Tíminn - 25.11.1973, Síða 21

Smnmdagiir 25. nóvember l!)7:í
TÍMINN
21
[andftij-txom
ct~6t unáAti*i
tm-Artmnr
ing hefur einnig blómstrað hér á
13. öldinni, samanber þau brot,
sem hafa varðveitzt frá þeim
tima, en þau sýnast vera bæði úr
stórum og velgerðum skinnbók-
um.
— En hvert er okkar elzta
handrit, Björgvin, og hvenær er
það skrifað?
— Það er Reykjaholtsmáldagi,
frá þvi um 1170. 1 þvi handriti, og
fleiri er að finna mjög skýr ein-
kenni karolingsku skriftarinnar,
sem var útbreidd um alla Evrópu
upp úr 800 e.Kr. eða eftir valda-
töku Karls mikla. Það er skrift,
sem Karl mikli fær munkinn Al-
quin af York til að móta, en er að
formi til sótt til gömlu, itölsku let-
urgerðanna.
— Hvað álitur þú, að þetta lika
svipmót skriftarinnar á elztu is-
lenzku handritunum og karol-
ingsku skriftarinnar gefi til
kynna?
— Það gefur óneitanlega til
kynna, að við höfum átt bein
menningarleg tengsl við megin-
land Evrópu á þessum tima: við
Frakkland, Þýzkaland og jafnvel
Italiu. Og auðvitað lika við engil-
saxneskar þjóðir. Didrik Arup
Seip, sem skrifar um forna is-
lenzka og norska skrift i Nordisk
Kultur, (XXVIII:B), heldur þvi
aftur á móti fram i skrifum sin-
um, að við höfum fengið skriftar-
kunnáttuna frá Norðmönnum. Ég
tel þetta mjög hæpið, og styðst þá
við það, sem ég sagði hér áðan.
Einnig má benda á, að Hróðólfur
biskup, sá er stofnaði skólann i
Bæ i Borgarfirði upp úr 1030, var
ættaður sunnan úr Rúðuborg i
Normandi. Gissur ísleifsson
stofnar skólann i Skálholti. Og
Sæmundur fróði, sem hlaut
menntun sina i Svártaskóla (Sor-
bonne) i Paris, stofnar skóla sinn
i Odda. Það má ætla eða telja svo
til vist, að skrift hafi verið
kennslugrein við öll menntasetrin
á íslandi. Likurnar á beinum
tengslum tslendinga við menn-
ingu meginlands Evrópu styrkj-
ast enn við þá staðreynd, að
Norðurlanda handritin frá tólftu
og þrettándu öld hafa slerk gotn-
esk einkenni i smástafaletri.
— Nú er talið, að hér hafi á
undan okkar „viðurkenndu land-
námsmönnum” búið irskir-munk-
ar. Hvað viltu segja um irsk áhrif
á islenzka skrift?
— Þaö letur, sem notað er af is-
lenzkum tréskurðarmönnum á 17.
og 18. öld, virðist vera óvéfengj-
anlegt afkvæmi upphafsstafa
irskrar skriftar frá áttundu öld,
og er þá ekki miðað við höfðaletr-
ið. Svo ég viki aftur að tengslum
við meginland Evrópu, þá ná þau
jafnvel til ttaliu. Stóru stafirnir i
handritunum okkar eru af þeirri
stafagerð, sem hvað mest er not-
uð með gotneska letrinu. Hún er
nefnd gamalgotneskt letur og er
ættuð alla leið sunnan úr Lang-
barðalandi (Lombardy) á ttaliu.
Likindi er að finna milli irskrar
hálfunizalskriftar (frá 6.-8. öld),
leturs Karls mikla og italskrar
skriftar. Sömu einkenni i formi
stafa er að finna i elztu handritum
okkar. Þetta gefur óneitanlega til
kynna, að beinir straumar hafi
legið milli okkar og þeirra, er iðk-
í samtölum okkar Haraldsson á pólitisk lista-
minntist Björgvin Sig. verk og notkun skriftar i
— Hér er Björgvin að verki í vinnustofu sinni. Viö list sina notar hann
hvers konar tæki, m.a. fjaðrir, sem hann telur henta mæta vel i
mörgum tilfellum.
þeirrí. Sjálfur fór hann inn
á þessa braut fyrir einum
tveim árum og notar
skriftina allmikið i
myndun sinum. Hann
hefur ágætis vinnustofu i
Stóragerði 10 hér i borg.
Við litum þar inn einn
daginn og spjölluðum lítil-
lega við hann um þetta
sérstaka/ og lítt kunna
atriði/ a.m.k. hér á landi.
Þær myndir, sem hér
fylgja með, eru sýnishorn
af vinnubrögðum
Björgvins að þessu leyti.
— Hvernig myndum
vinnurðu að núna, og hvert
er myndefnið einkum,
Björgvin?
— Ég mála mest með
tússi. Myndir mínar eru
pólitískar. i þeim reyni ég
að taka einangrunina
og innilokunina í þjóðfélagi
nútimans til meöferðar.
Mér virðist ástandið
þannig, að einstakl-
ingurinn sé ætið einn á
ferð. Við Ijúkum jú öll
sömu ferðinni, en förum
mismunandi leiðir.
Við stingum mönnum i
fangelsi fyrir hitt og þetta,
en það er engin lausn. Ef
við tökum sem dæmi
fertugan mann, sem hlýtur
langan fangelsisdóm, t.d.
10-15 ár, lífi hans er í raun
lokið. Hann er eins vel
kominn undir grænni torfu
og gráum steini. Tökum
skólana: þeir eru e.t.v.
gey mslustof nun vett-
vangur einangrunar, — þar
sem nemendur eru
aðskyldir frá atvinnulífi
þjóðarinnar.
— En svo við vikjum að
texta i myndum. Telurðu
gildi hans þar mikið?
— Að mínum dómi getur
pólitísk mynd varla staðizt
án texta. Hann þarf ekki að
vera sérstakt orð, setning
eða setningar, en getur
jafnvel verið symbol, svo
sem fyrir það, sem þrengt
er inn á hvern og einn, t.d.
af fjölmiðlum. Þeir
þrengja inn á einstakling-
ana ákveðnum skoðunum.
Ég tel texta auka áhrifa-
mátt myndar: hinn mynd-
ræni þáttur gengur nær
áhorfandanum með hjálp
textans.
— Veiztu til þess, að
textanotkun í myndum sé i
uppgangi meðal lista-
manna nú á dögum, og
hver hefur þá útkoman
orðið?
— Já, það mun verða æ
meira um þaö, aðallega er-
lendis. Þaö er oft með þá,
sem gera pólitiskar
myndir, að þeir skjóta yfir
markið , — eða þá að boð-
skapur þeirra nær ekki til
f jöldans. Og margir þeirra
eru bundir ákveðnum
flokkslinum. Pólitisk
viðhorf þeirra svo einhæf ,
nokkurs konar hreppa-
pólitik. Við liggur, að
sjónhringur þeirra minni á
einygðan nashyrning.
—Step
uðu sams konar leturgerð á Ir-
landi og sunnar i áliunni á 12. og
13. öld. Leturgerð á Norðurlönd-
um var ekki sambærjleg á þess-
um tima, og raunár má segja, að
litið hafi verið skrifað þar, miðað
við það sem gerðist á Islandi.
Frá gotneskum stíl
til snarhandar
— Hvað viltu segja okkur, i
mjög stuttu máli,. um þróun
skriftar á tslandi á liðnum öldum,
Björgvin?
— Okkar skrift verður náttúr-
lega fyrir breytingum eins og
aðrar greinar, þ.e.a.s. gotneski
stillinn ryður sér til rúms hér.
Upp úr aídamótunum 1300 fer að
gæta hér mjög rikra einkenna
gotneskrar skriftar þó með mjög
þjóðlegum einkennum. Okkar
gotneska skrift hefur sérstök
þjóðareinkenni, og er t.d. talsvert
frábrugðin gotneskri skrift á hin-
um Norðurlöndunum á sama
tima. Nú, við höfðum bæði bók-
letrið, sem notað var til bók-
skrifta, og við höfðum einnig letr-
ið, sem Guðbrandur Jónsson
nefnir léttiskrift, þ.e.a.s. hand-
skrift, hallandi eða „kúrsiv”
skrift, en slfk skrift hefur ætið
fylgt i kjörfar bókaleturs. Hin svo
nefnda latinuskrift, þ.e. hin
Karolingska skrift, sem var rikj
andi hér fyrst i stað, tekur að
breytast á 11. öld með tilkomu
gotneska letursins á N-Frakk-
landi. Um aldamótin 1300 er gotn-
eska leturgerðin orðin rikjandi.
Fyrrnefnd gotnesk léttiskrift
kemur ekki að ráði fram hér á
landi fyrr en upp úr 1400, og þá
einkum i bréfum heldri manna. Á
siðari hluta 16. aldar fer pappir-
inn smám saman að þoka bókfell-
inu til hliðar, og þá fer gotneska
léttiskriftin fyrir alvöru að ryðja
sér til rúms, enda var þörfin fyrir
handskrifaðar bækur þá farin að
minnka, vegna tilkomu prentlist-
arinnar.
Siðasta afbrigði léttiskriftar-
innar, er hér var notuð, var svo-
nefnd fljótaskrift, þýzk að upp-
runa, en hún var notuð alveg
fram til siðustu aldamóta. Ein-
kenni hennar voru þau, að stafa-
gerðin var brotin, stafirnir skrif-
aðir samfellt og tengdir hver öðr-
um, og skriftin öll með jöfnum og
nokkuð miklum halla til hægri.
Segja má, að hún hafi farið að
breytast strax um 1850—1870. Þá
verðum við íyrir áhrifum frá
enskri skrift, og tekin er fljótlega
upp önnur rithönd, er nefnd var
snarhönd. Sú skrift liktist mjög
gamalli, latneskri léttiskrift.
Snarhöndin helur eiginlega stað-
izt alveg fram á siðustu ár.
Framarlega i
skritfarþróuninni
— Hvaða breyting hefur þá
helzt orðið á henni upp á siðkast-
ið?
— Það er bara breyting, sem
ekki helur beint orðið i skólunum,
heldur á meðal fólksins. Snar-
höndin — eða skrift lik henni — er
enn kennd i skólum.
— Hvað með skriftarþróun i
nálægum löndum á þessum tveim
siðustu öldum? Hvernig var með
umskiptin milli fljótaskriftar og
snarhandar þar?
Við getum sagt, að lslend-
ingar, eins og ég áður sagði, hali
almennt larið að taka upp snar-
hönd upp úr 1880 (t.d. eru til tvö
skriltarsýnishorn i almanaki
Þjóðvinafélagsins frá 1877, annað
með fljótaskrift og hitt með snar-
hönd). Við erum þarna i rauninni
nokkuð framarlega i þróuninni. A
þessum lima er fljótaskriftin enn
notuð i Þýzkalandi, og mjög rikj-
andi á hinum Norðurlöndunum.
Til dæmis noluðu Norðmenn
fljótaskriftina nokkuð fram á
þessa öld Um 1920 gekk Iram
hópur manna i Noregi, sem vildi,
að horfið yrði l'ná fljótaskriftinni,
þessari siðuslu gerð gotneska let-
ursins. En þá risu aðrir upp og
báru fyrir sig þjóðlega hv'lð. Þeir
voru farnir að lita á fljótaskrift-
ina sem sina uppfinningu.
— Af hvaða toga er snarhöndin
spunnin?
Ilún er raunverulega ensk
skril't. Ilenni svipar eiginlega lil
koparstungunnar, sem svo var
kölluð.
Ilvað er það, sem einkum
veldur þvi, að við lökum upp
snarhönd á sinum lima?
Þar mun helzt liggja að baki,
aðsnarhiindin er læsilegri og ein-
faldari skril't en fljótaskriftin, og
lell um leið alveg eins vel að
skriffærum þess tima og fljóta-
skriftin, þ.e.a.s. fjaðrapennan-
um. Af hverju vorum við svona
fljótir á okkur? Við erum bara
áhrifagjarnari en nágrannaþjóðir
okkar og finnum meira fyrir nýj-
ungunum.
Gutenbert en
ekki „Guiseppe "
Við Björgvin spjölluðum cinnig
um þróun prentlistarinnar hér á
Framhald á bls. 23