Fréttablaðið - 14.08.2004, Qupperneq 26

26 14. ágúst 2004 LAUGARDAGUR
Frábær tvenna frá OSRAM
Tjaldlukt með
fjarstýringu
Sparpera með
birtuskynjara
BYKO, ELKO, Fjarðarkaup, Rekstrarvörur,
OSRAM perubúðir: Byggt & Búið, Árvirkinn Selfossi,
Geisli Vestmannaeyjum, Lónið Höfn, S.G Egilsstöðum,
Ljósgjafinn Akureyri, Straumur Ísafirði, Glitnir Borgarnesi,
Rafbúð R.Ó Keflavík, Rafbúðin Hafnarfirði,
Jóhann Ólafsson & Co
Orkuveita Reykjavíkur starfrækir
gestamóttöku í Skíðaskálanum í
Hveradölum í tengslum við
Hellisheiðarvirkjun.
Á laugardögum í ágúst verður boðið
upp á leiðsögn um virkjunarsvæðið. Framkvæmdum eru
gerð skil í máli og myndum í Skíðaskálanum.
Opnunartími:
10:00 til 17:00 mánudaga -
föstudaga.
10:00 til 18:00 laugardaga.
Nánari upplýsingar í síma 617-
6784.
Hellisheiðarvirkjun
www.or.is
Út er komin bókin Frá kreppu til
þjóðarsáttar eftir Guðmund Magn-
ússon sagnfræðing, saga Vinnuveit-
endasambands Íslands frá 1934 til
1999. Í bókinni er í fyrsta skipti
fjallað um hvernig kjarabaráttan
horfði við atvinnurekendum og er
sagan rakin í samhengi við þróun
efnahags- og stjórnmála á tímabil-
inu. Er m.a. ítarlega fjallað um hina
sögulegu kjarasamninga í febrúar
1990 sem nefndir hafa verið „þjóð-
arsáttin“. Hér er gripið niður í frá-
sögninni þar sem segir frá einum
þætti sem kom við sögu samning-
anna, „Tímasprengjunni“ svokölluð,
en þar koma fram nýjar upplýsing-
ar um málið.
Vorið 1989 hafði þáverandi ríkis-
stjórn Framsóknarflokks, Alþýðu-
flokks, Alþýðubandalags og Borg-
araflokks gert óvenju rausnarlegan
kjarasamning við Bandalag há-
skólamenntaðra ríkisstarfsmanna.
Fól samningurinn í sér margfalt
meiri kjarabætur en þjóðarsáttar-
samningarnir stefndu að. Töldu for-
ystumenn vinnuveitenda og verka-
lýðshreyfingar að með þjóðarsátt-
arsamningunum færði launafólk
svo miklar fórnir til að koma efna-
hagslífinu á réttan kjöl að þeir yrðu
aldrei samþykktir í stéttarfélögun-
um nema allir launþegar í landinu,
þ.á m. félagsmenn BHMR, sætu við
sama borð. Upplýst er í bókinni að
þegar í janúar 1990 var búið að
ákveða að ógilda samninginn við
BHMR og að sumarið 1990 var Þór-
arni V. Þórarinssyni, framkvæmda-
stjóra VSÍ, falið að gera fyrstu drög
að bráðabirgðalögum sem námu
samninginn úr gildi.
Ummæli Einars Odds
„Haustið 1989 þegar viðræður um
nýja kjarasamninga voru á frum-
stigi lét Einar Oddur Kristjánsson
formaður VSÍ þau ummæli falla á
aðalfundi Sambands fiskvinnslu-
stöðva, að með kjarasamningi við
Bandalag háskólamenntaðra ríkis-
starfsmanna, BHMR, í maí [1989]
hefði ríkisstjórnin sett af stað tíma-
sprengju sem springi næsta sumar
[1990]. Ef skapa ætti fiskvinnslunni
viðunandi rekstrarskilyrði yrði að
aftengja þessa sprengju.
Samningurinn við BHMR var
gerður eftir sex vikna verkfall
sem lamaði m.a. kennslu í fram-
haldsskólum. Höfðu háskóla-
menntaðir ríkisstarfsmenn þung
orð í garð Ólafs Ragnars Gríms-
sonar fjármálaráðherra og samn-
inganefndar ríkisins og sökuðu um
óbilgirni. Þegar tvívegis hafði
slitnað upp úr viðræðum voru
samningamálin tekin úr höndum
fjármálaráðherra og falin þriggja
manna ráðherranefnd sem Stein-
grímur Hermannsson forsætisráð-
herra stýrði. Náðist samkomlag
nokkrum dögum síðar um kjara-
samning til fimm ára sem innihélt
verulegar kjarabætur umfram það
sem samið hafði verið um við aðra
launþega. Þá var það óvanalega
fyrirheit gefið, að félagsmenn
BHMR fengju að auki sambærileg-
ar hækkanir og aðrir launamenn í
samningum næstu árin. Segir
Steingrímur Hermannsson um
þetta í endurminningum sínum:
Ef til vill bar það feigðina í sér að
hafa ákvæði af þessu tagi í samn-
ingnum. Ég efast hins vegar um að
skrifað hefði verið undir ef ekki
hefði verið að þessari kröfu gengið.
Óánægja annarra launþega
Innan ASÍ og BSRB var mikil
óánægja með samninginn við
BHMR en þar sem umframhækkan-
ir hans áttu ekki að koma til fram-
kvæmda fyrr en á næsta ári var
ákveðið að bíða með að sækja leið-
réttingu til næstu kjarasamninga.
Þjóðarsáttarsamningarnir í febrúar
1990 voru reistir á þeirri forsendu
að allir fengju sömu launahækkanir.
Þótt það væri ekki strax sagt upp-
hátt fólst í þessu að ógilda yrði
kjarasamninginn við BHMR, annað
hvort með samkomulagi eða lögum.
Þetta var ríkisstjórninni ljóst frá
upphafi enda virðist hugmyndin frá
[Ólafi Ragnari Grímssyni] fjár-
málaráðherra komin. Á fundi með
forystumönnum VSÍ um miðjan jan-
úar kvaðst hann geta staðið að því
að ógilda kjarasamning BHMR með
lagasetningu ef ASÍ féllist á að gera
það formlega að forsendu samn-
ingsins við VSÍ að launaþróun allra
stétta yrði hin sama. Í minnisblaði
sem Þórarinn V. Þórarinsson fram-
kvæmdastjóri VSÍ ritaði eftir fund-
inn segir:
Þetta var bundið fastmælum við
hann [Ólaf Ragnar], JBH [Jón Bald-
vin Hannibalsson] og SH [Steingrím
Hermannsson]. Þeir mundu tryggja
að aðrir launþegahópar fengju ekki
meira og það með lögum ef á þyrfti
að halda. Um þessa svardaga vissi
forysta ASÍ og hún vissi einnig að
fulltrúar VSÍ fullyrtu að af hálfu ASÍ
yrði lagasetningu af þessum toga
ekki mótmælt.
Um mjög viðkvæmt mál var að
ræða fyrir launþegahreyfinguna,
sem hafði frjálsa samninga að meg-
instefnu. [...] Þegar BHMR neitaði
að breyta samningnum og lagasetn-
ing vofði yfir studdu hvorki ASÍ né
BSRB málstað samtakanna þrátt
fyrir tilmæli þess efnis. Samtökin
lýstu ekki yfir stuðningi við lögin en
mótmæltu þeim ekki og vísuðu
ábyrgð á hendur stjórnvöldum; um
væri að ræða sjálfskaparvíti ríkis-
stjórnarinnar.
Forystumenn VSÍ fóru hins
vegar ekki leynt með að þeir teldu
afnám samningsins óhjákvæmilegt
ef þjóðarsáttin ætti að halda.
Þórarinn samdi fyrstu drögin
Ríkisstjórnin sagði BHMR-samn-
ingnum upp í júní 1990. Úrskurðaði
Félagsdómur mánuði síðar að upp-
sögnin væri ólögmæt. Voru þá 3.
ágúst sett bráðabirgðalög sem
kváðu á um að launahækkanir sem
samið var um í kjarasamningnum
VSÍ og ASÍ í febrúar skyldu taka til
allra gildandi launasamninga. Fólst
í því að félagsmenn BHMR fengu
eingöngu sömu launahækkanir og
aðrir launþegar. Voru fyrstu drög
að bráðabirgðalögunum samin af
Þórarni V. Þórarinssyni fram-
kvæmdastjóra VSÍ að beiðni stjórn-
valda. BHMR stefndi ríkisstjórn-
inni fyrir stjórnarskrárbrot en varð
að öðru leyti að una gjörðinni“. ■
Upplýst er í bókinni
að þegar í janúar
1990 var búið að ákveða að
ógilda samninginn við
BHMR og að sumarið 1990
var Þórarni V. Þórarinssyni,
framkvæmdastjóra VSÍ, falið
að gera fyrstu drög að
bráðabirgðalögum sem
námu samninginn úr gildi.
,,
Kafli úr nýrri bók, Frá kreppu til þjóðarsáttar, eftir Guðmund Magnússon:
„Tímasprengjan“ 1990
RÆTT VIÐ RÍKISSTJÓRNINA Forystumenn vinnuveitenda og verkalýðshreyfingar á fundi
með ríkisstjórninni í lok janúar 1990. Frá vinstri Jón Baldvin Hannibalsson, Guðmundur J.
Guðmundsson, Þórarinn V. Þórarinsson, Einar Oddur Kristjánsson, Ólafur Ragnar
Grímsson og Steingrímur Hermannsson.