Morgunblaðið - 29.10.2005, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF




 
Þær Ingibjörg og Ásdís Sig-urðardætur eru yngstaraf sex systkinum og árineru aðeins tvö á milli
þeirra. Þær höfðu því mikinn fé-
lagsskap hvor af annarri þegar þær
voru litlar og voru duglegar að
finna sér eitthvað til dundurs. Eitt
af því sem þær styttu sér stundir
við, var að spyrja hvor aðra hvern-
ig hitt eða þetta nafnið væri á lit-
inn. „Við eigum góðar minningar
frá því að liggja saman á síð-
kvöldum uppi í rúmi mömmu og
pabba þegar við vorum einar heima
og þá vorum við að bera saman liti
í nöfnum. Við sáum nefnilega alls
ekki alltaf sama litinn í sama nafn-
inu. Og stundum lágum við líka úti
í móa og spurðum hvor aðra. Þetta
var einskonar leikur hjá okkur.
„Hvernig finnst þér Jón?“ spurði
ég kannski og þá svaraði Ásdís,
„Hann er svona dökkblár,“ en Jón
er eitt af fáum nöfnum sem okkur
finnst vera eins á litinn,“ segir
Ingibjörg.
Hver stafur hefur sinn lit
Þær systur hafa séð orð í litum
frá því þær muna eftir sér og lita-
upplifunin hefur alltaf verið sterk-
ari á nöfnum heldur en öðrum orð-
um. „Við héldum að allir aðrir sæju
líka nöfn í litum en við komumst
fljótt að því að svo var ekki,“ segir
Ingibjörg sem minnist þess þegar
hún hafði nýlega kynnst manninum
sínum og spurði hann hvernig hon-
um fyndist eitthvað nafn vera á lit-
inn. „Hann botnaði ekkert í um
hvað ég var að tala, en hann sér
aftur á móti tölustafi í skipulegu
munstri eða runu.“
Þær segja að litaupplifunin á
orðum komi út frá því að þær sjá
einstaka stafi í litum. „A er til
dæmis rauður stafur og Ö er grár
eða brúnleitur,“ segir Ásdís og
bætir við að nöfn sem innihalda
bókstafinn H séu yfirleitt grænleit
hjá henni. „Hjalti, Hildur, Hrefna
og Grétar eru til dæmis græn, en
svo geta þeir stafir sem standa við
hliðina á háinu eða géinu, breytt
heildarlit nafnsins.“
Fáir eru bleikir og túrkísbláir
Þær segja að sum nöfn séu í
fleiri en einum lit, sérstaklega
lengri nöfn. „Nafnið mitt er til
dæmis blátt í byrjun en gult í end-
ann,“ segir Ingibjörg en í huga Ás-
dísar er það ljósblátt með svörtum
doppum. Ásdísi finnst sum nöfn
vera með yrjum og stundum hangir
eins og litaður spotti í enda þeirra.
„Mér finnst til dæmis Rut vera
hvítt nafn með rauðum spotta niður
úr téinu.“ Og sum orð eru í þremur
litum eins og Lára sem byrjar
svört, fer svo yfir í dökkblátt og
endar í appelsínugulu hjá Ingi-
björgu. En hún segir mjög fá nöfn
vera bleik, Þór sé eitt dæmi um
bleikt nafn. Ásdís segir túrkísbláan
vera mjög sjaldgjæfan hjá sér,
Ragnar sé eitt af fáum nöfnum sem
hún sjái í þeim lit.
Sonurinn með sama hæfileika
Þær systur segja litina vera mis-
jafnlega þétta, sumir séu svolítið
gagnsæir og aðrir mjög mattir. Lit-
um sumra nafna getur verið erfitt
að lýsa, því þeir finnast eiginlega
ekki í litrófinu og eins getur áferð
þeirra verið ólík. Þá grípa þær til
líkinga. „Stafirnir í nafni einnar
vinkonu minnar eru til dæmis dún-
mjúkir en ekki hvassir og þess
vegna er nafnið hennar eins og súr-
mjólk með púðursykri sem ekki er
búið að hræra saman,“ segir Ingi-
björg og Ásdís gefur annað dæmi:
„Kristínarnafnið er appelsínugult
og brúnt, ekki ósvipað og lakkr-
ískonfekt.“
Þær segjast vera mjög glaðar yf-
ir því að búa báðar yfir svona sam-
skynjun, því það hafi gefið þeim
margar góðar stundir saman.
„Þetta virðist vera arfgengt því
Sigurður sonur minn sér nöfn í lit-
um, en hin börnin mín tvö gera það
ekki,“ segir Ásdís. Ingibjörg segist
vera ein um þessa skynjun í sinni
fjölskyldu en Sigurður sonur henn-
ar sér aftur á móti myndir þegar
hann hlustar á tónlist.
Gimsteinar í Spuri
Þær systur minnast þess að hafa
á uppvaxtarárum sínum verið dug-
legar við að hafa ofan af fyrir sér
þegar engir voru tölvuleikirnir eða
myndböndin. „Við notuðum bara
hugmyndaflugið og sáum ýmislegt í
hversdagslegum hlutum. Ef við
bárum til dæmis kóladrykki í glös-
um upp að sólarljósinu, þá sáum
við demanta í Pepsí en gimsteina í
Spur. Blóm voru líka sum rosalega
Önnuleg.“

INGIBJÖRG OG ÁSDÍS SIGURÐARDÆTUR | Sum nöfn eru eins og súrmjólk með púðursykri
Hvernig finnst þér
Sigurður vera á litinn?
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Ásdís og Ingibjörg skemmta sér saman við að láta litríkum haustblöðum rigna yfir sig.
Þeir sem eru svo heppn-
ir að búa yfir því sem
kallað er samskynjun,
finna til dæmis bragð
af orðum eða sjá myndir
þegar þeir hlusta á
tónlist. Kristín Heiða
Kristinsdóttir hitti
tvær systur sem sjá orð
í litum. Fyrir þeim
er Rut hvít á litinn
en Jón er dökkblár.
khk@mbl.is
VENJULEGA gerum við ráð fyrir
að sjá liti með augunum, finna lykt
með nefinu, bragð með munninum
og svo framvegis. Mörkin þarna á
milli eru yfirleitt talin skýr. Þegar
þessi mörk eru rofin er talað um
samskynjun eða synaesthesia. Ef
áreiti á eitt skynfæri leiðir til skynj-
unar sem einkennir annað skynfæri
er um samskynjun að ræða. Jafn-
framt getur samskynjun átt sér stað
þannig að áreiti af ákveðnu tagi
valdi skynhrifum sem tengjast al-
mennt annars konar áreiti þótt um
sama skynfæri geti verið að ræða.
Eitt algengasta dæmið um sam-
skynjun er að sjá bókstafi, tölustafi
og orð í litum. Þegar við horfum á
stafinn V sjáum við ákveðna lögun
sem við tengjum þessum bókstaf og
notum til að þekkja stafinn. Sumt
fólk sér hins vegar líka ákveðinn lit,
til dæmis grænan, sem það tengir
stafnum V. Hann er þá í huga þess
grænn bókstafur, væntanlega ásamt
ýmsum öðrum stöfum. Þessi skyn-
hrif eru ekki kölluð fram viljandi af
viðkomandi einstaklingum, heldur
blasir litur bókstafsins við þeim á
sama hátt og lögunin blasir við okk-
ur hinum. Þannig hafa börn með til-
hneigingu til samskynjunar oft ergt
sig á því að tré- eða plastbókstafir,
til dæmis þessir segulmögnuðu sem
settir eru á kæliskáp, væru í „röng-
um litum.“ Rétt er að benda á að
þeim sem skynja stafi í litum ber
ekki öllum saman um það hvaða
stafur hafi hvaða lit. Auk þess að sjá
stafi í litum getur fólk skynjað orð í
litum þannig að sum orð eru blá orð,
önnur gul og svo framvegis. Fleiri
dæmi um samskynjun eru að sjá
tóna eða tónlist í litum og að finna
bragð af orðum. James Wannerton
frá Blackpool í Englandi segist til að
mynda alltaf hafa fundið bragð af
beikoni þegar hann hafði yfir þessa
línu úr Faðirvorinu í skóla: „Fyrir-
gef oss vorar skuldir.“
Hæfileikinn til samskynjunar er
talinn arfgengur og erfist þá líklega
um X-litning. Ekki er ljóst hve al-
geng samskynjun er, enda virðast
tölur um það á reiki. Talað hefur
verið um allt frá einum af hverjum
25 þúsund upp í einn af hverjum
fimm hundruð. Samskynjun, eða
öllu heldur tilhneigingin til hennar,
telst ekki sjúkdómur þar sem hún
virðist ekki há fólki á nokkurn hátt
heldur er hún viðbót ofan á önnur
skynhrif. Samskynjun getur einnig
komið til af neyslu ofskynjunarlyfja
en þá er væntanlega um afmörkuð
tilvik að ræða.
Hvað er
sam-
skynjun?
Tekið af Vísindavef Háskóla
Íslands
www.visindavefur.is