Fréttablaðið - 25.01.2003, Blaðsíða 29

ÍRiga, höfuðborg Lettlands, sitja58 málvísindamenn og þýðend-
ur sveittir við að búa til ný lett-
nesk orð yfir hluti, fyrirbæri og
hugtök sem þótti engin ástæða til
að eiga orð yfir þegar landið var
hluti af Sovétríkjunum. Fall járn-
tjaldsins, tilkoma markaðshag-
kerfis og væntanleg aðild Eystra-
saltsríkjanna að Evrópusamband-
inu hefur orðið til þess að mikil
áhersla hafa verið lögð á að búa til
ný orð.
Í dag eru þýðendurnir og mál-
vísindamennirnir í Riga búnir að
bæta 51.000 orðum við lettneska
málið. Meðal þess sem hefur
breyst er að margmiðlunardiskar
heita ekki lengur CD-ROM heldur
lasamatmina, sem mætti þýða
sem lestrarleikfang, og kaup-
sýslumaður kallast nú uznemejs,
sem merkir sá sem tekur áhættu.
Sum orð vefjast þó fyrir málfars-
mönnunum, eins og sést á því að
leit þeirra að lettnesku orði yfir
veraldarvefinn endaði í datortikls-
internet.
Að baki járntjaldinu
„Í 50 ár lifði tungumál okkar að
baki járntjaldsins, fjarri ensku,
og við höfðum enga þörf fyrir að
þýða orð sem við þurftum aldrei
að nota,“ segir Peteris Udris, íð-
orðafræðingur hjá Þýðingar- og
íðorðafræðimiðstöðinni í Riga. Nú
ríður hins vegar á að finna lett-
nesk orð fyrir þau útlendu sem
landsmenn hafa vanist á að nota.
Ein ástæðan er að þýða þarf allan
lagabálk Evrópusambandsins,
upp á 80.000 blaðsíður, yfir á lett-
nesku samhliða aðild landsins að
sambandinu.
Marta Jaksona, yfirmaður
stöðvarinnar, neitar því þó að það
sé helsta ástæðan fyrir hinni
miklu nýorðasmíð. „Það er mjög
mikilvægt fyrir okkur að málið
lifi af og það gerist aðeins ef við
höldum því í takti við tímann,
höldum því lifandi.“ Hún segir
marga hafa óttast að tungumálið
myndi deyja út á sovét-tímanum.
Sovésk stjórnvöld gerðu sitt til að
tryggja það og bönnuðu útgáfu
orðabókar sem Lettar byrjuðu að
gefa út meðan þeir voru sjálf-
stæðir á árunum milli heimsstyrj-
alda. Síðasta bindi hennar endar á
stafnum T. Lengra komust Lettar
ekki áður en Sovétmenn stöðvuðu
þá. Nú er stefnt að því að bæta um
betur.
Umboðsmaðurinn sænski
Orðin eru mörg sem þarf að
þýða vegna Evrópusambandsað-
ildar. Udris íðorðafræðingur
veltir mikið fyrir sér hvaða orð
geti komið fyrir ombudsman,
sem Íslendingar þýddu umboðs-
mann. Eftir miklar vangaveltur
yppir hann öxlum og dæsir:
„Þetta er hvort eð er sænskt orð,
svo það er í lagi.“ Í Lettlandi er
það nefnilega, eins og víðar,
enskan sem er talin helsta ógnin
við móðurmálið. ■
29LAUGARDAGUR 25. janúar 2003
51.000 orð hafa bæst við lettneska tungumálið
frá því landið hlaut sjálfstæði. Málvísinda-
menn og þýðendur sitja sveittir við orðasmíð
yfir hluti, fyrirbæri og hugtök sem þótti engin
ástæða til að eiga orð yfir á tíma kalda stríðsins.
Orðabókin náði
bara upp í T
LETTNESK ORÐ OG ENSK
Stjórnarnefnd þarf að samþykkja öll ný orð sem málvísindamennirnir og þýðendurnir stinga upp á. Venjulega tekur um þrjú ár fyrir orð
að festa sig í sessi í almennu tali landsmanna, sem telja tvær og hálfa milljón.
AP/AFI, G
ATIS D
IEZIN
S