin okkar eig-
in afli yfirsterkari.
Flóðbylgjurnar orsök-
uðust af jarðskjálftum
sem mannskepnan kom ekki nálægt,
en slíkt er ekki hægt að útiloka í til-
felli Katrínar. Þó að ómögulegt sé
að finna beint orsakasamhengi þá
vitum við að afl veðrabrigða á borð
við fellibyli er líklegt til að aukast
með tilkomu loftslagsbreytinga og
gróðurhúsaáhrifa.
Þetta þýðir að ein af aðgerðunum
til að sporna við hörmungum er að
halda niðri eða draga úr losun gróð-
urhúsalofttegunda. Engan slíkan
valkost er að finna til að draga úr
því sem olli flóðbylgjunum. En í
báðum tilfellum myndu viðvaranir
sem gefnar væru út tímanlega og
brugðist væri við á réttan hátt af yf-
irvöldum á svæðunum og samfélag-
inu í heild hafa gríðarleg áhrif á það
hvernig viðkomandi samfélagi reiðir
af. Það sama á við um ýmiss konar
varnir eins og skurði og varnar-
garða. Áætlanir um öruggar borgir
geta gert gæfumuninn.
Það er verk allra að bregðast
skjótt við hamförum og draga úr
hættum sem þær geta valdið, hvort
sem um er að ræða yfirvöld eða
óbreytta borgara. Ábyrgð allra
verður að vera ljós en á endanum
eru það yfirvöld sem eru ábyrg fyrir
öryggi þegna sinna. Þegar þau ráða
ekki við verkið verður alþjóða-
samfélagið að sýna samhug og vera
tilbúið til aðstoðar. Þetta gerðist í
flóðbylgjunum og er aftur að gerast
núna í kjölfar fellibylsins Katrínar.
Nú eru átta mánuðir liðnir frá
flóðbylgjunum og þetta er sá tími
sem samfélögin við Indlandshaf
hafa haft til að jafna sig. Það ferli er
rétt að byrja í Bandaríkjunum. Við-
fangsefnin eru að mörgu leyti önn-
ur. Við Indlandshaf eru auðvitað
fleiri flöskuhálsar en í Bandaríkj-
unum. Á flóðbylgjusvæðunum þurfa
mörg ríki auk þess að finna nýtt
landsvæði til að reisa hýbýli á fyrir
þá sem misst hafa heimili sín og þar
skapast deilur á stöðum þar sem
vantar skrár um eignarhald á jarð-
næði.
Það sem er þó líkt með þessu
tvennu er að þeir sem lifa af verða
óþreyjufullir eftir því að sjá heimili
sín og lífsviðurværi byggð upp að
nýju. Við sem komum að hjálp-
arstarfi verðum að gera okkar besta
til að svo verði en jafnframt verðum
við að tryggja að þau samfélög sem
byggjast upp séu öruggari og
traustari og njóti meiri verndar
gegn fellibyljum, flóðbylgjum og
öðrum náttúruhamförum sem við
getum búist við að verði öflugri og
tíðari í framtíðinni.
Hamfarir hitta fyrir þá fá-
tæku, veiku og varnarlausu
Johan Schaar fjallar um afleið-
ingar náttúruhamfara ’Ábyrgð allra verður aðvera ljós en á endanum
eru það yfirvöld sem eru
ábyrg fyrir öryggi
þegna sinna.‘
Johan Schaar
Höfundur er yfirmaður hjálparstarfs
Alþjóða Rauða krossins á flóðasvæð-
um við Indlandshaf.