Tíminn - 20.05.1973, Blaðsíða 39

Sunnudagur 20. mai 1973
TÍMINN
39
o Grátandi
sem reyna að ná jarðnæðinu aftur
með vadli eru gósseigendurnir,
sem nú er verið að taka jarð-
eignirnar af. Það eru sem sagt
þeirra eigin lög, sem ákveða
þeim þungar refsingar.”
Alþýðufylkingin telur það eink-
um stórjarðareigendunum að
kenna hve matvælaframleiðslan
i landinu er litil, og einnig kennir
hún þeim um þá almennu van-
þróun og fátækt, sem rikir i
sveitum Chile. Litið er svo á að
heppilegast sé að skipuleggja
samvinnubúskap á stórjörðunum,
sem gerðar hafa verið upptækar.
A sumum stórjaröanna ætlar
rikið þó sjálft að hefja stór-
búskap og beita til þess allri nú-
tima tækni.
Hnífur í hjarta
En landbúnaðarverka-
mennirnir á Villa Rosa sýndu
engin gleðimerki, þegar sú stór-
jörð var opinberlega gerð
upptæk. Það var engu likara en
þeir þyrðu ekki að trúa fullyrð-
ingum mannanna frá Cora um að
nú ættu þeir jörðina, og að gömlu
gósseigendurnir, sem þeir höfðu
óttazt svo mjög, væru nú allt i
einu bæði peninga- og valda-
lausir.
A mörgum stórjarða suður-
landsins hafa bændurnir flutt inn i
herragarðana, en á Villa Rosa
kom slikt ekki til greina. Góss-
eigandinn hafði i reiði sinni að
skilnaði lagt hús sitt i rústir, svo
VIPPU - BltSKÚRSHURÐÍN
Lagerstærðir miðað við múrop:
Haeð: 210 sm x breidd: 240 sm'
210 - x - 270 sm
Aðrar stærðir. smíSaðar eftir beiðni.
GLUGGASMIÐJAN
að það leit ut eins og það hefði
orðið fyrir sprengju. Hann var þó
of trúaður maður til þess að þora
að láta einka kapellu sina sæta
sömu meðferð. Jesúsmyndin
hékk þar enn óskemmd yfir
auöum bekkjunum. Þar.gað höfðu
vinnumennirnir á búgarðinum
fengið að koma inn i tið góss-
eigandans og biðja Jesú fyrir-
gefninga á syndum sinum, sem
þeir sjálfsagt hafa fengiö. Hins
vegar fengu þeir alltaf þvert
nei, þegar þeir notuðu tækifærið
til að biðja gósseigandann um
launahækkun.
Umbæturnar i jarðnæðismálum
ná til alls Chile. 1 starfi sinu
verður Cora vitaskuld að hafa i
huga uppskerutimann, sem ber
auðvitað ekki upp á sömu tiö i
öllum hlutum þessa langa lands.
Alþýðufylkingin hefur þegar
þjóðnýtt koparnámur, banka og
verksmiðjur, en að engum um-
bótum hefur þó verið gengið að
slikum krafti sem i jarðnæöis-
málunum. Meðan landbúnaðar-
verkamennirnir halda kappreið-
ar á sinum nýfengnu jörðum flýja
margir fyrri eigenda úr landi.
Stórjarðeigendur suður-
landsins fylgja flestir að málum
hinni ihaldssömu stjórnarand-
stöðu landsins. Þeir segja að
hnifur standi i hjarta sér, en vona
þó að skammt sé i breytta tima,
þegar þeir fái búgarðana sina
aftur og landbúnaðarverka-
mennirnir verði aftur þægir og
auðmjúkir. Þá skuli heldur ekki
standa á þvi að þeir fái að biðja
Jesú fyrirgefningar i einka-
kapellunum á stórjörðunum
kringum eldfjöllin Osorno og
Villa Rica. Þessi von stórjarð-
eigendanna lét sér þó til skamm-
ar verða i siðustu kosningum.
o Grænland
Þjóðminjasafnið i Kaupmanna-
höfn hefur um árabil gert forn-
minjarannsóknir i Austurbyggð á
Grænlandi. Þar hafa fundizt rúst-
ir 190 norrænna býla, auk 30-40
grunna, sem eru á við og dreif.
Grafnar hafa verið upp kirkjur og
bæir. Þá hefur áhugafólk leitað
minja þarna viða og fundið merki
eftir norræna menn á ekki færri
en 107 stöðum. Meðal þeirra
merkari eru rústirnar við Sand-
höfn.
Þá hefur landið verið betur
kannað og eitt skemmtilegasta
svæði, sem fundizt hefur er dalur
við Úlfsvatn. Það er inn af
Lichtenaufirði, um 15 milur frá
Hvarfi. Þar er einn þéttasti og
fegursti skógur á öllu Grænlandi.
Þar hafa einnig fundizt rústir eft-
ir norræna menn.
„öflin" eru ibúarnir
Hluti grænlenzku skógardal-
anná hefur lengi verið þekktur, og
þangað fóru Grænlendingar á
sumrin inn að vötnunum til veiða.
Þeir þurrkuðu eða reyktu silung-
inn og geymdu hann til vetrarins.
Norðan Lichtenaufjarðar eru
þó nokkrir dalir, sem erfitt er aö
komast að vegna fossa i ánum og
ófærra gjáa meðfram þeim. Þó er
hægt að komast inn-með þvi að
fara yfir fjöllin ofan frá, en Græn-
lendingar voru ekkert fyrir pril,
fylgdu oftast ánum.
1 hugum fólksins var Grænland
byggt ,,öflum”. Fólk dró engin
skýr mörk milli raunveruleika og
imyndana, og á þessum slóðum
má enn finna merki um hinn
gamla hugmyndaheim, sem fólk-
ið lifði i.
Landið er stórt og það er langt á
milli byggða. Náttúran getur oft
virkað þrúgandi á mannssálina,
einkum á haustin og veturna,
þegar dagarnir eru gráir og
stormarnir geisa. Djúpt i hugum
fólksins lifir enn sú vissa, að
margir hlutir séu yfirnáttúrlegir
og margt sé það, sem aldrei verði
skýrt. Ótal sögur og sagnir eru til
um fólk, sem séð hefur verur,
sumar góðar, aðrar illar.
1 fjarðarbotnunum, við rætur
fjallanna, eiga að vera til mann-
verur.,sem geta flogið.Þær eru
kallaðir Qivitog og vekja ógnar-
hræðslu. Þetta fólk er til, en það
er bara venjulegt fólk, sem flúið
hefur samfélagið, eins konar úti-
legumenn.
Enginrt sér úlfana
Svo eru það amaroq-arnir, eða
úlfarnir. Nú verður aö segja það
eins og er, að svo vitað sé, hefur
ekki veriðskotinn einn einasti úlf-
ur á V-Grænlandi. Enginn vis-
indaleiðangur hefur heldur séð úlf
þar.
Enn þann dag i dag heyrast
nýjar sögur um úlfa, sérlega á
svæðinu við Lichtenaufjörðinn.
En það merkilega við þessi dýr
er, að enginn sér þau. Það heyrist
i þeim á næturnar og svipir þeirra
sjást i sandinum viö fiskivötnin
og á regnvotri jörðinni.
Til er saga um hinn hugrakka
Stóra-Martin frá Lichtenau. Fyr-
ir meira en öld fór hann yfir inn-
landsisinn til að leita að hreindýr-
um, sem fundust ekki lengur i
strandhéruöunum.
Martin bar bátinn sinn yfir ána
innst i dalnum og reri yfir vötnin
upp að isnum. Hann fann engin
hreindýr, og siöan fór enginn
þarna inneftir i langan tima. Það
var ekki fyrr en nú fyrir nokkrum
árum, að smalar fóru sömu leið-
ina á snjósleðum. Þá komu þeir
að gömlum steinhúsum við stórt
vatn. 1 einu þeirra fundu þeir
tjásur af ljósu hári. Það voru að
likindum siðustu leifar mann-
eskju frá tima hinna norrænu.
Ferðamannaland
framtiðarinnar?
Fornleifafræðingar fóru og
rannsökuðu ljósu hártjásurnar og
i ljós kom, að smalarnir höfðu
haft rangt fyrir sér. Hárið var af
hreindýri. En skammt þar frá, á
kafi i kjarrskógi, fundust rústir af
stóru bóndabýli með mörgum
herbergjum. Þetta voru áreiðan-
lega leifar þeirra norrænú
manna, sem hurfu fyrir mörgum
öldum.
Þarna við Úlfsvatn er næstum
ótrúlega grænt og grösugt og
þetta er nánast eins og ævintýra-
land, en alls ekki heimskauta-
eyja. 1 vatninu úir og grúir af
urriða.
Það er lognkyrr nótt við Úlfs-
vatn. Maður liggur i tjaldi á
vatnsbakkanum og hlustar á nið
fossins fyrir ofan. Út um rifuna
sjást fjöllin eins og svartir skugg-
ar við ljósan himininn. Það
glampar á lygnt vatnið og þegar
dimmir meira, sjást norðurljósin
i fletinum. Refir læðast eins og
vofur um nágrennið og öðru
hvoru heyrist skrækur i fugli.
Rétt hjá eru rústir húss, þar sem
fjölskylda bjó fyrir mörgum öld-
um. Þarna fær hugmyndaflugið
byr undir báða vængi — áhrif um-
hverfisins eru feykisterk.
Eftir tuttugu ár verður Græn-
land ef til vill ekki fjarlægt,
óþekkt land, heldur eftirsótt
feröamannaparadis. Þá fljúga
kannski þyrlur með feröamenn
upp i fjallahótelin. SB.
® 60 ára
fáir af þeim félagsmönnum, sem
tekið hafa einhvern verulegan
þátt i störfum stúkunnar, vildu
hafa farið á mis við þá reynslu.
Fundirnir hafa verið i vitund
þeirra eins og sólskinsstundir,
þar sem þeir hafa leitað sinum
innri manni næringar og svölun-
ar.
Nú á 60 ára afmæli stúkunnar
er bjart yfir starfi hennar. Sum-
arskóli er hér i nokkra daga á
hverju sumri. Visindin hafa nálg-
azt ýmsar kenningar gupspekinn-
ar á siðari árum. Þau viðurkenna
nú einhver andleg svið bak við
þennan sýnilega heim. Þau beita
sér aö þvi að rannsaka vitund
mannsins.
Guðspekistúkan hefur verið
þáttur i andlegu lifi þessa bæjar i
60 ár. Hún mun vinna að þvi eins
og hingað til að glæöa með mönn-
um frjálsar hugsanir um andleg
mál.
Eirikur Sigurðsson.
Q Frelsisstyttan
tilkynnt i New York: Stöðva verð-
ur vinnu við undirstöðuna. Nefnd-
in sem tilkynnti þetta, sagði að
þar sem engir peningar fengjust
til að halda áfram, væri það aug-
ljóst mál. Allt hefði verið reynt,
en enn vantaði 110 þúsund doll-
ara.
Aðeins helmingur undirstöð-
unnar var fullgerður þegar
nefndinni barst skeyti frá Bart-
holdi. Hann hafði gefið skipun
um, að styttan yrði þegar flutt til
New York. Astandið var ekki sem
bezt.
Þá kom i ljós, að föstudagur
þessi myndi þrátt fyrir allt enda
vel. Eigandi blaðsins, sem birti
fréttina um stöðvunina var
Joseph Pulitzer, sem 17 ára gam-
all hafði flúið frá Ungverjalandi
— ómenntaður og blásnauður.
Hann var lifandi sönnun þess, að
Bandarikin voru Land möguleik-
anna. Þess vegna hafði fyrirsögn
hans eigin blaðs þennan dag mikil
áhrif á hann. Hann ákvað að út-
vega peningana sjálfur.
Mánudaginn 16. marz birti
blaðið grein eftir hann, þar sem
sagði: — New York og banda-
riska þjóðin hafa orðið sér til
skammar með þvi að geta ekki
tekið við þessari höfðinglegu
vinargjöf. Þá lofaði hann að birta
nöfn allra þeirra, sem sendu pen-
inga í sjóðinn.
Fyrstu vikuna komu á þriðja
þúsund dollarar.
— Þennan dollar fengum við til
að fara í bió, skrifuðu tvö syst-
kini. —Getég sent kjúklinga, sem
blaðið getur selt? spurði 9 ára
stúlka.
1. mai voru komnir 50 þúsund
dollarar og Bartholdi tilkynnti i
skeyti að nú væri styttan komin
um borð i skip. 22. mai lagði skip-
ið af stað og 17. júni stóð New
York á öðrum endanum. 90
bandarisk skip framleiddu allan
þann hávaða,sem tiltækur var um
borð til að bjóða skipið og stytt-
una velkomin.
214 kössum var skipað upp, þeir
vógu frá 75 kóló til 3 tonn. 1 blaði
mátti lesa: 1 einum kassa voru
augu, nef og munnur, I öðrum
ennið og augnabrúnirnar. Vinstra
eyra og dálitið af hárinu var i átta
feta löngum kassa. Frelsisstyttan
var sett i kössum inn i skúr á
Bedloeeyju.
11. ágúst birti blað Pulitzers
svohljóðandi fyrirsögn á forsiðu:
— 100.000 dollarar! Nánari skýr-
ingu þurfti ekki. 121 þúsund
manns höfðu lagt fram 102 þús-
und dollara og nær öll framlögin
voru innan við dollar.
Tilbúin til afhjúpunar
Hinn 22. april 1886 var undir-
stöðunni lokið og járnbjálkarnir
stóðu 150 metra upp i loftið, reiðu-
búnir til að taka á móti gyðjunni.
Hinn endi bjálkanna var vand-
lega festur niðri i undirstöðunni,
sem vóg 28 þús. tonn. — Til að
velta styttunni, þarf að velta allri
eynni, sögðu verkfræðingarnir.
Daginn eftir voru fyrstu
koparplöturnar hifðar á sinn
staða og boltaðar fastar. Fyrsti
boltinn var skirður Bartholdi og
sá næsti Puitzer.
Samkvæmt fyrirmælum Eiffels
voru plöturnar festar þannig að
þær gætu aðeins mjakast til. Þær
þurftu aö geta þanist út i hitanum
og skroppið saman i kulda. Það
sést ekki, en yfirboð styttunnar er
sifellt á hreyfingu. Siðasti boltinn
var festur 23. október, i hægri fót
styttunnar.
Verkamenn komu með ræðustól
og skreyttu hann franska og
bandariska fánanum. Bryggjan á
Bedloeeyju fékk rækilega við-
gerð, fallbyssurnar voru málaðar
og N-Atlanzhafs-flotasveitin
skreið öll inn á höfnina i New
York.
Þriðjudaginn 28. október voru
Bandarikin reiðubúin aö taka á
móti gjöfinni, 15 árum eftir kvöld-
verðinn á heimili Laboulaye.
Litilsháttar rigning var, en
hvað gerði það til? lbúar New
York höfðu aldrei séð önnur eins
hátiðahöld. Það var Liberty Day,
fólk gekk tugþúsundum saman i
skrúðgöngu niður Manhattani
dansaði og söng. Fremstur gekk
Cleveland forseti og veifaði flos-
hatti sinum.
Allt var skreytt fánum, frönsk-
um og bandariskum. Margar
verzlanir höfðu fjarlægt vörur úr
gluggum sinum og komiö þar
fyrir stólum handa beztu við-
skiptavinunum. Götusalar settu
stóla i vagna sina og seldu stúku-
sæti fyrir 50 cent.
Gangan fór niður Fifth Avenue
og beygði inn á Broadway. Fyrir
framan Ráðhúsið, City Hall, steig
forsetinn upp á heiðurspall, þar
sem hann tók i hönd grönnum
manni með brúnt skegg. Allir
þekktu hann af myndum og nafn
hans var i öllum blöðum. Bart-
holdi.
Franski þjóðsöngurinn var
leikinn og Bartholdi horfði til
himins með hönd á hjartastað.
Klukkan varð tvö og skyndilega
sló þögn á mannfjöldann. Niður
götuna kom vagn Georges
Wshington, dreginn af átta gráum
hestum. Tómi vagninn átti að
minna fólk á sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar.
Siðan fóru forsetinn og Bart-
holdi út á Bedloeseyju, til að af-
hjúpa Frelisstyttuna. Eyjan heit-
ir nú Liberty Island, Frelsiseyj-
an. SB.
Sundlaug
Opin frá kl. 08-11
og 16-22.
Laugardaga og
sunnudaga
frá kl. 08-19.
rrnm
r, KALT BORÐ^
S í HAÐEGINU %
f HÆG BILASTÆDI \\
BLÓMASALUR
HI
LOFTLBÐIR
a m m m m tftii ■ i i
7IH\\Y^/*
KVÖLDVERÐIJR FRA KL. 7.
BORÐAPANTANIR I SlMUM
22321 22322
BORÐUM HALDIÐ IIL KL. 9.
VÍKINGASALUR