Tíminn - 25.11.1973, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Sumiudagur 25. nóvember 1973
Ný skáldsag*
eftir
Jónas Guð-
mundsson
— Þessi bók er að þvi leyti til
timamótaverk, að þetta er min
fyrsta hreina skáldsaga. Annars
hafa ailar minar bækur, sérstak-
lega þær seinni, vcrið að nokkru
leyti skáldskapur. Það hcfur verið
farið afskaplega djarft með efnið,
án þess að hinum sögulegu stað-
reyndum sé snúið við.
Viömælandinn er Jónas
Guðmundsson, stýrimaður, list-
málari og rithöfundur, sem nú
sendir frá sér niundu bók slna,.
„Kuldamper Absalon” og er það
hans fyrsta skáldsaga, cins og
fram cr komið, en af fjölda bóka
hans má ráða, að honum liggur
sitthvað á hjarta og er ekki
pennalatur, en jafnframt rit-
störfum hefur Jónas sinnt öðrum
verkefnum, og hin siðari ár hefur
málaralistin tekið æ meira af
tima hans, sem listamaöurinn
hefur aldrei nóg af og bcra
margar sýningar hans svo og
önnur vcrk þess vitni, að honum
leikur allt i hendi, pensillinn, rit-
vélin og stýrishjólið, en úr öllum
hugverkum Jónasar i máli og
myndum má sjá, að þar hcfur
sjómaður farið höndum.
— Það hefur loðað við mann, að
vera með sögur af sjófólki. En
þótt undarlegt sé, lita tslendingar
oft á sjómenn sömu augum og
sjaldgæf dýr. Sjómenn eru lika
fólk, ef maöur skrifar um
sjómenn er maður að skrifa um
fólk, finnst mér og ég skrifa
þannig um þá, en ekki endilega
um einhverja menn, sem ávallt
eru i hrakningum eða erfiðum
veðrum. Þetta eru bara menn
eins og aðrir, sem i landi búa og
aldrei hafa á sjó komið..
Heimurinn i hnotskurn
— t þessari bók kemur greini-
lega fram, að skipið er samfélag,
sem er eftirliking mannfélagsins i
landi með boðum sinum og bönn-
um. Þannig að skipið er oft eins
og hnotskurn af heiminum.
— Undanfarin ár hefur þú starf-
að i landi og unnið listræn störf.
Breytir það ekki hugsunarhætti
þinum til hafsins og þins fyrra
starfs og félaga?
— Ég er nú búinn að vera til
sjós meira og minna, aðallega
meira, undanfarin 28 ár, ég
byrjaði sem unglingur, og sú
reynsla er svo djúpt grópuð i huga
minn, að ég verð sjómaður alla
ævi, hvaða störfum sem ég ann-
ars sinni.
Kuldamperar
— Fyrsta skipið, sem ég sté um
borð i, var Mai gamli frá Hafnar-
firði. Hann var einmitt kolaskip,
og i þessa bók sæki ég margt
þarna aftur til ársins 1945, þvi að
skáldsagan „Kuldamper
Absalon” gerist á kolagufuskipi.
Að visu hef ég verið á fleiri en
einu gufuskipi, en Mai gamli var
sérstaklega „sjarmerandi” skip
og með mikla og stóra sál.
— Þá var maður að byrja til
sjós, og þess vegna var öll
skynjun miklu opnari, og ég man
nærri þvi hvert andartak frá veru
minni á þvi skipi.
— Kuldamper?
— Já, sérfræðingar hafa nú
bent mér á að þetta muni vera
danska. Það er alveg rétt, en
þetta skip, sem þarna er min
fyrirmynd, er kuldamper. Við
eigum ekkert orð til yfir þetta.
Kolaskip t.d. er allt annað. Það
köllum við skip sem flytur kol, en
þarf ekki að vera knúið áfram
með kolum, nú gufuskip, maður
gæti kallað þetta kolagufuskip, en
það gengur ekki. Þetta orð verður
að nota, þvi að það var notað á
tslandi i gamla daga, þegar þessi
gufuskipastill var við lýði, sem er
á kuldömpurum.
^UU>MWf?
Landlausir menn
Fjallar þessi bók um eigin
reynslu, eru þetta einhvers konar
minningar?
— Það er yfirleitt gallinn á
bókum, að menn skrifa of mikið
um sjálfa sig. En i þessari bók
leitast ég við að draga fram visst
ástand, sem rikir á heims-
höfunum og þá menn, sem þar lifa
og starfa. Hún segir frá þessari
sérstæðu manngerð, sem stundar
alþjóðasiglingar. Þessir menn
fara að heiman um fermingu og
kveðja þá sitt föðurland fyrir fullt
og allt og eignast svo aldrei neitt
land aftur. Eru að þvælast,
kannski undir dönsku flaggi, allt
sitt lif um heimshöfin, og fá
aldrei neitt land i staðinn fyrir
það sem þeir kvöddu ungir.
Þeirra þjóðfélag er skipið. Það er
þetta, sem ég er að lýsa.
— Má lita á þettá þjóðfélag
sem spegilmynd af samfélagi
manna i landi?
— Nei, það er ekki meiningin.
En auðvitað er verkið
,,s_ymbólskt” upp á nútimann.
Það er talað um Stauning,
hvernig hann ætli að leysa alla
mögulega hluti, sem þvi miður
eru enn óleystir, og hvernig menn
eygja oft nýja von gegnum stjórn-
málastefnur eða þjóðfélags-
stefnur. En svo skeður bara ekki
neitt. Kuldamperinn siglir bara
sinn sjó.
Opnum og lokum Austur-
stræti eftir endilöngu
— Sagan gerist bæði á sjó og
landi. Gerist hún til dæmis að
nokkru leyti i Suðurborg á
Jótlandi, sem er afskaplega
aðlaðandi bær og einkennilegur
að þvi leyti til, að hann er ristur
sundur i miðjunni einu sinni á dag
af járnbrautarlest. Hún fer eftir
aðalgötunni, eins og hún færi
niður Laugaveg i Reykjavik, og
um Bankastræti og eftir Austur-
stræti, sem nú er búið að loka hér.
Er þessi bær þvi ristur sundur
eftir endilöngu hvert sinn, sem
járnbrautin fer um. Þar hefst
þessi saga.
— 1 sambandi við þetta hefur
mér dottið i hug. þegar verið er'
að tala um að skipta Austurstræti
i göngugötu og bilagötu, hvort
ekki væri rétt. i staö þess að
skipta götunni þversum og hafa
annan endan fyrir bila og hinn
fyrir gangandi vegfarendur, að
skipta henni heldur eftir endi-
löngu.
Valdiöog hinir undirgefnu
Aðalsöguhetjan i bókinni er
Jens Krog. Hann er þessi maka-
lausi sjómaður, sem ég minntist
á. Svo er brytinn, sem er yfirvald
og fer með lyklavöld og annast
sölu. Það er mónópól i skipinú.
Það verður að kaupa allt af
brytanum og svo fá menn varla að
éta. Svo er það valdstjórnin. Það
erskipstjórinn. Ýmsir fleiri koma
við sögu. Reynt er að taka sem
flesta með, þvi allir menn, hver
sem staða þeirra er hafa ákveðnu
hlutverki að gegna i lifinu, og lika
i sögunni um skipið.
— Jú, þetta er symbólkst,
sagan er symbólsk. En það má
ekki misskiljast. Þetta er ekki