Morgunblaðið - 29.10.2005, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Á vinnustofunni er Helgi Þor-gils að vaska upp og að þvíbúnu liggur leiðin til Ak-
ureyrar, að hengja upp í Lista-
safninu á Akureyri en sýning á
verkum hans hefst þar í dag.
Helgi segir að Hannes Sigurðsson,
forstöðumaður safnsins, hafi viljað
sýna ný og nýleg verk til að veita
heilsteypt yfirlit yfir feril hans á
síðustu árum. Til Akureyrar fóru
því 12 stór málverk, nokkur
minni, og sex skúlptúrar – allt
verk frá síðustu árum, auk nokk-
urra tuga teikninga.
Í greininni Tregablandin feg-
urð, sem Christian Schoen, for-
stöðumaður Kynningarmiðstöðvar
íslenskrar myndlistar, skrifar um
Helga Þorgils í sýningarskrána,
veltir hann því fyrir sér að út frá
ákveðnum hugmyndum um fag-
urfræði og sundurgreinandi sýn á
ástand samfélagsins hafi allur
„ferill Helga Þorgils verið eins
konar tímaskekkja“. Og enn-
fremur að hvað áherslur varði
„virðist Helgi Þorgils vera á skjön
við samtíma sinn“.
  
Helgi hlær þegar hann erspurður hvort hann sé á
skjön við samtímann, en segist þó
kannski vera það að einhverju
leyti. „Það eru svo margir á skjön
við hann. Nóg er að líta á marga
þeirra listamanna sem ég sýni iðu-
lega með, þeir eru með samtím-
anum að einhverju leyti en samt
pínulítið sérviskulegir.
Ég man að í grein um Fen-
eyjabíennalinn þegar ég sýndi þar
var skrifarinn frekar neikvæður
en sagði þó að þarna væru nokkr-
ir jákvæðir punktar. Svo taldi
hann upp nokkra listamenn og
endaði með að segja: og sérvitr-
ingur frá Íslandi.
Ég veit ekki hvort það sé bein-
línis hægt að tala um tímaskekkju,
þótt það sé svo sem ágætt, vegna
þess að það sem sýnist ef til vill
vera skekkja er kannski allt í einu
það rétta. Við erum alltaf á öðrum
stað en við höldum.
Margir listamenn, og ég þar á
meðal, vilja endurskoða þætti í
módernismanum, leita kannski
frekar að þessari raunverulegu
frásagnarlegu fagurfræði en því
sem Bauhaus-menn og fleiri voru
að leita að; þó með þeirra þekk-
ingu í farangrinum. Þeir strokuðu
að einhverju leyti út fagurfræði
frásagnarinnar.
Frásagnarþátturinn í myndlist-
inni hefur, almennt séð, verið
frekar til hliðar í langan tíma – og
jafnvel verið mönnum illskiljan-
legur.“
Má halda því fram að í verkum
þínum sé gegnumgangandi list-
rænn mótþrói?
„Ég get alveg gengist við því.
Formfræði, sem ég held að eigi
rætur í Bauhaus og slíkum hreyf-
ingum, stimpist á við annars kon-
ar fagurfræðileg átök; frásagn-
arátök.
Þess háttar átök hafa reglulega
komið upp í listasögunni. Þegar
nýklassíkin kom fram rétt fyrir
1800, þá sótti hún í Grikkina, svo
virðist alltaf koma eins konar
formleysisástand á milli. Eins kon-
ar ný nýklassík kom fram í Evr-
ópu um 1920, hreyfing sem meðal
annarra de Chirico, Morandi og
Picasso voru hluti af og margir
minna þekktir listamenn. Upp úr
því kom þessi mikla form-
fræðibylgja Bauhaus-skólans.“
Samkvæmt sínum lestri virðist
Schoen upplifa þig sem nokkuð
einangraðan mann í íslenskri
myndlist. Ertu einangraður?
„Á Íslandi? Til langs tíma litið
þá gæti ég trúað því. En eru ekki
margir einangraðir hérna? Þetta
er svo lítið land og ef þú ferð ekki
alveg eftir þeim meginstraumi
sem er í tísku hérna verðurðu
sjálfkrafa einangraður,“ segir
Helgi og hlær. „Þótt Svavar
Guðnason væri á sínum tíma al-
þjóðlegastur íslenskra myndlist-
armanna, var hann samt ekki sá
einangraðasti hérna?
Einhver togstreita veldur því að
ég hef alltaf gaman af að kljást
við verkefni sem eru af sumum
talin löngu úrelt, eins og port-
rettin og landslagið. Að taka fyrir
eitthvað mjög hefðbundið, sem er
eiginlega orðið óhefðbundið því
enginn tekur mark á því lengur,
og finna hvort það eru ekki spenn-
andi fletir á því. Þannig hefur
listasagan alltaf virkað.“
  
Í sýningahaldi þínu sem sýning-arstjóri og myndlistarmaður
hefurðu kannski frekar litið á
verk í alþjóðlegu samhengi en ís-
lensku.
„Já, vinir í myndlistarumræð-
unni eru oftar útlendingar en Ís-
lendingar. Á mínu svæði að
minnsta kosti.“
Hvað er þitt svæði?
„Ég ákvað tiltölulega snemma
að ég vildi á einhvern hátt taka
inn nokkuð sem lýsa má sem dag-
bók; frásögn sem gæti á sama
tíma verið að kallast á við mynd-
listarsöguna. Flétta eins konar ab-
strakt skipulagi veruleikans inn í
sögulegan skilning.
Ég held ég sé að fást við merk-
ingarmál myndlistarsögunnar og
hinnar almennu sögu í senn. List-
sögunnar; myndlistar og bók-
mennta.
Þetta er einhvers konar rann-
sókn á einhverju sem við þekkjum
en maður getur alltaf gefið nýtt
líf, fundið nýtt sjónarhorn.
Þegar nýja málverkið var sem
æstast, expressjónískast og villtast
féllu einhverjar af eldri mynd-
unum mínum undir það, fyrir hálf-
gerða tilviljun. Ég fór mjög fljót-
lega í einhvers konar andspyrnu
við þessar hræringar í vinnu-
brögðum, fór meðal annars mikið
að skoða og leita í Pre-Rafaelít-
ana. Reyna að finna einhverja
hógværari fegurð.
Ég er í námi alinn upp af kons-
eptlistamönnum, sem notuðu mikið
ljósmyndir. Þeir sögðu gjarnan að
ljósmyndin mætti aldrei vera „full-
komin“, það mættu vera hár og
ryk inni á henni, sem er á ein-
hvern hátt líkt því sem nýmál-
ararnir lögðu upp með. En þess í
stað langar mig til að fjarlægja
hárin og koma hinum megin frá,
að sama mótífi, en gera það eins
og það væri unnið af manni sem
þekkti nokkuð til listasögunnar,
fagurfræði og slíkra þátta.“
  
Þú talar um leit að hógværrifegurð. Fegurð er hugtak
sem margir listamenn hafa forðast
í seinni tíð. Þú hikar ekkert við að
mála svani á flugi, fugla í móa,
fiðrildi og víðáttur náttúrunnar;
viðteknar ímyndir fegurðar, hluti
sem sumir segja að daðri við kits.
Þú óttast ekki þessa fegurð?
„Nei. Í sumar sýndi ég nokkur
verk í Skálholti, á hverri mynd
var risastór ávöxtur og drengur.
Ég held að einn gagnrýnandi hafi
meint að þetta væri kits, en mál-
arar sem sáu þessa seríu þegar ég
sýndi hana erlendis – menn sem
telja kits eitthvað það alömurleg-
asta sem til er – tóku þessar
myndir samt alvarlega. Þarna er
einhver bláþráður sem sker úr
um, og það getur oft verið undir
áhorfandanum komið hvernig
hann flokkar verkin. Í rauninni er
ég að vinna með sögulegt merk-
ingarmál, eins og ég sagði. Margir
hugsa trúlega til Rafaels þegar
þeir sjá þessi verk. Þessir drengir
horfa angurværir til áhorfandans.
Mér finnst kits yfirleitt eyða til-
finningum og skilningi, ekki
myndefni í sjálfu sér.
Börn eða ávextir eru ekki kits í
sjálfu sér. Mér finnst það mjög
spennandi svæði.
Ég hef marga útgangspunkta í
myndunum mínum, en hvað svona
verk varðar, þá velti ég því fyrir
mér í upphafi hvort ég gæti unnið
með svona myndefni á heiðarlegan
hátt. Maður er alltaf að taka ein-
hverja merkingu og setja í nýtt
samhengi.
Á sínum tíma, þegar ég rýndi í
Pre-Rafaelítana, þá las ég ein-
hvers staðar í texta eftir John Ru-
skin, sem var málsvari þeirra, að í
Hertogahöllinni í Feneyjum væru
engir gluggar eins; þeir væru eins
og blómin, öll virtust þau eins en
hvert hefði sína einstöku tilveru.
Þetta finnst mér skemmtileg fag-
urfræði.“
’Ég held ég sé að fástvið merkingarmál
myndlistarsögunnar og
hinnar almennu sögu í
senn. Listsögunnar;
myndlistar og bók-
mennta.‘
AF LISTUM
Einar Falur Ingólfsson
Sjálfsmynd – ungur drengur með ávaxtakörfu, 1988. Olía á striga, 100 x 95
cm. Myndin er byggð á málverki eftir Caravaggio.
efi@mbl.is
Sýning á verkum Helga Þorgils
Friðjónssonar verður opnuð í
Listasafninu á Akureyri klukkan
15 í dag.
Í leit að hógværri fegurð
Morgunblaðið/Einar Falur
Helgi Þorgils: „Einhver togstreita veldur því að ég hef alltaf gaman af að
kljást við verkefni sem eru af sumum talin löngu úrelt, eins og portrettin.“
AÐ VERA „schizoid“ er ekki það
sama og að vera „skitsófrenískur“,
auk þess sem hið síðarnefnda vís-
ar ekki til þess að vera með klof-
inn persónuleika, eins og ætla
mætti af tónleikaskrá Sinfón-
íuhljómsveitar Íslands á fimmtu-
dagskvöldið. Einstaklingar með
„schizoid“-einkenni eru haldnir
ákveðinni persónuleikatruflun sem
fyrst og fremst einkennist af sjúk-
legri þörf til að einangra sig en
„skitsófrenía“ er alvarlegur geð-
sjúkdómur er markast af rang-
hugmyndum, ofskynjunum og öðru
í þeim dúr. Að vera með klofinn
persónuleika er svo eitthvað allt
annað og nefnist Multiple Per-
sonality Disorder á ensku.
Ástæðan fyrir því að ég bendi á
þetta er nafnið á verki eftir Mark
Anthony Turnage sem Sinfónían
flutti á tónleikunum undir stjórn
Rumon Gamba, en það hét
Scherzoid. Í tónleikaskránni var
gagnrýnislaust vísað í orð tón-
skáldsins, sem gaf í skyn að nafnið
væri leikur að orðunum scherzo,
er þýðir gamanþáttur, og schizoid,
vegna þess að það væru „þrjú
scherzo í gangi í verkinu, svo
þetta er svolítið „skitsófrenískt“
verk…“ – rétt eins og um væri að
ræða tónverk með klofinn per-
sónuleika og sjúkdómurinn rang-
lega nefndur skitsófrenía. Vissu-
lega VAR tónlistin klofin og
margbrotin og allaveganna, en það
hefur ekkert með orðið schizoid að
gera, hvað þá skitsófreníu.
Miklu nær væri að túlka nafn
verksins út frá öðrum orðum með
endinguna „oid“, t.d. humanoid,
sem hefur merkinguna „með ein-
kenni manns“ – því vissulega bar
tónsmíðin merki gamanþáttar,
a.m.k. var hún á köflum verulega
fyndin, sérstaklega upphafið og
endirinn. Auk þess var hún
óvenjulega lífleg, jafnvel ofstopa-
full, og ég gat ekki betur heyrt en
að markviss leikur hljómsveit-
arinnar gerði henni ágætlega skil.
Ekki síðri var fiðlukonsertinn
eftir Mendelssohn, sem ég satt
best að segja hélt að hefði verið
fluttur svo oft í gegnum tíðina að
það væri búið að banna hann. Á
óvart kom því hve fersk túlkun
fiðluleikarans Tasmin Little
hljómaði; kadensan í miðjum
fyrsta þættinum var forkunn-
arfögur og þegar hljómsveitin tók
við var það svo hrífandi að maður
komst við. Hægi þátturinn var líka
einstaklega sannfærandi og má
því almennt segja um frammistöðu
fiðluleikarans að hún hafi verið
firnagóð, yfirleitt fullkomin tækni-
lega og ávallt leiftrandi af skáld-
skap. Engin geðveiki þar á bæ!
Síðast á dagskránni var fjórða
sinfónían eftir Brahms. Fyrir utan
fremur ósamtaka leik í fyrsta
þættinum og dálítið óhreinan
hornablástur var leikur hljóm-
sveitarinnar prýðilegur og varð
stöðugt betri eftir því sem á leið.
Hægi kaflinn var heillandi dul-
úðugur, þriðji þátturinn skemmti-
lega hömlulaus og sá fjórði mark-
visst byggður upp og með
mögnuðum endi sem var fyllilega í
anda tónskáldsins. Almennt talað
var túlkunin heilsteypt, sem var
eins gott því verkið hefur, þrátt
fyrir lengd, sterkan heildarsvip.
Ljóst er að Brahms var ekki klof-
inn persónuleiki, ó nei.
Geðveiki eða ekki geðveikiTÓNLISTHáskólabíó
Turnage: Scherzoid; Mendelssohn: Fiðlu-
konsert; Brahms: Sinfónía nr. 4. Sinfón-
íuhljómsveit Íslands lék undir stjórn
Rumon Gamba. Einleikari: Tasmin Little.
Fimmtudagur 27. október.
Sinfóníutónleikar
Jónas Sen