Fréttablaðið - 18.12.2004, Blaðsíða 36

Umdeildur Júlíus
Nokkur kurr er vegna væntanlegrar skipanar
Júlíusar Hafstein í embætti sendiherra. Júlíus
hefur undanfarin ár unnið sérverkefni fyrir
Davíð Oddsson og nægir að nefna Kristni-
hátíðina á þingvöllum og svo hátíðahöldin
vegna heimastjórnarafmælisins sem lauk
með kaupum á 10 þúsund myndum Sig-
mund úr Mogganum fyrir metfé. Hver tengsl
Sigmund við Hannes Hafstein og heima-
stjórnina eru, er svo ekki mjög skýrt en það
er annað mál. Vegir Davíðs og
Júlíusar hafa oftar legið sam-
an. Þannig varð lóðaveiting
Davíðs til Snorra, fyrirtækis
Júlíusar mjög umdeild og
harðlega gagnrýnd af
stjórnarandstæðingum í
borginni, sérstaklega Alfreð
Þorsteinssyni. Júlíus sem á að
taka við viðskiptamálum í
utanríkisráðuneytinu var svo einnig umdeild-
ur vegna innflutnings á sjúkrarúmum. Borgar-
fulltrúinn fyrrverandi þótti taka hanskann upp
fyrir Davíð í fjölmiðlamálinu rétt eins og
Hallur Hallson. Hver veit nema hans bíði líf
eftir Keikó...
Nú þegar Bobby Fischer gæti verið á leið til
landsins fer um suma í þeim hópi sem barist
hafa fyrir landvistarleyfi hans. Fischer er jú –
ef ekki geggjaður – þá að minnsta kosti mjög
erfiður í lund. Spá sumir því að hann verði
búinn að gera allt vitlaust
hvar sem hann komi innan
skamms. Rifjast raunar upp
sögur af franska baráttu-
manninum Patrick Gerva-
soni. Íslenskir friðarsinnar
skutu skjólshúsi yfir
þennan Frakka
sem lagðist á
flótta frekar en gegna herþjónustu í landi
sínu. Skaut hann upp kollinum hér á landi illa
til reika. Hugðust íslenskir vinir hans kynna
hann á blaðamannafundi kröfu hans um
landvist til stuðnings. Sagan segir að Gerva-
soni hafi verið svo illa tenntur að hann hafi
ekki þótt frambærilegur og því var ákveðið að
smíða upp í hann tennur. Þegar komið var að
því að setja upp í hann stellið, harðneitaði
Frakkinn hins vegar að opna munninn nema
tryggt væri að þetta væri alvöru postulín!
Hvaða máli skipta 18 milljónir?
Morgunblaðið hefur fjallað ítarlega um kaup
forsætisráðuneytisins á verkum listamanns-
ins Sigmund en þetta er mesta fé sem varið
hefur verið til listaverkakaupa á Íslandi frá
upphafi. Athygli vekur hins vegar
að jafnvel í heilli opnugrein, var
ekki orði vikið að upphæðinni:
18 milljónum.
36 18. desember 2004 LAUGARDAGUR
Löngum hefur verið litið á
það sem sjálfsagðan hlut að
íslenskir stjórnmálamenn
geti orðið sendiherrar þegar
árin færast yfir eða kjör-
þokkinn dvínar. Júlíus Haf-
stein bætist nú í fríðan flokk.
Allt frá upphafi hefur íslenska ut-
anríkisþjónustan - að ákveðnu
marki - verið svo nátengd íslensk-
um stjórnmálum að segja má að
þar hafi embættis- og stjórnmála-
kerfið runnið saman í eitt. Til
skamms tíma voru það aðeins
„lýðræðisflokkarnir“ sem höfðu
aðgang að þessu kerfi.
Margur sprenglærður maður-
inn hefur verið ráðinn inn í „þjón-
ustuna“ eins og hún er kölluð fyr-
ir lærdóms og reynslu sakir, en
hins vegar vekur meiri athygli
hve margir þar virðast hafa verið
ráðnir sökum flokkshollustu.
Raunar hefur verið haft á orði
að stjórnmálamenn líti á sendi-
herrastarfið sem eftirlaunasjóð
sinn. Fram að þessu hafa hins
vegar þeir stjórnmálamenn sem
forframast hafa og orðið sendi-
herrar verið úr fremstu röð, en
eftir skipun Júlíusar Hafstein,
fyrrverandi borgarfulltrúa Sjálf-
stæðismanna, má ljóst vera að
vonir minni spámanna um slíka
stöðuhækkun aukast til muna.
Líta verður til upphafsins til að
skýra málið.
Sveinn Björnsson var fyrsti
sendiherra Íslands erlendis og
varð síðan fyrsti ríkisstjóri og því
næst forseti lýðveldisins við
stofnun. Sveinn var raunar póli-
tískasti forseti Íslands allt fram á
daga Ólafs Ragnars Grímssonar,
núverandi forseta.
Þegar Íslendingar tóku við
framkvæmd utanríkisstefnu sinn-
ar úr höndum Dana 1918 fylgdu í
fyrstu Íslendingar sem gegnt
höfðu störfum í dönsku utanríkis-
þjónustunni. Pétur Benediktsson
er dæmi um einn af fyrstu sendi-
herrum lýðveldisins en hann var
sem kunnugt er síðar alþingis-
maður Sjálfstæðisflokksins og
vitaskuld bróðir Bjarna Bene-
diktssonar ráðherra og föður-
bróðir Björns Bjarnasonar.
Pétur fór hins vegar fyrst í
sendiherrastöðu og þaðan í þing-
mennsku sem er afar óvenjulegt.
Af einhverjum ástæðum hafa
forystumenn Alþýðuflokksins
nýtt sér allra stjórnmálamanna
mest þennan „eftirlaunasjóð
stjórnmálamanna“. Þannig hlýtur
að teljast athyglisvert að fjórir
síðustu formenn Alþýðuflokksins
urðu sendiherrar: Benedikt Grön-
dal, Kjartan Jóhannsson, Jón
Baldvin Hannibalsson og Sighvat-
ur Björgvinsson. Og raunar bætt-
ust 6 af níu síðustu formönnum
flokksins í þennan fríða flokk.
Bæta má við Haraldi Guðmunds-
syni og Stefáni Jóhanni Stefáns-
syni. Aftur á móti sátu fjandvin-
irnir Gylfi Þ. Gíslason og Hanni-
bal Valdimarsson og einnig Emil
Jónsson sem fastast á Klakanum.
Jón Baldvin Hannibalsson lét
ekki þar við sitja að skipa forvera
sinn Kjartan Jóhannsson í emb-
ætti því þangað flaut einnig Eiður
Guðnason, fyrrverandi umhverf-
isráðherra. Vart verður tölu kom-
ið á þá flokksmenn, marga vafa-
laust geysilega hæfa, sem Jón
Baldvin skipaði svo í lægri emb-
ætti í ráðuneytinu.
Framsóknarráðherrar hafa
nokkrir orðið sendiherrar en þó
hefur flokkurinn ekki sérhæft sig
í að senda flokksformennina utan;
kannski ræður þar ástin á ætthög-
unum. Allavega er flokkurinn
mun sterkari víða annars staðar í
stjórnkerfinu, til dæmis Seðla-
bankanum; samanber Finn Ing-
ólfsson og Steingrím Hermanns-
son. Þó varð Kristinn Guðmunds-
son, fyrrverandi utanríkisráð-
herra, sendiherra og skemmti sér
konunglega eins og lesa má í
æviminningunum Frá Rauðasandi
til Rússíá, að ógleymdum Einari
Ágústssyni, einnig fyrrverandi
utanríkisráðherra.
Fleiri áberandi framsóknar-
menn mætti nefna í utanríkis-
þjónustunni og nægir að nefna
Hannes Jónsson, umdeildan
blaðafulltrúa vinstri stjórnarinn-
ar 1971-1974, sem var sendiherra
um árabil. Sonur hans, Hjálmar
W. Hannesson, fetaði síðar í fót-
spor hans og fer nú mikinn sem
sendiherra Íslands hjá Sameinuðu
þjóðunum.
Ástæðulaust er svo að gleyma
Atla Ásmundssyni en það er vafa-
laust algjör tilviljun að hann
hoppaði úr sæti aðstoðarmanns
Halldórs Ásgrímssonar skömmu
fyrir brottför hans af Rauðarár-
stígnum upp í að verða aðalræðis-
maður Íslands í Winnipeg í
Kanada.
Gunnar Thoroddsen, varafor-
maður Sjálfstæðisflokksins í tví-
gang og forsætisráðherra í óþökk
flokks síns (1980-1983), varð
sendiherra í skamman tíma árið
1969 á milli þess sem hann var
forsetaframbjóðandi og hæsta-
réttardómari en á undan og eftir
var hann þingmaður og ráðherra.
Þorsteinn Pálsson, fyrrverandi
forsætisráðherra og nú sendi-
herra í Kaupmannahöfn, er þó
eini formaður Sjálfstæðisflokks-
ins sem leitað hefur á náðir utan-
ríkisþjónustunnar að lokinni tíð
sinni í hvíta húsinu við Lækjar-
torg.
Hafa ber í huga að bæði Ólaf-
ur Thors og Bjarni Benediktsson
tóku ekki við öðrum embættum
að lokinni formennsku sinni og
forystu í ríkisstjórnum og færri
gegndu forystu í Sjálfstæðis-
flokknum en til dæmis í flokki
„litla bróður“ í viðreisn: Alþýðu-
flokknum.
Samstaða var um það í lýðræð-
isflokkunum að utanríkisráðherra
skyldi ekki koma úr röðum Sósí-
alistaflokks og Alþýðubandalags
og er líklegt að það hafi valdið því
að að Ólafur Ragnar Grímsson
varð fjármálaráðherra 1980 en
ekki utanríkisráherra eins og
hugur hans stóð til.
Svavar Gestsson, fyrrverandi
formaður Alþýðubandalagsins og
fyrrverandi námsmaður í austan-
tjaldsríki, var svo skipaður sendi-
herra og þar með var eina tabúið í
íslenskri diplómatíu rofið: það
mátti skipa (flokkshest) í embætti
en ekki kommúnista.
a.snaevarr.@frettabladid.is
stjornmal@frettabladid.is
Úr bakherberginu...
Eftirlaunasjóður
stjórnmálamanna?
nánar á visir.is
Halldór Guðmundsson hefur ritað
sannkallað stórvirki um nafna sinn
Laxness. Í stuttu máli frábæra bók
þar sem þræddir eru saman ótrú-
lega haglega allir þræðirnir í lífi
skáldsins Laxness. Halldór G. lenti
hins vegar í sannkallaðri mannraun.
Hann hafði verið að vinna að lífs síns
meistaraverki þegar Hannes Hólm-
steinn ruddist inn á hans fræðasvið.
Hannes gerði það með þeim hætti
sem alþjóð veit og virðist jafnvel að
dómi sinna nánustu vina hafa haft
lítinn sóma að. Allir sanngjarnir
menn hljóta þó að viðurkenna að
nýja bókin er betri.
Bók Halldórs Guðmundssonar
væri kannski ekki jafn góð og hún er
ef boðflennan Hannes hefði ekki
ruðst inn eins og hver annar pönkari
í leðurjakka, með bein í nefi, skrýdd-
ur keðju, gyrtur rýtingi og vís til alls.
Fíllinn Hannes fleygir þannig niður
hverri styttunni á fætur annarri í
Postulíns-búðinni og fer mikinn.
Skýtur raunar herfilega yfir markið
þegar hann reynir að sýna fram á að
Atómstöðin sé eftirherma tékk-
neskrar sögu. Það skiptir engu máli
því eins og allir vita var Halldór
fingralangur allan sinn rithöfundar-
feril; líka í mun betri verkum en
Atómstöðinni.
Ekki veitti af þvi jafnvel eftir innrás
pönkarans Hannesar á fræðasvið
hans ríður kurteisi Halldórs Guð-
mundssonar ekki við einteyming.
Maður beinlínis sér ekkjuna Auði
lesa yfir öxl bókmenntafræðingsins
og á stundum er spaugilegt að sjá
bókmenntapáfann Halldór rekja ein-
hverjar nauðaómerkilegar heim-
sóknir Auðar og Halldórs til útlanda.
Eins og að lesa eldgamalt Séð og
heyrt.
Sérstaklega er þetta raunalegt því
bersýnilega verður Halldór Guð-
mundsson að skera mikið niður í
umfjöllun sinni um afstöðu Halldórs
Laxness til Sovétríkjanna en sannast
sagna er sá kafli ósannfærandi hjá
nafna Nóbelskáldsins.
Séð og heyrt-hliðin á Dórunum
tveimur hættir svo að vera fyndin
þegar skýrt er frá bréfi Laxness til
Auðar um að grafa sundlaug fyrir rit-
launin í Austur-Þýskalandi. á sama
tíma og þýðandi hans dúsir í fang-
elsi.
Halldór getur þess ekki í bókinni
að hann tengist Máli og menningu
sterkum böndum, bæði sem útgef-
andi til margra ára og einnig fyrir
þær sakir að hann er barnabarn
Halldórs Stefánssonar rithöfunds.
Því miður eru skrif Halldórs um
Kristinn E. Andrésson og Sovét-
tengsl hans og Máls og menningar
einstaklega vandræðaleg.
Á sama tíma reynir Hannes Hólm-
steinn að gera sem minnst úr Kiljan
í samnefndri bók sinni. Hannes nýt-
ur þess að hann hefur fleiri síður til
að rita á en geldur þess að tilgangur
hans er of augljós. Spurningin er
hins vegar hvernig þessar bækur
væru ef höfundarnir hefðu ekki haft
neitt aðhald úr samkeppninni. Ég
býð ekki í það. Halldór Guðmunds-
son hefur þrátt fyrir allt skrifað sann-
kallað meistaraverk, eina best skrif-
uðu ævisögu sem skrifuð hefur ver-
ið á íslensku og Hannes á alls ekki
skilið það niðurrif sem hann hefur
orðið fyrir. Þrátt fyrir allt. ■
VIKA Í PÓLITÍK
ÁRNI SNÆVARR SKRIFAR
Gölluð meistaraverk
Viðtöl við framliðið fólk
GUÐMUNDUR KRI
STINSSON
Æ
Ð
R
I
H
EIM
A
Framliðnir segja frá
andláti sínu
og lífinu fyrir handan
TIL
ÆÐRI HEIMA
Hér eru frásagnir 26 fram-
liðinna af fyrstu lífsreynslu
fyrir handan og ítarleg
frásögn einkasonar, sem
fórst í bílslysi í marz 2002.
Runólfur, stjórnandi
Hafsteins, segir sögu sína.
Sýnir Bjargar við dánarbeð
og gerð er grein fyrir hug-
myndum þjóðkirkjunnar
um dauðann og annað líf
og áhrifum spíritismans á
trúarskoðanir þjóðarinnar.
Árnesútgáfan
Sími 482 1567
UMMÆLI VIKUNNAR,, U MÆLI VIKUN AR ,,
FORMAÐUR SJÁLFSTÆÐISFLOKKSINS OG FYRRVERANDI FORMAÐUR
ALÞÝÐUFLOKKSINS Sjálfsagt þykir að formenn stjórnmálaflokka og jafnvel minni spá-
menn fái sendiherraembætti þegar aldurinn færist yfir og kjörþokki dvínar.
HALLDÓR LAXNESS Maður getur nánast
séð Auði lesa yfir öxlina á Halldóri Guð-
mundssyni sem engu að síður skilar frá
sér meistaraverki um Halldór Laxness.
„Það getur aldrei verið glæpur að tefla skák.“
Guðfríður Lilja Grétarsdóttir, forseti Skák-
sambands Íslands 15. desember 2004.
„Ég hugsa að stjórnarandstæðingar kunni
ekki lengur að segja já og veit ekki hvern-
ig þeir fara að því þegar þeir mynda
stjórn. Þeir vilja ekki einu sinni skatta-
lækkanir.“
Sigmund Jóhannsson 16. desember 2004.
36-37 Stjornmal 17.12.2004 14:46 Page 2