Tíminn - 06.05.1973, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 6. mai 1973.
Greinargerð Finnboga
Rúts Valdimarssonar
Einar Agústsson. utanrikisráðherra skyrir frá viðræðunum viö Breta um landhelgismáliö, á fundi með blaðamönnum á föstudag.
Ofbeldi Breta
Finnbogi Valdimarsson, sem er
fulltrúi Samtaka frjálsiyndra og
vinstri manna, hefur lagt frám i
landheJgisnefndinni itarlega
greinargerð um málflutning i
landhelgismáli islendinga á vett-
vangi Alþjóðadómstólsins.
Greinargerð þessi er miðuð við
það, að samkvæmt ákvörðun
dómstólsins háfa Br'etar frest tii
að skiia sókn tif 1. ágúst 1973, en
Islendingar til að skila vörn til 15.
janúar Í974.
I upphafi greinargerðar sinnar
segir Finnbogi m.a. á þessa leið:
„Hér verður gengið út frá þvi
sem gefnu, að frásagnir Breta af
stáðreyndum í landhelgismálum
Islendinga verði með þeim hætti,
að Isiendingar hljóti að hafnaein-
hverjum þeirra, og telja sér
nauðsynlegt aö greina frá öörum
staðreyndum.
Hér verður gengið út frá þvi, að
með varnarskjali sinu, sem skilað
verði 15. jan. 1974, gefist lslend-
ingum tilefni til þess að snúa vörn
í sókn, rekja staðreyndir land-
helgismálsins og ákæra Breta
frammi fyrir öllum hinum sið-
menntaða heimi, sem mun veita
þessum málaferlum fyrir dóm-
stólnum óvenjuiega athygli,
þ.á.m. allar hinar sameinuðu
þjóðir og aðrar þjóðir, sem aðild
eiga að dómstólnum, fyrir ós.lit-
inn yfirgang og ofbeldi i öllum
myndum, viðskiptalcgs, pólitisks
og hernaðarlegs eðlis frá 1952 til
þessa dags og sanna það ofbeldi
með óhrekjandi skjallegum gögn-
um.
Þetta ofbeldi hafa Brctar einir
allra þjóða í heiniihaft i frammi
vegna útfærslu fiskveiðilögsögu,
þótt tugir þjóða hafi fært út land-
helgi sina óg/eða fiskveiðilögsögu
af sömu nauðsyn og Islendingar
og með sama rétti og þeir. betta
ofbeldi hafa Bretar aðeins haft i
frammi við íslendinga, vopnlausa
og varnarlausa smáþjóð”.
I framhaldi greinargerðarinnar
gerir Finnbogi itarlega grein fyr-
ir þessu ofbeldi Breta, einkum i
sambandi við samninginn frá
1961, og verður það nánara rakið
hér á eftir.
Lögsagan
Aður en lengra er haldið, þykir
rétt að benda á, að áður en menn
taka afstöðu til þess, hvernig
málflutningi verður hagað i Haag
af hálfu tslands, verður að taka
afstööu til þess, ...hvort Islend-
ingar ætla að ganga undir lögsögu
dómsins eða ekki, eða m.ö.o.
hvort breyta eigi úrskurði þjóöar-
innar I kosningunum 13. júni 1971
og einróma ályktun Alþingis 15.
febrúar 1972. Núverandi stjórnar-
flokkar gengu til þingkosning-
anna 13. júni 1971 með sameigin-
lega stefnu i landhelgismálinu, og
var eitt aðal-atriði þeirra, að
landhelgissamningunum frá 1961
skyldi sagt upp, en þetta hafði
þann eina tilgang, að losa Island
undan lögsögu Alþjóðadómstóls-
ins. Flokkarnir fengu meirihluta i
kosningunum og hefur þjóðin þvi
raunverulega ákveðið, að tsland
skuli ekki ganga undir lögsögu
Alþjóðadómstólsins. Flokkarnir
fengu meirihluta i kosningunum
oghefur þjóðin þvi raunverulega
ákveðið, að Island skuli ekki
ganga undir lögsögu Alþjóðadóm-
stólsins. Þetta hefur Alþingi sam-
hljóöa staðfest með ályktun
sinni, 15. febrúar 1972. Með
heiðarlegum hætti verður þessari
ákvörðun ekki breytt, nema i
kosningum eða þjóðaratkvæða-
greiðslu.
Málflutningurinn
Meðan sú ákvörðun þjóðarinn-
ar og þingsins helEt óbreytt, að Is-
land skuli ekki hlita lögsögn
Alþjóöadómstólsins, væri það
ákaflega óeðlilegt og stórlega
móðgandi fyrir dómstólinn að
halda uppi venjulegum málflutn-
ingi i máli, þar sem þvi er fyrir-
fram yfirlýst, að ekki veröi farið
eftir úrskurði dómstólsins, ef
hann verður óhagstæður. Annað
getur ekki talizt rökrétt en að
ganga undir lögsögu dómstólsins,
ef halda á uppi venjulegum mál-
flutningi fyrir honum.
Það, sem virðist einkum vaka
fyrir Finnboga R. Valdimarssyni,
er að koma fram röksemdum Is-
lands bæði á vettvangi dómstóls-
ins og til annarra þeirra aðila,
sem með landhelgismálinu fylgj-
ast. Þetta er ákaflega auðvelt, án
þess að halda uppi venjulegum
munnlegum málflutningi. Að
sjálfsögðu er það nauðsynleg
kurteisi við dómstólinn að til-
kynna honum fyrir 15. janúar
1974, að Islands telji hann ekki
eiga lögsögu i málinu og sé þvi
ekki bundið af úrskurði hans, en
að gefnu tilefni og vegna atriða i
kæru Breta, þyki rétt, bæði vegna
dómstólsins og annarra, að vekja
athygli á vissum atriðum, og væri
þá hægt að telja upp öll þau rök,
sem Islendingar telja styrkja
málstað sinn. Þar væri hægt að
koma á framfæri öllum þeim rök-
um, sem Finnbogi færir fyrir þvi,
að samningurinn frá 1961 hafi
verið nauöungarsamningur. Þar
væri hægt að láta fylgja skrá yfir
öll þau riki sem hafa fært fisk-
veiðilögsögu sina út fyrir 12 milur
og vitna i lög þeirra eða reglu-
gerðir um þessi efni. Þar væri
hægt að láta fylgja yfirlit um
: .ummæli eða yfirlýsingar allra
þeirra rikja, sem hafa lýst yfir
þvi i hafsbotnsnefndinni, að þau
séu fylgjandi stærri efnahagslög-
sögu en 12 milum. bannig er auð-
velt að koma á framfæri við dóm-
stólinn öllum rökum íslands, án
þess að ganga undir lögsögu hans,
eða halda uppi venjulegum mál-
flutningi.
Óþörf vantrú
Þeirri röksemd er hampað af
ýmsum, að Island eigi að hefja
munnlegan málflutning við dóm-
stólinn i þeim tilgangi að tefja
fyrir þvi að dómurinn kveði upp
úrskurð. Islendingar eigi að gera
þetta með þvi að biðja stöðugt um
nýja og nýja fresti. 1 þessu felst
fordæmanleg vantrú á málstað
íslands. ÍJrskurður dómstólsins
er ekki endanlegur, þegar annar
aðilinn hefur mótmælt lögsögu
hans og neitar þvi, að hlita úr-
skurðinum, ef hann gengur á móti
honum. Það er þá öryggisráðsins
að ákveða það endanlega, hvort
úrskurðurinn skuli koma til fram-
kvæmda eða ekki. Úrskurði
öryggisráðsins þurfa Islendingar
ekki að kviða. Þar myndu þau rök
Finnboga R. Valdimarssonar, að
samningurinn við Breta 1961 hafi
verið nauöungarsamningur,
reynast þung á metunum og
miklu þyngri en hjá Alþjóðadóm-
stólnum.
Vitnisburður
Gylfa
baö hljóta allir aö viðurkenna,
sem lesa greinargerð Finnboga,
að hann færir sterk rök fyrir þvi,
að samningurinn við Breta 1961
hafi veriö nauðungarsamningur.
I greinargerð Finnboga segir
m.a.:
„En andstæðingar samningsins
á Alþingi 1961, höfðu lika heyrt
skýringar þáverandi ráðherra á
þvi, hversvegna samningurinn
við Breta hefði vérið gerður.
Einn þeirra, þáverandi
menntamálaráðherra Gylfi-Þ.
Gislason, orðar það á þessa leið i
þingræðu fyrir skemmstu, skv.
Mgbl. 18. april .1973:
„Það var margtekið fram af is-
lenzkum ráðherrum, að samning-
arnir voru gerðir til þess að koma
i veg fyrir vopnaða ihlutun, eins
og gerðist hér á árunum 1958 og
1961 og lauk ekki fyrr en með
samningunum”.
Vitnisburður
Gunnars
1 greinargerð Finnboga segir
ennfremur:
„En annar ráðherra 1961,
'Gunnar Thoroddsen, þá fjár-
málaráðherra sagði þá i umræð-
um um samninginn:
„Það eru tvær leiðir, sem Al-
þingi og islenzka þjóðin þurfa nú
að velja á milli.
önnur er leið stjórnarandstöð-
unnar um óbreytt ástand og sú
leið felur m.a. i sér eftirfarandi
atriði:
Deilan við Breta heldur áfram.
Brezkir togarar hefja aftur veið-
ar innan 12 milna — allt að 3 mil-
um —sem er sú eina landhelgi,
sem Bretar hafa hingað til viður-
kennt.
Brezku togararnir munu biðja
um herskipavernd —ef til vill fá
hana — Gifurleg hætta verður á
árekstrum á islandsmiðum. Lifi
og limum islenzkra sjómanna og
varðskipsmanna verður stefnt I
voða. Löndunarbannið heldur
áfram".
Um löndunarbannið, sem
Gunnar Thoroddsen taldi vist aö
héldi áfram, ef samningurinn
væri ekki gerður, sagði Guðm. I.
Guðmundsson utanrikisráðherra
i þingræðu 25. nóv. 1960:
„Bretar vildu ekki fallast á úf-
færslu fiskveiðilögsögunnar 1952.
Þegar á árinu 1952 settu þeir
löndunarbann á fisk úr islenzkum
skipum, er til Bretlands sigldu.
Brezki isfiskmarkaðurinn hafði
verið stór liður i fiskútflutningi
þjóðarinnar. Auk þess horföi um
þessar mundir illa um sölu á fiski
til annarra landa.
Löndunarbannið var þvi gert I
þvi skyni, að kúga islendinga til
undanhalds I landhelgismálinu”.
Hótanir Sir Alecs
Finnbogi R. Valdimarsson
bendir á I greinargerð sinni, að
stjórnarandstæðingum á þingi
1961 var neitaö um aðgang að öll-
um skjölum varðandi aödrag-
anda samningsins. Um þetta seg-
ir hann siðar:
„Af skjölum, sem nú liggja fyr-
ir, er þetta orðið ljóst og óvé-
fengjanlegt:
I. Hinn 10. desember 1960 höfðu
samningaumleitanir milli rikis-
stjórna tslands og Bretlands
strandað, en þær höfðu staðið yfir
mánuðum saman. Þær höfðu
strandað á þvi I fyrsta lagi, að is-
lenzka rikisstjórnin neitaði að
samþykkja Bretum til handa ein-
hliða málskotsrétt til alþjóða-
dómstólsins. Hún krafðist þess,
að samþykki beggja aðila þyrfti
til þess. Og i öðru lagi.að islenzka
rikisstjórnin neitaði, að nótu-
skiptin yrðu skráð hjá Sameinuðu
þjóðunum skv. 102. grein sátt-
mála þeirra, sem vitna mætti til
hjá stofnunum sameinuðu þjóð-.
anna, svo sem alþjóðadómstcJln-
um.
II. Þegar svo var málum komið,
tók utanrikisráðherra Breta. Sir
Alec Douglas Home, til sinna
ráða.
1. Hinn 14. desember 1960 skrifaði
hann utanrikisráðherra tslands
Guðmundi 1. Guðmundssyni, per-
sónulegt bréf, þar sem hann tjáði
honum, að afstaða rikisstjórnar
Islands, eins og hún kom fram i
orðsendingu frá 10. desember,
hefði orðið brezku rikisstjórninni
„alvarlegt áfall og vonbrigði”.
Bréfi sinu lauk hann með þess-
um orðum:
„5. Ég er viss um að þér gerið
yður eins og ég grein fyrir þeim
alvarlegu afleiðingum (serious
consequences), sem af hlytust, ef
við næðum ekki samkomulagi, og
þá sérstaklega það tjón, sem
brezk-islenzkri sambúð yrði unn-
ið. Þess vegna vænti ég þess ein-
læglega, að rikisstjórn yðar verði
reiðubúin til að endurskoða af-
stöðu sina.
2. Hinn 21. desember 1960 herti
hann enn á „brýningum” sinum,
með enn öðru persónulegu bréfi
til Guðmundar I. Guðmundsson-
ar, sem hann lauk með þessum
orðum:
„Ég flyt þessa tillögu i þeirri
einlægu von, að hún muni gera
okkur kleift að ná samkomulagf i
deilu, sem gæti haft háskalegar
afleiðingar (dangerous consequ-
ences) fyrir okkur alla, ef hún
héldi áfram. Ég vonast mjög til
þess að rfkisstjórn yðar geti fall-
izt á tillöguna”.
Yðar einlægur,
(sign. Home).
Stjórnin gugnar
I áframhaldandi greinargerð
Finnboga segir:
„3. Og meö bréfi dags. 27. jan.
1961 var enn hert á og nú sett
timamörk með þriðju persónu-
legu orðsendingunni frá Home til
Guðmundar I. Guðmundssonar,
sem sendiherra Breta var látinn
afhenda honum. Þar sagði i
niðurlagi bréfsins:
„Stárfsfélagar minir og ég höf-
um alvarlegar áhyggjur af likleg-
um afleiðingum þess, að lausn
náist ekki i mjög háinni framtið.
Ég er viss um, að ef við getum
ekki sagt sjávarútvegi okkar,
innan hálfs mánaðar, að sjá megi
fram á sanngjarnt samkomulag,
muni viðsjárvert og hættulegt
ástand skapast (a critical and
dangerous situation will arise)”.
Ekki virðist fjarri lagi, að
utanrikisráðherra Islands hafi
litið á þessa siðustu persónulegu
orðsendingu brezka utanrikisráð-
herrans sem úrslitakosti, þvi að
heita má réttum hálfum mánuði
siðar, hinn 13. febrúar 1961, til-
kynnti utanrikisráðherra Islands
sendiherra Breta I Reykjavik, að
rikisstjórn hans samþykkti drög-
in, sem Bretland lagði fram hinn
21. desember 1960, að tvennum
„skilyrðum” til skildum og viss-
um „skilmálum”.
Drögin frá 21. desember, sem
hér ræðir um, höfðu inni að
halda:
1. Einhliða málskotsrétt Breta til
alþjóðadómstólsins.
2. Skráningu samningsins hjá
Sameinuðu þjóðunum, skv. 102.
gr. Það er.að segja samþykkt
þeirra 2 atriða, sem islenzka
rikisstjórnin hafði hafnað 10.
desember, og samningar strand-
að á þeirri neitun”.
Þessu til viðbótar mætti vitna i
endurminningar Macmillans, þar
sem segir frá samningagerðinni.
Af einhverjum ástæðum hefur
Mbl. enn ekki viljað birta þessa
frásögn hans.
Bezti
samningurinn
Vissulega er rökstuðningurinn,
sem Finnbogi færir fyrir þvi, að
samningurinn frá 1961 hafi verið
nauðungarsamningur, mjög
sterkur. En hjá þvi verður ekki
komizt að benda á, að eitt gæti
veikt hann á vettvangi
Alþjóðadómstólsins, en miklu
siður hjá Oryggisráðinu. Það eru
stöðugar fullyrðingar ýmissa
leiðtoga fyrrv. stjórnarflokka
um, að samningurinn við Breta
frá 1961 hafi verið bezti og hag-
stæðasti samningurinn, sem Is-
land hefur gert! — Jafnvel Mbl.
var að hampa þessu fyrir
skömmu. Vafalaust myndu Bret-
ar nota sér þetta óspart i mál-
flutningi, ef til kæmi. Úrskurður-
inn, sem Alþjóðadómurinn felldi
um lögsöguna i vetur, bendir til,
að meirihluti dómaranna, hafi
látið glepjast af slikum fullyrð-
ingum. Oryggisráðið er hins veg-
ar óliklegt til að gera þaö, þvi að
það hefur reynslu af þvi, að slik-
ar yfirlýsingar er oftast litið að
marka. Þetta er algeng afsökun
þeirra, sem fallast á nauðungar-
samninga, og verður að metast i
ljósi þess.
— Þ.Þ.