Morgunblaðið - 05.10.2005, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. OKTÓBER 2005 21
ALÞJÓÐLEG KVIKMYNDAHÁTÍÐ Í REYKJAVÍK
Á
meðan átta ára grisling-
ar á Íslandi fara í skól-
ann á morgnana, leika
sér á daginn og knúsa
bangsann sinn á kvöld-
in fara jafnaldrar þeirra í Norður-
Úganda í stríð á morgnana, drepa
skyldmenni sín og vini á daginn, lim-
lesta lík og borða mannsheila á
kvöldin og nota næturnar til örvænt-
ingarfullra flóttatilrauna.
Þetta er veröldin sem við búum í,
– veröldin sem rúmar jafnt okkar
börn og börnin í Úganda.
Í rúm 18 ár hefur ríkt borg-
arastyrjöld í Norður-Úganda, nán-
ast án afskipta umheimsins. Þar
ræna skæruliðar Andspyrnuhers
Drottins, AHD, börnum, kenna þeim
að drepa, og neyða þau til að myrða
fólkið sitt.
Um hvað snýst þetta stríð?
Upphaflega snerist það um auð-
lindahagsmuni, um pólitíska hags-
muni, og sennilega fleiri hagsmuni
líka. Í dag snýst það tæplega um
nokkuð annað en það að því sé sjálfu
viðhaldið, – til þess að þeir sem
græða á því, haldi því áfram.
Foringi Andspyrnuhers Drottins
heitir Joseph Kony; – hann vill
steypa ríkisstjórn Yoweris Muse-
venis af stóli og stjórna landinu sam-
kvæmt boðorðunum tíu úr Biblíunni.
Hugmyndir sínar fær Kony frá önd-
um sem tala í gegnum hann, og segja
honum hvernig hann eigi að ná þess-
um markmiðum sínum.
Börn, sem flýja þennan illræmda
Andspyrnuher Drottins, eru ekki
alltaf velkomin heim aftur, takist
þeim á annað borð að flýja, einfald-
lega vegna þess að fólkið þeirra er
hrætt við þau.
Ali Samadi Ahadi og Oliver Stoltz
eru ungir kvikmyndaleikstjórar sem
eiga það sameiginlegt að hafa alist
upp við borgarastyrjaldir í heima-
löndum sínum. Þeir hafa báðir leik-
stýrt fjölda heimildarmynda, og ver-
ið verðlaunaðir fyrir verk sín. Þeir
fóru til Úganda, til þess að kynna sér
ástandið í norðurhluta landsins, og
afrakstur ferða þeirra þangað er
heimildamyndin Týnd börn, Lost
Children, sem sýnd er nú á kvik-
myndahátíð.
Í þessari mynd er sögð saga fjög-
urra barna, á aldrinum 8–14 ára,
barna sem flúðu herinn, sneru aftur
til síns heima til að verða börn aftur.
Heima var þeim tekið með tor-
tryggni, og fæstum þeirra var fagn-
að við heimkomuna. Sagan er sögð
frá sjónarhorni þeirra, og við fylgj-
umst með hvernig þeim tekst að fóta
sig í lífinu á ný. Týndu börnin fékk
Panorama áhorfendaverðlaunin í
Berlín 2005, fyrst allra heimild-
armynda.
Falið stríð í framfaralandi
Ali Samadi Ahadi er nú staddur
hér á landi til að fylgja mynd sinni úr
hlaði og sitja fyrir svörum í pall-
borðsumræðum um framlag kvik-
mynda til mannréttinda. Blaðamað-
ur átti þess kost að sjá myndina áður
en farið var til fundar við Ahadi, og
varð lostinn skelfingu og reiði.
Á síðustu árum hefur okkur verið
talin trú um að ástand mála í Úg-
anda væri með besta móti, – þar
væri allt á uppleið, vaxandi hag-
vöxtur, átak í baráttunni við alnæm-
isveiruna hefði gengið ótrúlega vel,
fátækt að minnka … með öðrum
orðum fréttirnar þaðan hafa verið
jákvæðar og með allt öðru og betra
bragði en þær voru í tíð ofbeldis-
stjórnar Idis Amins og eftirmanna
hans á síðustu öld. En hvernig
stendur á því að ekkert er talað um
þetta sérstaka stríð, þar sem fórn-
arlömbin eru saklaust fólk, og þá
fyrst og síðast börn; – blásaklaus
börn?
Ali Ahadi fór fyrst til Norður-
Úganda sumarið 2003, og kveðst
hafa orðið fyrir áfalli við að sjá
ástandið þar með eigin augum.
„Þetta var verra ástand en ég hef
séð nokkurs staðar í veröldinni. Það
var erfitt að koma auga á nokkuð
gott á þessum slóðum. Það er rétt,
að ástandið í Úganda hefur batnað
umtalsvert, – en þar í endurspeglast
líka vandinn við að taka á þessu
skelfilega stríði. Vesturlönd horfa til
landsins og sjá allt sem vel hefur
verið gert í stjórnartíð Musevenis,
og þess vegna hafa stjórnvöld ekki
viljað tala um þetta einangraða stríð.
Enn koma 80% tekna landsins frá
þróunaraðstoð og erlendum styrkj-
um, og ef um þetta stríð verður tal-
að, óttast stjórnvöld að þjóðir heims
dragi úr þessum styrkveitingum,
eða hætti þeim. Á hinn bóginn eru
stjórnvöld í Úganda líka að hagnast
á stríðinu, því Bandaríkjamenn veita
fé til stríðsrekstrarins. Stjórnvöld
og stjórnarherinn, hafa því þrátt
fyrir allt takmarkaðan áhuga á því
að stríðinu ljúki, því þar með myndu
þessir styrkir Bandaríkjamanna
falla niður. Spilling er líka vandamál
tengt stríðinu. Salim Salid, bróðir
Musevenis forseta, er varn-
armálaráðherra landsins. Hann á
persónulega þyrlufyrirtæki og leigir
hernum þyrlurnar sem notaðar eru í
baráttunni við Andspyrnuher Drott-
ins. Þannig græðir hann á hverri
einustu ferð sem þyrlurnar fara í
bardaga við uppreisnarmennina.
Þetta er eins og leigubílastöð. Ef þú
átt þyrlurnar sem mala gull á stríðs-
rekstrinum, er skiljanlegt að þú haf-
ir ekki áhuga á því að stríðinu ljúki.
Enn eitt vandamálið tengist beint
styrkveitingum Bandaríkjamanna.
Fyrir hvern stjórnarhermann sem
tekur þátt í baráttunni við AHD
greiða Bandaríkjamenn laun. En
þegar hermenn falla, eða eru leystir
undan herþjónustu, er það ekki
skráð, svo herinn geti haldið áfram
að hirða launin þeirra. Þessum
draugaher er því haldið uppi af
Bandaríkjamönnum, en fjármun-
irnir fara beint í vasa yfirmanna í
hernum. Þannig er áhuginn fyrir að
ljúka stríðinu afar takmarkaður, og
mál eins og þessi eru eina ástæða
þess að það heldur áfram. Þess
vegna þarf heimsbyggðin einmitt
frekar að þrýsta á stjórnvöld í Úg-
anda um að stríðinu verði að linna.
Líttu á Írak, Rúanda, Júgóslavíu –
öll þessi stríð stafa af ástæðum sem
eru jafnflóknar og er í Úganda. Það
gerir þau svo erfið viðureignar og
lausnirnar svo vandfundnar. Það
sýnir okkur líka að stríð geta ekki
verið og mega ekki verða lausn á
samskiptum þjóðanna á 21. öld. Við
þurfum að fleygja þeirri hugmynd
að við eigum að jafna deilur okkar
með vopnum. Eina leiðin sem okkur
er fær er að setjast niður og ræða
hvert við annað.
Hvernig framtíð
eiga stríðsbörn?
Andspyrnuher Drottins er því
ekki stærsta endilega vandamálið í
þessu stríði í Úganda, – vandamálið
er miklu stærra og flóknara. Það
spillir líka fyrir að fólk í Suður-
Úganda treystir ekki íbúum norður-
hluta landsins, og það er gagn-
kvæmt. Við þurfum að þrýsta á
stjórnvöld í Úganda um að þau
hjálpi sinni eigin þjóð úr þessum
nauðum, og sameini þjóðina í friði og
trausti.“
Það er fátt sem dregur úr skelf-
ingunni að vita af börnum sem þurfa
að þjást í stríði – börnum sem þving-
uð eru til að vinna illvirki og glæpi
gegn vilja sínum. En þjáningin verð-
ur ekki minni, þótt þeim takist að
flýja; – hún verður öðruvísi.
„Í Úganda hafa mörg stríð verið
háð, allt frá því að nýlendutímanum
lauk, um miðjan sjötta áratug síð-
ustu aldar, og landið varð sjálfstætt.
Stríðið nú er það lengsta í sögu Afr-
íku á okkar dögum. Þar eru að vaxa
upp kynslóðir fullorðins fólks, sem
aldrei hefur upplifað frið. Hvernig
eiga slíkar kynslóðir að takast á við
að stjórna landinu í friði? Þetta er
mikið áhyggjuefni. Börnunum sem
tekst liðhlaup úr Andspyrnuher
Drottins, er ekki búin björt framtíð.
Samfélagið hafnar þeim, því mörg
hver hafa þurft að drepa sína eigin
ættingja og jafnvel foreldra og
systkini. Mörg þessara barna eiga
engan kost annan en að flýja aftur á
náðir uppreisnarmanna. Þau eiga
enga möguleika á að geta lifað eðli-
legu lífi, og þar með eiga þau sér
ekki framtíð.“
Í myndinni er það aðeins eitt barn
af þeim fjórum sem fylgst er með,
sem fagnað er af móður sinni við
heimkomuna úr stríðinu. Hinum er
ýmist hafnað, eða þau flýja sjálf
þann raunveruleika sem þeim er bú-
inn við aðstæðurnar heima fyrir.
Ahadi kveðst ekki vita hvert hlutfall
þeirra barna er sem eiga sér von um
eðlilegt líf með fjölskyldum sínum, –
þau séu afar fá. „Fólk spyr mig
gjarnan hvers vegna ættingjar þess-
ara barna taki þeim ekki fagnandi
þegar þau losna úr prísundinni. En
þetta er ekki svona einfalt. Hvernig
á gömul amma, eins og ein amman í
myndinni, að sætta sig við að sofa
undir sama þaki og barnabarn sem
hefur kannski myrt tugi manna, og
kannski hennar eigin nánustu að-
standendur líka? Hver vill áfellast
hana og segja að hún sé vond? En
svona eru stríð. Þau eyðileggja sál-
irnar, eyðileggja fólk, eyðileggja
samfélagið. Ég veit með vissu að fyr-
ir þetta þjást börnin. Þau koma
sködduð úr stríðinu, sum full af ang-
ist og reiði. Sjáðu drenginn Opio,
átta ára gamlan; – hann réð fyrir
hundrað manna herliði. Er einhver
leið til að barn eins og hann geti
nokkurn tíma lifað eðlilegu lífi?
Hann kemur heim úr stríðinu til
þess eins að horfa upp á föður sinn
sem er þjakaður af áfengissýki –
hefur engin tök á að fæða hann eða
klæða. Drengsins bíður ekkert ann-
að en örbirgð og volæði, og sér mun
betri kost í því að vera áfram í And-
spyrnuher Drottins. „Í stríðinu var
ég þó að minnsta kosti eitthvað,“
segir hann þegar hann hugsar til
baka til daga sinna með AHD. Þar
naut hann þó ákveðinnar virðingar
og fékk mat, hafði vopn til að verja
sig … svona eru stríð, og þess vegna
er svo erfitt að binda enda á þau.“
Ali Ahadi kveðst afar hamingju-
samur með þau viðbrögð sem mynd
hans hefur fengið víða um heim.
Týndu börnin fékk Panorama áhorf-
endaverðlaunin í Berlín 2005, fyrst
allra heimildarmynda, og hefur síð-
an sópað til sín margvíslegum verð-
launum, og hefur verið tilnefnd til
Óskarsverðlaunanna. Það sem gleð-
ur Ahadi þó ekki síður er það að
stjórnmálamenn og þeir sem gætu
haft áhrif, hafa líka sóst eftir að sjá
hana. „Þýska utanríkisráðuneytið
fékk okkur til að sýna myndina fyrir
þúsund gesti – allt sendiherra og
starfsmenn utanríkisþjónustu ým-
issa landa. Við höfum líka tekið þátt í
umræðum, – með stjórnmálamönn-
um um efni myndarinnar, og fyrir
liggur að hún verður sýnd fyrir Evr-
ópuþingið og þýska þingið. Sendi-
herra Úganda í Þýskalandi er líka
búinn að sjá hana, – en sagði ekkert
að sýningu lokinni – kom þó og tók í
höndina á mér. Myndin verður von-
andi sýnd í höfuðborg Úganda,
Kampala, en ekki í norðurhluta
landsins, – það yrði einfaldlega of
hættulegt fyrir börnin. Ég vona það
besta, – ég vona að myndin hafi ein-
hver áhrif á það að stríðinu linni.“
Kvikmyndir | Ali Samadi Ahadi, leikstjóri heimildarmyndarinnar Týndra barna, er gestur AKR
Í stríðinu var ég þó að minnsta kosti eitthvað
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.i
TENGLAR
..............................................
http://www.lost-children.de
Ljósmynd/David Baltzer/Zenit
Börnin sem fylgst er með í myndinni, Francis, Jennifer, Opio og Kilama.
Morgunblaðið/Golli Morgunblaðið
Ali Samadi Ahadi vonar að myndin hafi áhrif á það að stríðinu linni.
Í DAG fara fram pallborðs-
umræður á vegum Alþjóð-
legrar kvikmyndahátíðar í
Norræna húsinu þar sem fram-
lag kvikmynda til mannrétt-
inda verður kannað.
Þátttakendur: Ali Samadi
Ahadi, leikstjóri Týndu
barnanna; Birna Þórarins-
dóttir, framkvæmdastýra UNI-
FEM á Íslandi; Ellen Flanders,
leikstjóri Einskis aðskilnaðar;
Heiða Jóhannsdóttir, bók-
menntafræðingur; Samba Gad-
jigo, aðstandandi Mooladé, og
Stefán Ingi Stefánsson, fram-
kvæmdastjóri UNICEF á Ís-
landi. Umræðustjóri verður
Þórunn Sveinbjarnardóttir
þingmaður. Fundurinn verður í
Norræna húsinu og hefst kl.
17.
Fundurinn fer m.a. fram í
tilefni af komu Samba Gadjigo,
aðstandanda kvikmyndarinnar
Moolaadé eftir Ousmane Sem-
bene sem frumsýnd verður á
miðvikudag kl. 19:30. Samba
Gadjigo verður viðstaddur sýn-
inguna og svarar spurningum.
Hvert er framlag kvik-
mynda til mannréttinda?