Morgunblaðið - 04.11.2005, Page 32

32 FÖSTUDAGUR 4. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Íkvöld kl. 20 frumsýnir Íslenskidansflokkurinn þrjú verk ástóra sviði Borgarleikhússins:Wonderland eftir Jóhann
Frey Björgvinsson og Filippíu Elís-
dóttur, Critic’s choice? eftir Peter
Anderson og Pocket Ocean eftir Rui
Horta. Dansflokkurinn var nýverið á
ferð í Danmörku, þar sem verkin
þrjú voru sýnd við mjög góðar und-
irtektir.
Jóhann Freyr segir að verk þeirra
Filippíu, Wonderland, sé um fólk
sem sé fast í sínum eigin heimi – í
heimi þar sem tilfinningar eru tabú
sem enginn ræðir. „Ég sem mikið út
frá tilfinningum og stemmningu, og
til þess að skapa þennan heim, plöst-
uðum við sviðið að framan, – plastið
er eins og fjórði veggur sviðsins. Að-
skilnaðurinn milli áhorfenda og
dansaranna er því enn meiri, en
tengslin verða samt að mínu mati al-
veg jafnmikil, þar sem áhorfendur
reyna með öllum ráðum að ná sam-
bandi við það sem gerist á sviðinu.
Dansararnir sjá hins vegar ekki út í
salinn, þeir sjá bara eigin spegil-
mynd í plastinu, þannig að þeir eru
fastir í undraheiminum sínum, sem
er Wonderland. Spurningin er svo
hvort það eru þau, eða við út í sal,
sem sitjum í þessum heimi.“
Jóhann kveðst upplifa verkið eins
og kíkt sé í gegnum gægjugat. „Þú
veist hvernig það er þegar maður
gengur framhjá stórframkvæmdum
niðrí bæ, sem búið er að loka af; þú
finnur gat á veggnum og verður for-
vitinn, veist ekkert hvað er fyrir inn-
an og verður að gægjast innfyrir.
Þeir sem eru fyrir innan sjá ekki að
þú sért að kíkja, eru bara í sínum
heimi.“
Þetta er fyrsta stóra dansverkið
sem Jóhann semur fyrir dansflokk-
inn, en í vor samdi hann þó Játningar
minnisleysingjans í danssmiðju
dansflokksins. Jóhann hefur þó sam-
ið fleiri dansverk fyrir aðra og sýnt
eigin dansverk víða. Hann segir við-
brögð við verkum sínum allt önnur
hér heima en úti. „Væntingarnar eru
allt öðru vísu hér heima, en hjá út-
lendingum sem ekkert hafa séð eftir
mig. Íslendingar geta verið dóm-
harðir og það hefur komið mér á
óvart. Erlendis hafa verkin okkar
Filippíu þótt nýstárleg og það kom
okkur líka á óvart. Viðbrögðin hér
heima hafa verið góð, en þau eru
kannski enn jákvæðari úti. Ég kýs að
útskýra dansverkin mín sem minnst,
ég vil leyfa fólki að upplifa stemmn-
inguna og tilfinninguna. Ég horfi á
dansverk eins og málverk, eða góða
tónlist. Það kemur ekki bæklingur
með sem segir þér hvað þú átt að
upplifa. Þú sest niður og nýtur þess
og verður fyrir hughrifum. Íslend-
ingar þurfa að opna betur fyrir þetta
í stað þess að segja að þeir skilji ekki
dans. Það er röng aðferð að listinni.
Tilfinningin og hugmyndaflugið
þurfa að ráða för,“ sagði Jóhann
Freyr Björgvinsson. Davíð Þór
Jónsson samdi tónlistina í verk Jó-
hanns Freys og Filippíu, og hún er
mestöll leikin á orgel í ótrúlegustu
myndum. „Hann fór inn í kirkjur og
spilaði í ótal klukkutíma; samplaði
svo tónlistina og bjó til ótrúlegustu
hljóð. Það var mjög spennandi.
Orgelið – eru það innviðir mann-
eskjunnar? Það er alla vega heimur
út af fyrir sig.“
Að fanga frelsið
Peter Andersen er höfundur
verksins Critics Choice? „Ég er alinn
upp við að hlusta á soul tónlist – Otis
Redding og fleira slíkt heima. Ég á
margar góðar minningar af mér og
systur minni að dansa á ganginum
við þessa tónlist. Ég fór að hugsa um
það hvernig ég sem fullvaxinn dans-
höfundur gæti fangað þann kraft
sem var í þessum áhyggjulausa „fíl-
ing“ í frjálslegum dansi okkar systk-
inanna. Það var ögrun sem ég vildi
takast á við í þessu verki. Mig lang-
aði að fanga þessa góðu, ljúfu tilfinn-
ingu frelsisins, í dansi sem væri samt
byggður á ákveðnum strúktúr eða
hugmynd.“ Peter fór þá leið að biðja
einn dansaranna í hópnum að greina
tónlistina, frá upphafi til enda. „Ég
vildi finna rétta keiminn af hverjum
takti í dansinum. En verkið snýst
líka um samband listamannsins og
gagnrýnandans. Þeir þurfa hvor á
öðrum að halda til að þrífast. Mig
langaði að kanna í verkinu hvernig
skoðanir fólks á sama hlutnum geta
verið gjörólíkar. Ég vildi skoða
hvernig það, að einhver viðri skoð-
anir sínar á ákveðnum hlut, getur
haft bæði jákvæðar og neikvæðar
hliðar.“
Það er freistandi að spyrja Peter
að því hver munurinn sé á milli dans
systur hans á ganginum heima, og
dans sem er kannski alveg eins, eða
svipaður, en saminn af kóreógraf.
Spurningin er kannski sú hvernig
danshöfundur fari að því að festa í
form og reglur lærða dansins eitt-
hvað sem mörgum er svo sjálfsögð
og eðlileg líkamleg tjáning. „Þetta er
áhugavert viðfangsefni í dansinum.
Við dansarar, eigum það til að týna
okkur í tækni, rýmishugleiðingum,
takttalningum og þvíumlíku. Þessi
atriði geta auðveldlega kæft frum-
kraftinn í hreyfingunni. Það var ná-
kvæmlega þetta sem mig langaði að
glíma við í Critics Choice? að ná
þeim frjálsa anda, innan ramma
tækninnar. Stundum sér maður sýn-
ingar þar sem augljóst er að allt sem
fram fer skrifast á heilann; útreikn-
aðan strúktúr danshöfundarins og
nánast intelektúal hreyfingar. Þá
finnur maður lítið fyrir þeim nátt-
úrulega ryþma sem við höfum öll í
okkur. Ég vona að áhorfendur átti
sig á því hvenær þeir eru að horfa á
einskæra tækni, og hvenær þeir eru
að horfa á „náttúruöflin“ að verki.
Allt fer þetta eftir því hvað danshöf-
undurinn ætlar sér með verki sínu,
og engir tveir þeirra eru eins. Hvert
verk býður svo upp á sína leið við að
tjá líkamlegar hreyfingar.“
Spyrjum kannski til eilífðar
Rui Horta er íslenskum dansunn-
endum að góðu kunnur frá fyrri
verkum hér á landi. Hann segir
Pocket Ocean vera draum á stærð
við hafið; en þegar dreymandinn
vaknar er hafið orðið að örfáum tár-
um í vasa hans. „Þetta er dans um
það sem við viljum og það sem við
fáum; – um drauma og veruleika.
Það er döpur hlið á verkinu, en líka
jákvæð, og það er sú dásamlega stað-
reynd, að okkur dreymir. Draumarn-
ir eiga sinn þátt í að gera okkur að
því sem við erum sem manneskjur.“
Rui Horta kveðst ekki segja sögur
í verkum sínum, og því sé stundum
erfitt að taka þau upp á nýjan leik
eftir að hafa lagt þeim um tíma, eins
og reyndin er með Pocket Ocean.
Honum fannst þó verkið enn miðla
því sem hann óskaði sér, og geta gef-
ið áhorfendum svigrúm fyrir ímynd-
unarafl sitt.
„Mér finnst ég stundum vera að
túlka sömu hlutina aftur og aftur í
verkum mínum: samskipti fólks
hvert við annað, frelsið, draumana,
náttúru manneskjunnar, sem í upp-
hafi er svo frjáls, þar til við áttum
okkur á því að við erum bæld og lok-
uð, og þvæld í alls konar kerfi, óttann
við einveruna og margt þessu líkt.
Ég get ekki leyst neina af þeim gát-
um sem ég glími við, en ég get túlkað
þær; – jafnvel aftur og aftur, og á
mismunandi hátt. En verk eldast
ekki nema ef okkur finnst að tilfinn-
ingin sem þau miðla eigi ekki lengur
við. Ég veit ekki hvort við getum
nokkurn tíma leyst úr okkar mann-
legu ráðgátum, kannski verðum við
til eilífðar að spyrja stóru spurning-
anna.“
Dans | Íslenski dansflokkurinn sýnir þrjú ólík dansverk á stóra sviði Borgarleikhússins
Dásamleg staðreynd
að okkur skuli dreyma
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Morgunblaðið/ÞÖK
Úr Wonderland eftir Jóhann Frey Björgvinsson og Filippíu Elísdóttur.
Pocket Ocean eftir Rui Horta kemur nú aftur á svið eftir nokkurra ára hlé.
Samkvæmt fréttum verðamargar glæpasögur í ár.Fleiri og fleiri höfundar
skrifa glæpasögur og mun þetta að
vonum kæta lesendur. Útgefendur
fagna væntanlega líka.
Velgengni glæpasagna hér heima
og erlendis hefur freistað margra
höfunda. Þá má spyrja hvort þessi
þróun komi ekki niður á bókmennt-
unum.
Er ástæða til að vera svartsýnn?
Þær röksemdir hafa heyrst að
glæpasögurnar fjalli í ríkari mæli
um samfélagið og séu því að verða
eins konar ádrepur og komi til móts
við þá sem eru veikir fyrir sam-
félagslegum skáldskap, jafnvel póli-
tískum.
Þetta eru ekki nýjar fréttir og má
nefna sænskar glæpasögur sem
dæmi.
Íslenskur skáldskapur á væntan-
lega ekki í vök að verjast þrátt fyrir
glæpaölduna. En hafa má af því
áhyggjur að skáldskapurinn
drukkni í glæpaflóðinu og fái ekki
æskilega athygli.
Eins og áður má búast við fjöl-
breytni í jólabókaflóðinu. En útgáfa
bóka miðast nú ekki eingöngu við
fyrrnefnt flóð heldur koma bækur
út allt árið. Hjá sumum útgefendum
koma út vandaðar bókmenntir, ekki
síst þýddar bækur en líka innlendar.
Verðlaunaðar bækur hafa oft for-
gang en þess ber að gæta að verð-
laun segja ekki allt um bækur þótt
þau fleyti bókum áfram og efli höf-
unda.
Hættan er sú að verðlaunahöf-
undar skrifi of mikið vegna þess að
markaðurinn hefur tekið þeim opn-
um örmum. Útgefendur auglýsa í
vígamóð og höfundarnir geta orðið
ritþrælar.
Kynning bókmennta má að ósekju
aukast. Hún er mjög mismunandi
eftir fjölmiðlum. Sums staðar jaðrar
hún við kjánaskap.
Dýrkun vissra höfunda kemur
niður á öðrum. Segja má þó að sem
mest umfjöllun sé af hinu góða. Les-
endur þurfa að vega og meta án
þess að taka í blindni mark á vissum
fjölmiðlapersónum sem hafa lag á
að vekja á sér athygli.
Það er ekki óalgengt að höfundar
séu með efasemdir um verk sín.
Þeim þykir gott hól en það er ekki
víst að það sé heppilegt fyrir þá
nema í hófi.
Færst hefur í vöxt að hæla höf-
undum og gleyma gagnrýninni.
Þetta er ekki neinum til gagns.
Gagnrýnendur þurfa öðru hverju að
koma auga á gallana því að nóg er
til af þeim. Það er of mikið látið með
miðlungsbækur og jafnvel vondar
bækur eru hafnar upp til skýjanna,
sérstaklega ef höfundar eru ann-
áluð gæludýr. Ekki má blaka við
þeim.
Íslenskum glæpasagnahöfundum
hefur farið fram og þeir hafa lært
mikið af erlendum höfundum. Ýmis-
legt sem frá þeim kemur er þó of
fyrirsjáanlegt, það er eins og bæk-
urnar skrifi sig sjálfar.
Ég skil ekki alltaf þolinmæði les-
enda.
Nú er ástæða til þess að skrifað sé
um íslenskar glæpasögur af ekki
minni hörku en aðrar bókmenntir.
Skemmtigildið má ekki eitt ráða
ferðinni. Bækur eru ekki bara til
þess að drepa tímann. Þær þurfa að
hafa eitthvað að segja og gera það á
kunnáttusamlegan hátt.
Margar
glæpasögur í ár
’Velgengni glæpasagnahér heima og erlendis
hefur freistað margra
höfunda. Þá má spyrja
hvort þessi þróun
komi ekki niður á bók-
menntunum.‘
AF LISTUM
Jóhann Hjálmarsson
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Hafa má af því áhyggjur að skáldskapurinn drukkni í glæpaflóðinu og fái
ekki æskilega athygli,“ segir Jóhann Hjálmarsson. Ljósmyndin er sviðsett.
johj@mbl.is
JPV útgáfa hefur samið um útgáfu
ævisögu Halldórs Laxness eftir Hall-
dór Guðmundsson við norska forlag-
ið Gyldendal, og var samningurinn
gerður í framhaldi af viðræðum á
bókakaupstefnunni í Frankfurt í síð-
asta mánuði. Í tilkynningu frá JPV
útgáfu segir að stefnt sé að því að
bókin verði gefin út þegar á næsta
ári, þýdd úr íslensku og prýdd fjölda
mynda. „Ævisaga Halldórs Laxness
verður gefin út undir merkjum Tid-
en, sem er dótturforlag Gyldendal
forlagsins og gaf í fyrra út Sjálfstætt
fólk í nýrri þýðingu Tone Myklebost.
Samhliða útgáfusamningnum var
samið um útgáfu í bókaklúbbi, sem
tryggir verkinu mun meiri útbreiðslu
en ella, og verður höfundinum boðið
til Noregs í tengslum við útkomuna.“
Útgáfuréttur á ævisögu Halldórs
Laxness hefur áður verið seldur til
Danmerkur, Þýskalands og Svíþjóð-
ar og viðræður standa yfir um enska
útgáfu að sögn Jóhann Páls Valdi-
marssonar hjá JPV útgáfu.
„Gyldendal er eitt stærsta bóka-
fyrirtæki Noregs og á sér merka
sögu. Auk samnefnds forlags og
dótturforlaga rekur það bókabúða-
keðju með 77 bókabúðum og á hlut í
bókaklúbbum og dreifingarfyrir-
tæki,“ segir Jóhann Páll.
Bókin Halldór Laxness – ævisaga
kom út í fyrra og færði höfundi sín-
um Íslensku bókmenntaverðlaunin.
Ævisaga
Laxness
til Noregs