Morgunblaðið - 05.10.2005, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 5. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
É
g er með grunnskóla-
próf í sundi, há-
skólapróf, hef lokið
skyndihjálp-
arnámskeiði og sat
barnfóstrunámskeið þegar ég var
12 ára gömul. Samt er sumt sem
ég á erfitt með að átta mig á. Til
dæmis er búið að segja mér sjö
sinnum hvernig flugvélar virka en
ég á samt erfitt með að skilja
hvernig margra tonna stálklump-
ur getur hafið sig si svona til lofts
og þotið um himinhvolfið með frí-
hafnargóss, tonn af mannabeinum
og slepjulegan eggjarétt í mat-
arbökkum.
Ég skil ekki hugmyndina á bak
við hátæknisjúkrahúsið. Þarf ekki
fyrst að manna þær deildir sem
fyrir eru og hætta reglulegum lok-
unum þeirra?
Ég skil ekki af hverju Selma
vann ekki Júróvísjón á sínum tíma
og ég veit að Evrópuþjóðir hafa
hreinlega ekki náð boðskap Gleði-
bankans. Sigurinn hefði verið okk-
ar ef þær hefðu vitað um the wor-
ries you should not have of all the
yellow notes.
Ég skil ekki hvernig fólki getur
fundist sjálfsagt og eðlilegt að land
vort sé að breytast úr Íslandi í Bíl-
sland. Í ágústmánuði voru fluttir
inn 80% fleiri nýir bílar en á sama
tíma í fyrra. Hei, kaupum endilega
ál og meira ál og það á lánum og
fleiri lánum. Það eru ofsa góðir
lánamöguleikar þarna hjá BK
banka og hreint unaðsleg kjör hjá
Arðræningjanum Fjármálastofn-
un – einungis 21% vextir og mögu-
leiki á endalausum yfirdrætti.
Já, mér er raunar lífsins ómögu-
legt að skilja að bankarnir finni
ekki til ábyrgðar sinnar gagnvart
neyslu og skuldsetningu þjóð-
arinnar. Allra augu beinast að
Seðlabankanum og því hvaða há-
tækni-kælisprey Davíð ætli að
galdra fram til að úða á hagkerfið.
En hvað með bankastofnanirnar
sem lánuðu Nonna og Manna fyrir
einbýlishúsum og utanlands-
ferðum? Ákvarðanatakan er auð-
vitað fólksins – en hver hélt lán-
unum að lýðnum? Maður reynir
ekki að telja átján ára bólugröfn-
um unglingi trú um að hann þurfi
bæði fartölvu og fínt visakort –
þótt maður sé í samkeppni. Maður
hugsar ekki daga og nætur, fund
eftir fund, hvernig hægt sé að fá
hann til að spreða sem mestu og
halda að honum yfirdrætti – þótt
mann langi ofboðslega að koma vel
út á næsta ársfjórðungsyfirliti.
Ég skil ekki af hverju það var
talið lífsnauðsynlegt að ég gæti
hoppað yfir hest í skólaleikfimi og
gert aðrar hundakúnstir. Hverjum
datt í hug að það væri hollt og gott
fyrir æsku landsins að æða að
trampólíni, taka stökk og fara síð-
an hríðskjálfandi í kollhnís á
harðri trékistu? Ég fullyrði að ég
hef aldrei lent í þeirri stöðu að
þessi kunnátta hafi verið ómiss-
andi. „Bíddu, bíddu, nú ætla ég að
taka kistukollhnísinn!“ Ég var ein-
ungis nýbyrjuð í grunnskóla þegar
ég slasaði mig á kisturassgatinu.
Ég hitti ekki á kistuna og endaði
uppi á sjúkrahúsi með marin rif-
bein. Og kistan? Hún var þarna
enn þegar ég kom til baka og hélt
áfram að hrella mig. Næstu tíu ár-
in.
Ég skil ekki hvernig hægt er að
vera voða hissa á því að allt hafi
farið í bál og brand í Írak. Sá sem
var fjölmiðlafulltrúi Bandaríkja-
hers þegar ráðist var inn, hefur
viðurkennt að hafa vitað nákvæm-
lega ekkert um landið og stuðst við
bókina Iraq for Dummies.
Ég skil ekki af hverju þjóðin er
alltaf að tala um Baugsmálið. Mér
er ómögulegt að skilja hví hún hef-
ur ekki séð að þetta er Stóra-
Jónsmálið og miklu yfirgripsmeira
en sem nemur einungis Baugi. Það
er augljóst að seinustu daga höfum
við ekki verið neitt annað en leik-
soppar valdamikils Jóns sem um-
vefur íslenskt samfélag. Það er
ekki Baugur sem á Ísland og Dan-
mörku. Það er Jón. Það skiptir
engu hvort um er að ræða lögfræð-
inga eða stórkaupmenn, Jón er í
þeim öllum. Hann er Ásgeir, Ger-
ald og Steinar.
Þegar betur er að gáð sést að
Bónusheitið er ekkert nema yf-
irskin yfir hið rétta nafn versl-
unarinnar: Jónus. Og hver stofnaði
Jónus? Jú, það var Jóhannes.
Nafnið Jón er ekkert nema stytt-
ing á nafninu Jóhannes. Jóhannes
skírari er á ensku John the bapt-
ist. Kæru Íslendingar, fjallkona og
fjármálaspekúlantar, þetta ber allt
að sama brunni: Nefnilega Jóni.
Jón er bæði karl og kona. Ég
sjálf er til dæmis Jónsdóttir en
pabbi minn heitir Jón. Tilviljun?
Nei, þetta sýnir einfaldlega hversu
klókur Jón er.
Seinustu vikur hefur Jón farið
mikinn og hlegið hátt í Stóra-
Jónsmálinu. Hann hefur tekið
myndir allra sem að því koma.
Hann er sem dæmi Jónína Ben.
Hann er líka yfirmaður efnahags-
brotadeildar ríkislögreglustjóra:
Jón H.B. Snorrason. Jón hinn allt
umlykjandi reyndi að dulbúa sig í
Haraldi Johannessen, ríkislög-
reglustjóra, en ég sá í gegnum
gervið. Og hver er fréttaritstjóri
Fréttablaðsins nema Sigurjón M.
Egilsson? Auk þess hef ég það fyr-
ir víst að bæði Styrmir og Kjartan
Gunnarssynir þekki báðir þó
nokkra Jóna og séu jafnvel frænd-
ur einhverra.
Það er sem ég segi: Jón er alls
staðar. Hann er í lagatextum: Jón
er kominn heim. Hann er í sjampó-
brúsum: Johnson&Johnson. Og
haldið þið að það sé tilviljun að
hinn máttugi miðill sjónvarp, sem
tröllríður íslensku nútíma-
samfélagi, heitir einmitt sjónvarp?
Haldið þið að það sé hending að
konungur skógarins, sá sem öllu
ræður, er einmitt ljónið? Nei, Jón
ræður. Eru vinsældir Sálarinnar
hans Jóns míns? Er það tilviljun
að orðið jól er grunsamlega líkt
orðinu jón? Nei. Jól eru Jón og
velta því milljörðum.
Ég botna kannski ekki í flug-
vélaverkfræði en ég sé í gegnum
hann Jón.
Ég sé þig,
Jón!
Það eru ofsalega góðir lánamöguleikar
þarna hjá BK banka og hreint unaðsleg
kjör hjá Arðræningjanum Fjármála-
stofnun – einungis 21% vextir og mögu-
leiki á endalausum yfirdrætti.
VIÐHORF
Sigríður Víðis Jónsdóttir
sigridurv@mbl.is
JAKOB Frímann Magnússon ger-
ir athugasemd við athugasemd mína
vegna greinar hans um það sem
hann kallaði „dýrustu embættisaf-
glöp Íslandssögunnar“. Hann setti
reyndar spurningarmerki á eftir fyr-
irsögninni, en vinnu-
brögð embættis Rík-
islögreglustjóra sagði
hann „forkastanleg“ og
einnig að innrás í fyr-
irtæki Baugs árið 2002
hafi verið „algerlega
óþörf“. Rannsókn efna-
hagsbrotadeildar á
bókhaldi Baugs er að
hans mati eini glæp-
urinn sem framinn hef-
ur verið.
Í greininni gaf Jakob
sér að „skaðræðið af
völdum Ríkislög-
reglustjóra-innrásarinnar“ hafi
numið 300 milljörðum plús ein-
hverjum afleiddum trilljónum sem
hann átti reyndar erfitt með að skil-
greina. Síðast en ekki síst komu svo
hótanirnar um hugsanlega máls-
höfðun Baugsmanna á hendur ríkinu
(íslenska skattgreiðendur), þegar
ákærðu yrðu sýknaðir. Jakob Frí-
mann er þannig búinn að kveða upp
sinn dóm áður en dómstólarnir hafa
náð að opna málsgögnin. Ég benti
einfaldlega á fáránleikann í rök-
semdafærslu hans hvað varðaði
meint tap fyrirtækisins. Þá snýr
hann við blaðinu og fer að dylgja um
leka sem átti sér stað meðan á rann-
sókninni stóð. Þessi leki á að sýna að
ekki hafi verið heiðarlega staðið að
vinnslu málsins. Kannski er Jakob
svo upptekinn á samsæriskenniga-
fundum Samfylkingarinnar að hann
hafi ekki tekið eftir því að þessa dag-
ana er þjóðfélagið upp að hnjám í
leka.
Lekar orsakast einkum af tvennu.
Annars vegar eru það
lítilsigldir ein-
staklingar sem reyna
að upphefja sjálfa sig
með því að segja frá því
sem aðrir ekki vita,
hins vegar er leki
stundum notaður til að
koma höggi á aðra.
Dæmi um slíkan leka
er birting einkapósts
Jónínu Benedikts-
dóttur og Jóns Geralds
Sullenberger í Frétta-
blaðinu. Mér er fyr-
irmunað að sjá að upp-
lýsingar fréttamanna um rannsókn
Baugsmálsins hafi á nokkurn hátt
getað gagnast ríkislögreglustjóra-
embættinu. Það segir sig sjálft að
viðvörun um húsleit er ekki í þágu
rannsóknaraðilanna. Það er því eng-
an veginn á hreinu hver lak né hver
tilgangurinn með upplýsingunum
var. En fyrst Jakob nefnir þátt
Stöðvar 2 er ekki úr vegi að benda
honum á að Baugur á nú bæði Stöð 2
og Norðurljós með manni og mús.
Því ætti að vera hægt um heimatök-
in fyrir þessa aðila að komast að því
hvaðan upplýsingarnar komu. Það
er að segja hafi Jakob, Samfylkingin
eða jafnvel Baugur áhuga á að leita
uppsprettunnar. Mér sýnist áhugi
Jakobs og félaga þó frekar snúast
um áróðursgildi dylgnanna.
Það er ábyrgðarhlutur að grafa
undan tiltrú manna á opinberum
stofnunum. Samfylkingin hefur lagt
sig í líma við að gera ríkislög-
reglustjóraembættið tortryggilegt í
augum almennings. Einkum virðist
ríkislögreglustjórinn vera þeim
þyrnir í augum. En þar sem ekki
hefur tekist að sýna fram á að hann
hafi brotið annað af sér en að vera
sonur fyrrverandi ritstjóra Morg-
unblaðsins er aur og skít slengt í all-
ar áttir í von um að eitthvað festist
einhvers staðar. Nú hefur Jakob
Frímann tekið við keflinu. Spurn-
ingin er hins vegar í hvaða átt hann
eigi að hlaupa. Til að létta honum
valið bendi ég honum vinsamlegast á
að rannsókn efnisatriða málsins er
nú lokið og málið í höndum dómstól-
anna. Grein hans er því eins og hver
önnur „rauð síld“, sem hefur þann
tilgang einan að draga athyglina frá
meginatriði málsins, sem er „brutu
Baugsmenn af sér eða ekki?“
Leki á leka ofan
Ragnhildur Kolka svarar Jak-
obi Frímanni Magnússyni: ’Samfylkingin hefurlagt sig í líma við að
gera ríkislögreglu-
stjóraembættið tor-
tryggilegt í augum al-
mennings.‘
Ragnhildur Kolka
Höfundur er lífeindafræðingur.
HINN 8. október næstkomandi
verður efnt til kosninga í 62 sveit-
arfélögum með því yfirlýsta mark-
miði að fækka sveitarfélögum um
meira en helming, úr 95 í 42. Full-
yrt er að ekki séu
aðrir kostir vænlegri
til að „efla sveit-
arstjórnarstigið“ en
megindriffjöður á bak
við er ríkisvaldið með
félagsmálaráðherra í
fararbroddi. Hann
skipaði „sameining-
arnefnd“ sem fékk
það veganesti að
standa fyrir til-
lögugerð um um-
rædda fækkun sveit-
arfélaga. Valdboðið í
þessu afdrifaríka máli
kom þannig að ofan en ekki frá
einstökum sveitarfélögum. Ríkið
lagði bæði til fé og mannafla til að
reka áróður fyrir þessari patent-
lausn á meintum vanda sveitarfé-
laga vítt og breitt um landið, en nú
eftir á reynir ráðherrann að gera
sem minnst úr sínum hlut og aðrir
eru látnir taka við keyrinu.
Samræmd kollsteypa
Ekki er ástæða til að amast við
breytingum á sveitarstjórnarstig-
inu ef eðlilega er að þeim staðið og
þær endurspegla vilja fólks á við-
komandi svæðum. Sveitarstjórn-
arstigið stendur næst fólkinu í við-
komandi byggðum og mikilvægt er
að það þróist í góðri sátt og þann-
ig að íbúarnir séu þátttakendur í
ákvörðunum. Þessu er ekki að
heilsa í þeirri samræmdu koll-
steypu sem nú er undirbúin. Kosn-
ingar eiga að vísu að skera úr, en
skipulag þeirra er með þeim hætti
að framkvæmdastjórn Evrópusam-
bandsins væri fullsæmd af fyr-
irkomulaginu. Falli atkvæði meiri-
hluta manna í einu sveitarfélagi
gegn sameiningu skulu þeir hinir
sömu eiga kost á að endurskoða
hug sinn að sex viknum liðnum!
Öll sund til baka eru hins vegar
tryggilega lokuð eins og Svarfdæl-
ingar hafa nýlega mátt reyna.
Hagræðing og
hagkvæmni ráða för
Þessi sameiningarkollsteypa er
fyrst og fremst rekin á fjárhags-
legum forsendum og
undir þeim formerkj-
um að viðkomandi
sveitarfélög „væru
nægilega burðug til
að sinna lögbundnum
verkefnum án sam-
vinnu við önnur sveit-
arfélög“ eins og segir
í nýju dreifiriti Sam-
einingarnefndar á
miðsvæði Austfjarða.
Samvinna sveitarfé-
laga um skyld málefni
er samkvæmt þessum
boðskap óæskileg. Al-
þekkt er að hagkvæmnirök leiða
þá sem á þau trúa út í að leita
lausna í stöðugt stærri og stærri
einingum. Í sveitarstjórnarmálum
verður slíkt hins vegar á kostnað
lýðræðis, þ.e. yfirsýnar fólks yfir
þau málefni sem næst því standa
og tengsla við þá fulltrúa sem það
kýs til setu í sveitarstjórnum. Vax-
andi skrifræði og ópersónulegt
embættismannavald er þá skammt
undan í stað lifandi samskipta í
nærumhverfi.
Hallarbylting í sumarleyfum
Á Austurlandi sem annars stað-
ar eru trippin nú rekin hratt. Sjö
ár eru frá því að stofnað var sveit-
arfélagið Fjarðabyggð með sam-
runa Reyðarfjarðar, Eskifjarðar
og Neskaupstaðar. Talsvert vantar
á að festa hafi skapast í málefnum
þess sveitarfélags og margir sjá
enn eftir fyrra umhverfi. Vandinn
tengist ekki síst því að um er að
ræða þrjá þéttbýlisstaði sem ekki
ná að mynda heildstætt samfélag
nema með markvissu og þol-
inmóðu ræktunarstarfi. Nú á í
einu vetfangi að bæta við þremur
byggðarlögum, hverju með sinn
byggðakjarna. Samstarfsnefnd og
málefnahópar fulltrúa frá sveit-
arfélögum á þessu svæði höfðu að-
eins þrjá sumarmánuði, júní til
ágúst 2005, til að bera saman bæk-
ur sínar um tillögur að mál-
efnaskrá sem nú skal kjósa um
innan hálfs mánaðar. Bæklingur
„sameiningarnefndarinnar“ sem
dreift hefur verið ber skýr merki
þessa óðagots og er lítið annað en
fyrirsagnir án innihalds. Ekki er
þar fjölyrt um hvernig tryggja eigi
lýðræðislega aðkomu íbúa byggð-
arlaganna að eigin málefnum.
Sem rök fyrir sameiningu má í
bæklingnum m.a. lesa undir yf-
irskriftinni Velferð íbúa: „Þá auð-
veldar það störf á félagsþjón-
ustusviði í stærri sveitarfélögum
að nálægð starfsmanna og þeirra
sem þurfa að nota þjónustuna er
ekki eins mikil og í smærri sveit-
arfélögum.“ (s. 5, leturbr. HG) Það
er jafn gott að smælingjarnir séu
ekki að trufla vitringana sem að
úrlausnum vinna!
Við annan tón kveður þegar
kemur að fjárfestum: „Nýtt sveit-
arfélag komi eins og frekast er
kostur til móts við þær kröfur sem
fjárfestar og fyrirtæki gera til að-
stöðu og þjónustu á þess vegum.“
(s. 11) Til að þetta gangi eftir er
auðvitað handhægt að hafa höf-
uðstöðvar stjórnsýslu á Reyð-
arfirði, eins og boðað er í bækl-
ingnum, þ.e. undir verksmiðjuvegg
þess atvinnurekanda sem hvort eð
er mun verða hæstráðandi í
Fjarðabyggð.
Sameining sveitarfélaga á
kostnað lýðræðis
Hjörleifur Guttormsson fjallar
um sameiningu sveitarfélaga ’Kosningar eiga að vísuað skera úr, en skipulag
þeirra er með þeim
hætti að framkvæmda-
stjórn Evrópusam-
bandsins væri fullsæmd
af fyrirkomulaginu.‘
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er fv. alþingismaður og
ráðherra.