Fréttablaðið - 25.01.2003, Blaðsíða 26
26 25. janúar 2003 LAUGARDAGUR
Flestir hafa heyrt einhverjar goðsögur eðamýtur eins og þær eru stundum kallaðar. Sög-
ur af draugum, goðum eða hetjum eru eitthvað
sem allir þekkja. Mýtur lýsa yfirleitt atburðum
sem gerðust fyrr á öldum en þó eru til sögur sem
gerast okkur nær í tíma.
Sögurnar hljóma ekki alltaf skynsamlega en
margir trúa þessum sögum og það eru þeir sem
viðhalda þeim og bæta við þær. Gríska orðið
mýþos þýðir „orð“. Seinna var farið að nota það
sem andheiti við orðið logos, sem þýðir skynsemi.
Mýtur eiga líklega að einhverju leyti sálfræði-
legar skýringar, aðstæður eða hræðsla geta til að
mynda haft áhrif á sögurnar og hvernig mann-
eskjan bregst við því sem hún heyrir eða sér með
eigin reynsluheim að baki.
Í gamla bændasamfélaginu, þegar ekkert raf-
magn var, alltaf niðdimmt og húsakostur lélegur,
spruttu upp ýmsar draugasögur. En ekki virðist
þurfa myrkur til að hreyfa við alls kyns sögum af
óraunverulegum atburðum því enn þann dag í
dag verða til nýjar slíkar sögur. Á síðustu áratug-
um hafa til dæmis sprottið upp lífseigar sögur af
því að Elvis Presley sé á lífi, Neil Armstrong hafi
aldrei stigið fæti á tunglið og að geimverur séu
til.
Rakel Pálsdóttir þjóðfræðingur telur seinni
tíma sagnir kvikna af svipuðum ástæðum og
flökkusagnir, sem oft hljóma ansi hrikalega. Hún
telur að mannfólkið vilji alltaf gera hlutina meira
spennandi en þeir eru í raun og veru, jafnvel þó
það viti að þeir séu ekki sannir. ■
Hilmar Örn Hilmarsson, tón-listarmaður og allsherjar-
goði, hefur verið fenginn til að
særa út drauga í húsum í höfuð-
borginni. Sjálfur hefur hann þó
aldrei séð draug.
„Nei, ég hef aldrei séð draug.
En ég hef lagt mikið á mig til
þess að sjá þá. Ég hef farið á
staði þar sem það á að vera ör-
uggt að sjá drauga en þeir létu
lítið á sér bera,“ segir alsherjar-
goðinn.
Hilmar Örn var beðinn að særa
út draug í íbúð í Reykjavík þar
sem íbúarnir gátu ekki hafst við
sökum draugagangs. „Þetta var
allt að því Hollywood-drauga-
gangur því það var tónlist og læti
á loftinu. Fólkið vaknaði við orgel-
tóna. Þetta var mjög sérkennilegt,
hálfgerður Hammer-horror fíling-
ur í kringum þetta.“Allt kom þó
fyrir ekki því draugarnir hurfu
þegar Hilmar Örn mætti á svæðið
og hafa ekki látið á sér bera síðan.
Hilmar Örn segir ýmsar hug-
myndir uppi um hvað draugar
séu. Í gyðingdómi er talað um að
þegar fólk deyi skilji það eftir sig
skeljar. Það séu skeljarnar sem
gangi aftur en ekki persónurnar
sjálfar. Í íslenskum draugasögum
eru það hins vegar oft persónurn-
ar, að minnsta kosti einhver hluti
þeirra, sem ganga aftur.
„Þær ganga oft aftur af því
þeim líður illa út af einhverju.
Líkami þeirra getur snúið í vit-
lausa átt eða tré er að ganga í
gegnum kisturnar þeirra,“ segir
Hilmar Örn.
„Ég vil trúa,“ segir Hilmar
Örn þegar hann er inntur svara
um hvort hann trúi á afturgöng-
ur. En hvernig myndi hann særa
út draug? „Í æsku var ég undir-
búinn undir það að kveðast á við
drauga. Að geta botnað einhverja
draugslega fyrriparta. Það hefur
oft dugað eins og maður getur
lesið um í þjóðsögunum.“
Hilmar Örn gerir sér grein fyr-
ir því að stundum getur verið erfitt
að botna fyrripartana, til dæmis að
finna orð sem rímar við „tungl“.
„Þess vegna geng ég með
rímorðabók á mér, tilbúinn í allt,“
segir Hilmar Örn Hilmarsson
draugabani. ■
Margir efast um að bandarískageimfarið Apollo 11 hafi lent
á tunglinu 20. júlí 1969. Af hverju
blaktir bandaríski fáninn þar sem
enginn vindur er á tunglinu? Af
hverju sjást engar stjörnur á
myndunum frá ferðinni?
Í þrjá áratugi hefur bandaríska
geimferðastofnunin NASA látið
spurningar sem þessar sem vind
um eyru þjóta.
Þeir sem efast um tunglferð
Buzz Aldrin, Neil Armstrong og
Michael Collins segja að Banda-
ríkjastjórn hafi verið orðin ör-
væntingarfull um að tapa geim-
ferðakapphlaupinu við Sovétríkin.
Hún hafi því látið NASA útbúa
myndver þar sem hin sanna „geim-
ferð“ fór fram með tilheyrandi
myndatökum.
Til að byrja með fóru þessar
efasemdaraddir ekki hátt en á síð-
asta ári var þátturinn „Conspiracy
Theory: Did We Land on the
Moon?“ sýndur á vinsælli sjón-
varpsstöð og í kjölfarið
fóru fleiri að efast.
Í kjölfarið á sýningum
þáttanna réð NASA til sín
rithöfund, James Oberg að
nafni, sem átti að skrifa bók þar
sem helstu spurningunum um
geimferðina yrði svarað. Bókin
átti ekki síst að nýtast kennurum
og nemendum sem ræddu málið
fram og til baka.
NASA hætti þó fljótlega við
bókaráformin og ætlar að halda
sig við gömlu aðferðina, að hunsa
allar efasemdarraddir.
James Oberg er þó hvergi
nærri af baki dottinn og ætlar að
halda ótrauður áfram skrifum
sínum um tunglferð Apollo 11.
Bókina nefnir hann „A Pall Over
Apollo: The Fake Moon Flights
Myth.“ Hann hefur þegar
skrifað níu bækur sem gefnar
hafa verið út, auk nokkurra
rita sem komið hafa út á
vegum NASA. ■
Er allt
sem sýnist?
Hefur maðurinn aldrei stigið fæti á tunglið? Er Elvis Presley á lífi? Eru draugar
og hafmeyjar í alvöru til? Sögusagnir sem þessar hafa þekkst frá örófi alda. Þó
sumar þeirra hafi lognast út af eru alltaf nýjar sem taka við.
Hilmar Örn Hilmarsson:
Draugabani sem
hefur aldrei séð draug
HILMAR ÖRN HILMARSSON
Hollywood-draugagangur í íbúð hætti þegar hann mætti á svæðið.
Á TUNGLINU?
Af hverju blaktir fáninn? Af hverju sjást engar stjörnur á myndinni? Slíkar spurningar
voru settar fram í sjónvarpsþætti sem olli miklum deilum.
Umdeildur árangur:
Hafa menn
stigið á tunglið?
Hafmeyjar og hafmenn hafaverið viðloðandi fólk mun
lengur en elstu menn muna.
Það er fyrst í grískum bók-
menntum sem minnst er á hafbúa.
Rómverska skáldið Óvíd segir að
hafmeyjar hafi orðið til þegar
galeiður Trójumanna brunnu í
stríði og timbrið af þeim breyttist í
hold og blóð hinna grænleitu dætra
sjávar.
Það er þó ekki eina kenningin
um upphaf hafbúanna. Írar halda
því fram að hafmeyjar séu gamlar
og útskúfaðar kerlingar frá bæn-
um St. Patricks. Samkvæmt þjóð-
sögum frá Livoniu eru hafmeyjar
ungabörn sem drukknuðu og voru
dæmd til að lifa í djúpi Rauðahafs-
ins.
Flestir telja hafmeyjar og -
menn vera mennsk frá mitti og
upp úr en með sporð að neðan.
Samkvæmt ýmsum þjóðsögum er
það ekki rétt. Þess í stað eru hafbú-
ar hvorki menn né fiskar heldur
spendýr sem svipar til fiska og
manna.
Íslenska orðið marbendill er yf-
irleitt notað yfir hafmenn. ■
HAFMEY
Hafmeyjar eru
hvorki menn né
fiskar samkvæmt
þjóðsögum.
Þjóðsögur um hafbúa:
Komnir af brenn-
andi galeiðum