Tíminn - 25.11.1973, Side 23

Sunnudagur 25. nóvember 1972
TÍMINN
23
i kenmm or
ti oldvúr
(JÍamŒson
votta vitvin^u vorv cp
hetúiu /??t9 plakúti pessasér^j
<J\ leý penrú I urnsthp stnfadans
mnc
jséS
/
Heiðursskjöl, gerð af nemendum I auglýsingadeild Myndlistar-
og handiðaskóians.
fyrir hendi meðal fólks á þvi, að
skriftin geti verið annað og meira
en bara til að flytja talað orð. Ef
maður ber saman skriftina nú og
þá skrift, sem gat að lita fyrir
nokkrum áratugum, þá sjáum
við, hver þróunin er. Við þurfum
ekki að fara lengra en 60 ár aftur i
timann og fletta verzlunarbókum,
verzlunarbréfum, sendibréfum
og fleira, þá sjáum við, hve mjög
skriftinni hefur farið aftur. Þetta
kannast vist flestir við.
Þá var metnaðarmál
að skrifa fallega og
læsilega
— Telurðu, að skólarnir eigi
þarna einhverja sök?
— Já. bað er alveg greinilegt,
að skólarnir eiga talsverða sök á
þeirri afturför, sem orðið hefur,
og þeir hafa alls ekki getað haldið
i horfinu með það að halda okkar
skriftarmenningu i þeim heiðri,
sem hún var áður i, og gera ljósa
þýðingu hennar i daglegu lifi.
— Voru einstaklingseinkenni i
skrift minna áberandi i skrift hér
áöur fyrr en nú er, að þinu áliti?
— Það sem mest var áberandi
hér áður fyrr var það, hve menn
skrifuðu yfirleitt mjög vel. Þar
með er ekki sagt, að þeir þyri'tu
að skrifa eins. Þeir skrifuðu alveg
eins mismunandi og nú. bað var
hins vegar örugglega metnaðar-
málhvers og eins, að skrift hans
væri falleg og læsileg. En þvi
virðist ekki vera til að dreiía
lengur.
— Hvað er með þessi nýmóðins
skriftaráhöld, kúlupennan og
annað þ.h. Hafa þau ekki sitt að
segja fyrir þróun skriftarinnar
— Jú, það má vel vera, að þær
skriftargerðir, sem notaöar eru,
séu ekki i samræmi við skriffæri,
* RITLISTIN
landi og erlendis, en of langt mál
yrði að rekja það, þótt gaman
væri. Þess má aðeins geta, að það
prentletur, sem almennt er notað
hér á landi i dag, kallast Baske-
ville-letur, fundið upp af sam-
nefndum Englendingi, er uppi var
á árunum 1706—1775. Og til að
sýna, að við vorum einnig fljótir á
okkur i prentletursþróuninni, má
geta þess, að fyrsta bókin var
prentuð hér á landi 1530, en i Nor-
egi tæpum hundrað árum siðar
eða 1620. Við fylgdum aftur á móti
nokkurn veginn Svium og Dönum.
Viðspurðum Björgvin, hvað hann
gæti imyndað sér, að það hefði
haft að segja fyrir siðari þróun, ef
það hefði ekki verið Þjóðverji,
Gutenberg, sem fann upp prent-
listina, heldur t.d. Itali.
— Ég geri ráð fyrir þvi, að þá
hefði þróunin orðið allt önnur. Þá
hefðu antique-leturgerðirnar lik-
lega orðið fyrsta prentletrið i stað
þess gotneska.
Það var Jón biskup Arason á
Hólum, sem fyrstur mun hafa
gengizt fyrir þvi ,að koma upp
prentsmiðju hér á landi. Það var
árið 1530. Þó er deilt um það ár-
tal. Elzta bók prentuð á islenzku
var Nýja testamentið i þýðingu
Odds Gottskálkssonar. Sú bók var
prentuð i Hróarskeldu árið 1540.
Hins vegar mun hún ekki vera til,
bókin sem fyrst var prentuð hér á
landi, i prentsmiðju Jóns biskups
á Hólum. Þó munu. vera til tvö
blöð i Stokkhólmi sem menn ætla,
að geti verið úr þeirri bók.
Hvert er gildi
skriftarinnar?
— Er það afdráttarlaust álit
þitt, að skriftinni hafi hrakað
meðal Islendinga á siðustu árum
og áratugum?
— Það er alveg greinilegt, að
okkur Islendingum hefur farið
mjög aftur i skrift. Eflaust má
rekja það til þjóðfélagsbreytinga,
til hraðans, tilkomu ritvéla og
annarra tæknilegra nýjunga. En
það sannar samt ekki, að við höf-
um ekki nákvæmlega sömu þörf
fyrir skriftina nú og áður fyrr,
vegna þess að skriftin var og er
enn tiltækasta hjálpartæki mann-
legra samskipta. Og hún höfðar
einnig til hins estetiska mats,
þ.e.a.s. fegurðin og fleiri atriðin i
skriftinni. Okkur þykir miklu
vænna um að fá bréf, sem er fal-
legt, vel skrifað og uppsett. Það
vekur meiri þægindakennd og
gengur nær manni en það bréf,
sem skrifað er á ritvél. Það er
persónuleiki mannsins, sem flyzt
gegnum bréfið til manns.
— Erum við ef til vill smám
saman að glala „skriftarskyni”
okkar, ef svo má komast að orði,
að þinu áliti?
— Jú, ég er anzi hræddur um,
að mörgum sé ekki Ijóst, hvert er
gildi og áhrifamáttur skriftarinn-
ar. Þess hefur einkum gætt nú á
siðari árum, að skilningur sé ekki
sem við höfum nú. Þessar skrift-
argerðir, sem nú eru kenndar,
henta ennþá fjaðrapennanum,
sem notaður var áður fyrr og gaf
misbreiðar linur og persónuleika
i skriftina. begar svo kúlupenn-
um og öðru þ.h. er beitt við þessa
sömu skrift, missir hún hluta af
sinum einkennum.
— Myndirðu þá kannski vilja,
að við legðum niður þessi skrif-
færi, sem við notum nú, og drægj-
um önnur fram?
— Nei, nei. Við þurfum ekki að
taka upp önnur skriffæri. Heldur
þurfum við að taka upp aðra
skrift.sem áhöldin eiga betur við.
Ég er ekki á móti neinu skriftar-
áhaldi: það verður bara að velja
skriftina eftir þvi, sem ætlunin er
að skrifa með. Mér finnst það
fjarstæða, að börn eigi aö byrja
meö ákveönu skriftartæki, vegna
þess að þau eyðileggi höndina
með þvi að nola eitthvað, sem
ekki passar henni. Ég held, að
allt, sem þau geta skrifað með,
geti nýtzt þeim i rauninni. Það er
ekkert skriftartæki beint öðru
betra. Einum fellur þetta vel,
öðrum annað. Þó má e.t.v. segja,
að hagkvæmt sé, að börn noti
mjúkan blýant fyrst i stað.
Börn og skrift
— Þú munt telja skrift list.
Álitur þú, að hæfileikinn til að
skrifa vel sé meðfæddur?
— Það hafa allir hæfileika til
að geta skrifað vel. Skriftin er al-
veg tvimælalaust list, og munur-
inn á skrift og teikningu er nánast
enginn. Teikning er skrift, og
skrift er^teikning, enda má segja,
að þróunin sé alveg sú sama. Þró-
unin i skrift hjá barni fylgir alveg
þróuninni i teiknun. Á vissum
tima i þroskaskeiði barnsins fær
það eins konar þörf fyrir að fram-
kvæma skrift, og það sem hefur
veriðkallað krothjá börnum, 2, 3,
4 ára, er raunverulega lika skrift.
Skriftin er fyrst og fremst vöðva-
hreyfingin. Arangur i skrift og
teiknun fer fyrst og fremst eftir
þvi, hvaða æfingu börnin fá i aö
beita eða fá vald yfir vöðvahreyf-
ingum sinum. Það er það mikil-
vægasta.
— Hvað leggurðu mesta
áherzlu á i sambandi við skrift-
ina? Leggurðu áherzlu á persónu- •
leikann?
— Ég legg áherzlu á, að börn
fái strax tækifæri til að móta sina
cum uuku mo *
<~j mns fpcnxc tndnb'ck'!n m ifencoi
dia .ilnfft tn i nonccmi moucbiair : i
] nucnumr iruxnufcu.i ommbuf
mimicifaiifdoctnaau inueni.ir
4- omnef qui tc odcrunc •
p cmefeof ut clibanum iqptf tna7
porc uulcufoui dnfmira ftu am
— Karolingskt-letur frá sfðari hluta 12. aldar. Ef lesendur bera þessa
skrift saman viö Beykjaholtsmáldaga-skriftina hér að ofan, munu þeir
sjá hinn sýniiega formskyldleika. Nánar er vikið aö þessu I með-
fylgjandi grein
PQRSil
.... 'U
imm
u
COIN
GA
— Antikva-letur eftir nemendur I auglýsingadeild. Verkefniö er að
hreinteikna og skýrgreina leturgerðir.
skrift jafnóðum og þau læra að
skrifa: að þeirra eigin persónu-
leiki komi fram i skriftinni, en
ekki að þau læri að apa eítir ein-
hverri fallegri skrift — nema
þannig að þau skynji með þvi
hvað skrift er. Þar held ég, að
okkur skorti hælan kennara, sem
er það vel „estetiskt” eða fagur-
fræðilega menntaður, — og auð-
vitað hann skynji, hver er eigin-
leiki barnsins i sambandi við
teiknun og skril't, og leiðbeini þvi i
samræmi við það. Við eigum að
hætta við l'orskriftarbækurnar.
Skólarnir ættu hver fyrir sig að
hafa sérmenntaða skriftarkenn-
ara til að móta skriftarkennsluna
i skólanum.
— Hvenær viltu, að byrjað sé
að kenna börnum skrifl?
— 4—5 ára, ef byrjað er á að
kenna þeim skrift áður en að
lestrarnáminu kemur. Það getur
reyndar verið spurning, hvort á
að kenna á undan, eða hvort
kenna á lestur eða sfcríft jafn-
hliða. Ég lit svo á, að rétt sé aö
kenna börnum stafina fyrst sem
grafisk tákn, svo að þau læri að
þekkja lögun þeirra og viti,
hvernig hver stafur er byggður
upp. Siðan geta þau einbeitt sér
að þvi að skynja samsvörun
þeirra til talmálsins og öðlast
vitneskju um, að hver stafur
samsvari ákveðnu hljóði i mæltu
máli. Um kennsluaðferðina vil ég
segja það, að min skoðun er sú, að
það er samkvæmt skriftarsög-
unni, að byrja eigi að kenna börn-
um að skrifa upphafsstafi, há-
stafaletrið, en lágstafaletrið á
eftir, og auðvitað er nauðsynlegt
að velja eins einfalda leturgerð og
hægt er að finna. Mér dettur i þvi
sambandi i hug fútúra-letrið, sem
Paul Uenner teiknaði 1924 og
endurbætti 1928. Ástæðan fyrir
þessari skoðun minni er sú, að
upphafsstafir eru léttara form
fyrir barnið að ná valdi á. Lág-
stafaletur er yfirleitt kennt núna.
Börnin skynja miklu betur form
hástafanna, þvi að þeir eru
byggðir upp af skálinum, lóðrétt-
um og láréttum linum, en lágstaf-
irnir eru meira byggðir upp af
boglinum. Það höfðar meir til
færni þeirra til þess að hafa betra
vald á viðfangsefninu.
— En hvar viltu koma marg-
umræddum persónuleika inn i
skriftina hjá barninu.
— Það á að koma seinna, eða
um leið og þau byrja á hand-
skriftinni. Mér l'innst sjálfsagt að
nota sem einfaldast lelur til að
kenna prentlelrið á fyrstu árun-
um, en jafnframt letur, sem er
vel mótað, Þar með fá börnin
strax að venjast leturgerð, sem er
vel formuð. Þá fá þau tilfinningu
fyrir fallegu formi, um leið og þau
læra skriftina. Jafnframt ættu
þau að fá að framkvæma letur-
gerð i mismunandi efni i stærra
Eramhald á bls. 39.
— Þessar tvær myndir eru úr myndaflokki, senv Björgvin
nefnir „Mannlif I fjötrum”.