Tíminn - 25.11.1973, Side 11
Sunnudagur 25. nóvember 1973
TÍMINN
11
íslendingasaga,
sem vex
sem hæfði þar og ekki annars
staðar. Þarna hefur séra Jón
bjargað miklu, og fyrir það
verða Útnesjamenn ætiö tslend-
ingasaga sem aldrei fellur i
gildi. Og vist má telja, að þetta
verði ekki siðasta útgáfa sög-
unnar. —AK
að gildi með
árum og öldum
tið fylgikona. En það er sem
margt þetta gerðarfólk kunni á
þvi lagið að gera sér hana
undirgefna og snúa afleiðingum
hennar sér i hag.
En mestur aðall Útnesja-
manna er og verður málfar sög-
unnar og gamlar orðmyndir
sterkrar merkingar frá sér-
kennum lifsins i þessum útgerö-
arstað á liðnum öldum, orðafar,
sem átti þarna föðurland, en
þekktist ekki annars staðar
nema að nokkru leyti. Svo sér-
stakt hefur lifið á þessum slóð-
um veriö, að þar varð til málfar,
Jón Thorarensen:
Útnesjamenn, þriöja útgáfa.
Nesjaútgáfan, 1973. Verð: kr.
1.356.00
Þegar útnesjamenn eftir séra
Jón Thorarensén komu út 1949
vakti bókin mikla og verðskuld-
aða athygli. Tvær útgáfur bók-
arinnar seldust upp á útgáfuár-
inu. Til þessarar athygli, vin-
sælda og virðingar voru aug-
ljósar ástæður. Þetta var svip-
mikil ættarsaga frá liðnum öld-
um, vel rituð og stórbrotin að
efnivið úr lifi genginna kyn-
slóða. En þó var mest um vert,
hve trúverðuga mynd hún sýndi
af lifsstriði, atvinnuháttum,
náttúrufari , þjóðháttum og
mannlifi mikils háttar sjósókn-
arhverfis á Suðurnesjum á horf-
inni tið. Mál hennar var auðugt
af orðum.talsháttum og lýsing-
Séra Jón Thorarensen
um, sem beinlinis var bjargað
úr glatkistunni i þann mund.sem
hún var að lokast. Höfundur
hafði á valdi sinu ótrúlega
kjarnmikið málfar úr þessum
gamla sjóði. Þetta allt saman
gerði bókina að mikilvægum
þætti Islendingasögunnar, og
enginn vafi er á þvi, að gildi
hennar vex æ þvi meir sem tim-
ar liöa.
Nú hafa Útnesjamenn verið ó-
fáanleg bók á markaði hart-
nær þrjá áratugi, og þvi var gild
ástæða til að gefa hana út i
þriðja sinn, svo sem nú hefur
verið gert. Sú útgáfa er i falleg-
um og vönduðum búningi, að þvi
er bezt verður séð, og aukið við
hana smáræði, sem hiklaust má
telja til sögubóta. Útnesjamenn
eru sem kunnugt er ættarsaga,
sem nær yfir aldarbil og segir
frá fjórum kynslóðum að
minnsta kosti. Hver kynslóð fær
sinn sögukafla, en þeir kallast:
Rismál, Stórstraumur, Oldu-
faldur og Fallaskipti, og eru
heitin táknræn um framvindu
sögunnar og það fólk, sem mest
kemur við hana. Þá fylgir i
sögulok ættartala og niðjaskipt-
ing þeirra Kirkjubæjarmanna,
og dylst vist fæstum, að þar er
raunverulegt fólk leitt fram en
engar hugsmiðar, þótt nöfnum
sé eitthvað breytt, enda er bein-
linis gerð grein fyrir þessu
sanngildi i bókarauka, sem höf-
undur bætir nú við þriðju útgáf-
una og kallar „örfáa Útnesja-
lykla”. Er að honum mikill og
góður skilningsauki fyrir les-
endur, sem ekki eru hagvanir á
söguslóðinni. Höfundur kveðst
hafa skrifað Útnesjamenn á
tveim sumrum 1947 og 1948 og
lokið henni alveg næsta vetur.
Um tilgang verksins segir
hann:
,,Ég skrifaði Útnesjamenn i
þeim höfuðtilgangi að lýsa þjóð-
háttum, einkum á Suðurnesjum,
á timum hinnar gömlu útgerð-
ar, sem stóð með mestum
blóma frá 1850—1900. A þeim
timum voru teiúahringar og
áttahringar hin stóru skip á
vetrarvertiðum. Teinahringar
voru prýði hverrar verstöövar.
Þeir voru 20 álnir’milli hnifla.
Þeir höfðu 19 manna áhöfn og
skipt var i 22 staði eða 11 köst,
þar af þrir hlutir dauðir, eða
svokallaðir skipshlutir, 2 fyrir
skip en 1 fyrir tillögur”.
Siðan segir svo um sögustað-
ina i bókinni:
„Vogurinn i sögunni er Kot-
vogur. Kirkjubær er Kirkjuvog-
ur, Sandar eru Básendar, Tang-
ar eru Stafnes hið forna sýslu-
mannssetur Gullbringusýslu, og
Útsalir eru prestssetrið Hvals-
nes, þar sem sóknarprestar
Hafnamanna sátu samfleytt frá
1370—1811.
Kotvogurinn var æskuheimili
mitt, þessi þjóðkunna útvegs-
jörð hins gamla tima. Kotvogs-
bærinn var geysilegur að stærð,
alls 16 hús og mörg þeirra stór.
A árunum kringum 1870 voru
gerð þar út frá heimilinu 3 stór-
skip á vetrarvertiöum — tveir
teinahringar með 38 sjómönn-
um og áttahringur með 12
manns. Það voru 50 sjómenn
alls. Þar við bættist heimilis-
fólkið 6 vinnukonur, 3 hlutakon-
ur og 4 vinnumenn, hjónin og
börnin 8 manns, og stórskipa-
smiður, sem var fastur
heimilismaður. Svo fjölmennt
var þarna fyrir hundrað árum”.
Þetta segir séra Jón, og fer þá
ekkert á milli mála lengur um
sanngildi sögunnar og heimild-
ir. Hér er þvi um að ræða sögu
raunverulegrar Kirkjuvogsætt-
ar. Þótt Útnesjamenn séu þó
öðrum þræði skáldsaga að þvi
er varðar atburðalýsingar,
mannlýsingar, samtöl og fleira,
stendur sagan föstum fótum i
raunveruleikanum, og vafa-
laust setur það höfundi vissar
hömlur.
Persónulýsingar sögunnar
eru viða mjög athyglisveröar,
og þarna eru engir veifiskatar á
ferð. Manndómurinn bregzt
ekki, né heldur hvers konar
stórlæti i lifinu, þótt áfallasamt
verði á lifsfarinu og syndin sé
Sauðfjárjörð óskast
Vil kaupa eða leigja góða jörð frá og með
næstu fardögum.
Aðeins landmikil og góð sauðf járjörð kem
ur til greina.
Tilboð sendist afgreiðslu Timans merkt
Sauðfjárjörð 1655 fyrir 15. desember.
Eín ég stit
og sauma
Einu sinni áttu þessi orð rétt á sér. En ekki lengur.
Þú ert ekki ein með nýju SINGER saumavélina við
höndina, SINGER 760, fullkomnari en nokkru sinni
OAIgerlega sjálfvirkur hnappagatasaumur. Talan er sett í fótinn og vélin
saumar sjálfvirkt rétta stærð af hnappagötum. ® Þræðingarspor, allt frá
1/2 cm til 5 cm langt. O Sérstakur fótur fyrir köflótt efni. O Hraðastillir á
vélinni sjálfri. @ Sjálfsmurð. O Sjálfvirk þræðing.
VERÐ 26.956,00.
A SAMBAND ISLENZKRA SAMVINNUFELAGA
$ Véladeild
ÁRMÚLA 3 REYKJAVÍK, SÍMI 38900
SÖLU- OG SÝNINGARSTAÐIR: Liverpool, Laugavegi 18 a, Domus, Lauga-
vegi 91, Gefjun, Austurstræti, Dráttarvélar, Hafnarstræti 23, Véladeild SfS,
Ármúla 3 og kaupfélögin um land allt.
Tökum gamlar vélar sem greiðslu upp í nýjar.