Morgunblaðið - 17.11.2005, Side 26

26 FIMMTUDAGUR 17. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNSTAÐUR
V
opnfirðingar hafa átt
undir högg að sækja
vegna þess að þeir eru
svo langt frá því sem
kallast nafli heimsins,“
segir Ágústa Þorkelsdóttir á Refs-
stað í Vopnafirði. Hún hefur lengi
verið ötull talsmaður framfara og
jafnréttis og lætur sér fátt óvið-
komandi í þeim efnum.
„Það er ekkert vandamál að
finna nafla heimsins í sínu eigin
umhverfi, hvar sem maður á
heima,“ heldur hún áfram. „Vopna-
fjörður fannst mér þegar ég kom
af Héraði fyrir 30 árum svolítið
sérstakur fyrir það hversu afmörk-
uð byggðin er. Þó er ekki stöðnun
hér og hefur aldrei verið á þessum
árum. Hér er ekki innrækt, eins
og stundum er með afskekktar
byggðir, heldur kemur fólk til að
setjast að og nýtur þess að búa
hér, eins og ég.“
Ágústa nefnir sem dæmi að á
torfunni hjá sér á Refsstað séu
átta húsmæður sín úr hverri átt-
inni. Þær séu fæddar í Bandaríkj-
unum, Frakklandi, Danmörku,
Borgarfirði, á Seyðisfirði, Héraði
og Vopnafirði. „Þær stunda ekki
allar beinan landbúnað, eru
kannski í vinnu annars staðar, en
meira og minna tengdar landbún-
aði og sjö þeirra giftar mönnum
sem stunda landbúnað. Svona er
mannlífið hér fjölbreytt. Þetta er
líka gott og gróið landbúnaðar-
hérað og feiknarlega góðar jarðir
hér ásamt hlunnindum af laxveiði-
ánum. Hér var líka lengi meiri
bjartsýni en víða annars staðar,
þegar svartsýni var hvað mest í
sveitum. Raunar er jörðum í
byggð að fækka fullmikið, en ég er
orðin svo gömul að ég er löngu
hætt að trúa því að það sé mér að
kenna eða eitthvað sé hægt að
gera í því. Það er blómlegur bú-
skapur þar sem hann er og ég trúi
því að hér verði áfram búið farsæl-
lega.“
Ágústa segir Vopnfirðinga eiga
góða leik- og grunnskóla og henni
þyki allt í lagi þó að börnin fari í
skóla eitthvað annað eftir sextán
ára aldur. „Ég held að þau hafi
gott af að fara að heiman. Hér er
líka gott elliheimili, góð heilsu-
gæsla sem hefur alltaf verið reglu-
bundin og við höfum haft frekar
stöðuga vinnu, svo sem í fiski. Við
höfum ekki búið við mikið atvinnu-
leysi en auðvitað vantar meiri fjöl-
breytni í atvinnulífið og ég veit svo
sem ekki hvernig er hægt að bæta
þar úr. Ef við hefðum e.k. þægi-
lega verksmiðjuvinnu sem tæki
svona 10 manns held ég að við
værum í góðum málum.“
Reiknuð á lúsarprósentu
Ágústa hefur í gegnum tíðina
beitt sér mjög fyrir málefnum
landbúnaðarins og þætti kvenna í
búnaðarstörfum. Hún sat á bún-
aðarþingi í áratug og hefur ritað
fjölda greina um landbúnað og
jafnrétti sem komið hafa fyrir al-
menningssjónir í ræðu og riti. Þá
þýddi hún og staðfærði bókina Við
þorum viljum getum!, upplýsinga-
og fræðslurit fyrir konur í dreif-
býli og landbúnaði. Hún fjallar um
að virkni kvenna í búrekstri og
landbúnaði sé afar þýðingarmikill
þáttur í nýsköpun landbúnaðar og
þróun atvinnulífs í sveitum.
„Fyrstu árin sem við Þórður
Pálsson, maðurinn minn, vorum í
búskap fór það óskaplega í taug-
arnar á mér þegar við vorum að
gera skattskýrslu að ég var einskis
metin,“ segir Ágústa. „Ég sem
hafði unnið jafnmikið og hinir og
jafnvel meira en karlarnir, en var
reiknuð á einhverja lúsarprósentu
í skattskýrslu hjá eiginmanni mín-
um. Ég var 27 ára gömul þegar ég
giftist og búin að standa áður á
eigin fótum og þetta var ekki fyrir
mig að sjá að ég væri bara af-
skrifuð, loksins þegar ég var farin
að vinna sextán tíma á sólarhring
og þjóna einhverjum verulegum
tilgangi. Ég var að potast við að
skrifa úr mér ergelsið og þetta fór
að birtast í blöðum.“
Ágústa fór inn á búnaðarþing og
segir það hafa verið barning þótt
oft væri gaman. „Mér finnst þó,
þegar ég horfi til baka, ótrúlegt
hvað hægt var að bjóða manni af
neikvæðni. Ég gerist ekki reiðari í
dag en þegar ég verð vör við eitt-
hvað samskonar gagnvart konum.
Á árunum mínum á búnaðarþingi
lagðist ég virkilega yfir það að
konur tóku 50% eða meiri þátt í
landbúnaði á móti körlum, en
ákvarðanataka í greininni var öll í
höndum karla. Ég var svo sann-
færð um að þetta væri ekki rétt og
fór að kynna mér þessi málefni.
M.a. hreifst ég af starfsemi í Sví-
þjóð sem snerist um tengslanet
kvenna. Þær fóru sjálfar á mark-
aði og kynntu matvæli, því að þær
vissu best um afurðirnar. Þetta
fannst mér svo snjallt. Ég þýddi
bunka af greinum varðandi þetta
af því mér fannst það svo nauðsyn-
legt. Svo kallaði ég saman tvær
konur úr hverju búnaðarsambandi
af landinu á fund í Reykjavík til að
ræða málin. Þar kom upp þetta
sama og er hjá Lifandi landbúnaði,
sem er hreyfing kvenna starfandi í
dag, nefnilega hvað skoðanir
kvenna í landbúnaði hafa lítið
brautargengi.“
Ekkert upp á dekk að gera
Þær kölluðu sig huldukonur í
landbúnaði og nokkrar úr hópnum
fóru á búnaðarfélagsfundi, þar sem
aldrei höfðu áður komið konur. Þá
voru konur bara nýlega búnar að
fá rétt til að kjósa í Búnaðarfélag-
inu. „Karlarnir spurðu til hvers
væri eiginlega verið að fá konur í
Búnaðarfélagið, þær kysu bara
eins og karlarnir og hver og einn
þá kominn með tvö atkvæði í stað
eins. Það brann óskaplega á kon-
unum sem þurftu að svara fyrir
þetta. Ekki voru allir í bænda-
samtökunum á móti okkur, en allt-
of margir áhugalausir og menn
fundust sem voru algjörlega á móti
okkur og töldu konur ekkert hafa
þarna upp á dekk að gera. Ég hef
alltaf verið sannfærð um að hefð-
um við konur fengið að taka þó
ekki væri nema fjórðung ákvarð-
ana sem teknar voru á þessum ár-
um í landbúnaðinum værum við
betur sett í dag. Ég er ekki að
segja að konur hefðu getað leyst
allan þann vanda sem byggðirnar
eru í, það getur enginn, hvorki
karl né kona. Ég held að ef konur
hefðu verið meira með værum við
til dæmis ekki með eins veika
stöðu í byggðunum. Konur í dag
eru mun sjálfstæðari en mín kyn-
slóð og mér eldri konur og þær
eru bara ekki tilbúnar til að búa í
sveit og gæta að þessu eða hinu
sem einhverjir karlar setja þeim,
hvort sem það er ríkisstjórnin eða
bændasamtökin.“
Ágústa segir að þegar horft sé
til baka verði að teljast ótrúlegt
hversu afstaða til kvenna var nei-
kvæð. „Að menn skyldu leyfa sér
svona framkomu gagnvart konum
sem þeir vita eftir sem áður að eru
fullkomlega jafningjar þeirra. Það
er ekki eins og þessir karlmenn,
sem eru að kljást við konur í póli-
tík eða félagsmálum, séu að kljást
við eitthvert undirmálskvenfólk.
Nei þakka þér fyrir, þær næðu þá
aldrei svona langt því þetta kostar
þær svo mikla vinnu. Það er miklu
frekar að við séum að kljást við
undirmálskarlmenn, því þetta
kostar þá ekki neitt, þeir fara bara
upp.“
Hvað landbúnað í dag varðar
segist Ágústa bjartsýn. „Það er
ekki hægt að lifa af í landbúnaði
nema hafa gífurlega mikla hæfi-
leika og þess vegna er atriði að
hlúð sé að bændum og ekki enda-
laust verið með neikvæða umræðu.
Hún er líka þreytandi. Ég ákvað
t.d. að hætta öllum afskiptum af
landbúnaðarmálum þegar ég varð
fimmtug, hugsaði að ég entist ekki
alla ævina að standa í þessu og
sagði mig frá öllu saman.“
Jafnrétti barátta kvenna
Varla er hægt að ræða við
Ágústu án þess að koma inn á
jafnréttismál. Hún segist hafa
áhyggjur af þeim og að ekki hafi
nóg unnist, sumpart vegna við-
horfa kvenna sjálfra. „Ég vil ekki
glata því að vera kvenmaður og
búa þess í stað til eitthvert unisex.
Ég skil ekki af hverju þetta enda-
lausa misrétti þarf að vera. Auðvit-
að þýðir ekkert að æpa á ein-
hverjar tvær konur í dragt og
segja að þær geti breytt öllum
vinnumóral í landinu eða kröfum
til kvenna. En fleiri þurfa að koma
að og jafnréttisbaráttan er ekki
bara hlutverk kvenna. Gallinn á
henni er m.a. að hún hefur alltaf
verið barátta kvenna. Karlmenn
hafa ekki þetta takmark sem kven-
fólkið hefur, að vera alltaf að berj-
ast fyrir sínu. Körlum finnst við
oft vera smámunasamar þegar við
tölum um misrétti. Mikið lifandis
skelfing þætti mér vænt um ef ég
gæti litið aftur og sagt að ég hefði
alltaf fengið réttlát laun fyrir mína
vinnu. Ég hef aldrei liðið skort á
ævi minni, en ég get ekki sagt að
ég hafi fengið réttlát laun þegar
ég ber laun mín saman við jafn-
ingja mína karlkyns. Þetta finnst
mér, eftir því sem ég verð eldri, sí-
fellt sárara. Þegar ég horfi á
ákveðna menn sem eru með sömu
menntun og ég, á sama aldri, bún-
ir að vera jafnlengi á vinnumark-
aði, hafandi ekki tekist á við eins
fjölþætt verkefni og ég hef þurft
að gera en fá svo margföld laun
miðað við mig, svíður mig undan.
Þetta er sanngirnismál og mér
finnst skelfilegt að hugsa til þess
að stelpurnar mínar, barnabörnin,
eigi kannski eftir að sæta þessu
sama. Síðan er maður farinn að
hafa áhyggjur af þessum undir-
málskarlmönnum sem við erum að
ala upp, sem fara ekki í skóla, vita
ekki neitt og geta ekki tekið þátt í
neinu af því þeir eru alltaf að
horfa á fótbolta og einhverja vit-
leysu, geta ekki hugsað um sjálfa
sig, en hafa samt meiri möguleika
heldur en litlu dúfurnar okkar.
Mér finnst þetta vont.“
Ágústa telur að eitt það allra
besta sem gerst hafi á Vopnafirði
sé að ótrúlegur fjöldi kvenna hafi
undanfarin ár verið í fjarnámi og
endurmenntun. „Flesta vetur eru á
milli 10 og 20 konur í einhverju
námi. Konurnar eru meira og
minna í vinnu og með börn, en
karlar sjást varla í þessu. Það er
eins og þeir vilji ekki viðurkenna
að þeir þurfi að læra. Fullorðnir
menn sem fara til að læra eitthvað
eru að viðurkenna að þeir séu ekki
búnir að læra allt. Konurnar hugsa
alls ekki svona, þær eru svo ham-
ingjusamar yfir að fá að læra eitt-
hvað. Þarna er grundvallarmunur
á sjónarmiðum. Mér finnst svo
ergilegt að ekki skuli vera hægt að
hafa þjóðarsátt og þar með lög um
að jafnrétti skuli gilda. Að við bara
klárum þetta af því að það er svo
stutt á milli okkar í þessu litla
landi.“
Morgunblaðið/Jón Sigurðarson
Morgunblaðið/Jón Sigurðarson
Vopnafjörður að vetri Ágústa Þorkelsdóttir á Refsstað segir búskap og byggð í blóma og mannlíf fjölbreytt.
Ég hef ekki fengið réttlát laun
Hressandi blær
frjórrar hugsunar
blæs um gættir á
Refsstað. Steinunn
Ásmundsdóttir hitti
Ágústu Þorkelsdóttur
og ræddi við hana
um búnaðarmál,
jafnrétti og búsældina
í Vopnafirði.
austurland@mbl.is
Morgunblaðið/Steinunn ÁsmundsdóttirÁgústa Þorkelsdóttir
AUSTURLAND