Fréttablaðið - 18.12.2004, Blaðsíða 59

Þór Sigurðsson, fangi á Litla-Hrauni sem varð manni að bana í febrúar árið 2002,
var vel á þriðja mánuð í gæsluvarðhaldi. Þar af sex vikur í einangrun þar sem hann
var lokaður inni í klefa í 23 klukkutíma á sólarhring. Einn klukkutími er gefinn í úti-
vist í litlum garði með steyptum veggjum þar sem ekkert sást út nema himininn í
gegnum rimlanet.
Þór segir einangrunartímann hafa liðið mjög hratt, hann hafi haft mikið að hugsa
um, eiginlega of mikið. Fyrstu vikuna svaf hann að mestu enda hafið hann verið
handtekinn eftir nokkra daga fíkniefnaneyslu. Fráhvarfseinkennin voru líkamleg van-
líðan ofan á erfiða andlega líðan. Í fyrstu segir hann þetta hafa verið eins og að
horfa á bíómynd í c-flokki en síðan hafi síast inn að þetta væri raunveruleikinn. „Ég
hugsaði óþægilega mikið og oft um hið stóra EF. Hvað ef ég hefði verið annars
staðar...,“ segir Þór. Í gæsluvarðhaldinu skrifaði hann niður sautján hundruð til tvö
þúsund atriði um hvernig hlutirnir hefðu getað verið öðruvísi.
Eftir eina viku í einangrun fékk Þór að hitta foreldra sína og segir fangelsisyfirvöld
hafa verið mjög liðleg hvað það varðar. Hann segir mikinn tíma hafa farið í að
hugsa um líðan fjölskyldu sinnar. Áður en foreldrar hans komu í heimsókn vissi
hann ekki við hverju hann ætti að búast. „Ég vissi að þau yrðu sár en annað vissi ég
ekki. Lét jafnvel hvarfla að mér að þau myndu snúa við mér bakinu.“
Þór segir einangrunarvistina skilja lítið eftir, þar hafa hver dagur verið eins. Yfirheyrsl-
urnar hafi verið lýjandi. Hann hafi verið spurður sömu spurninganna aftur og aftur
þrátt fyrir að hann teldi sig vera búinn að svara þeim eins vel og hann gæti. Þó segir
hann stundum hafa verið gott að fara í yfirheyrslu bara til að hitta einhvern.
Þór segist nánast strax hafa gert sér grein fyrir hvað hann fengi langan dóm og það
hafi gert lífið auðveldara. Þannig þurfti hann ekki að hugsa um hver hann yrði. Í
staðinn fór tíminn í að sættast við sjálfan sig og sínar gjörðir því þeim gat hann ekki
breytt. „Samviskan nagar alltaf en ég verð að læra að lifa með því. Það er ekki ann-
að í boði.“
LAUGARDAGUR 18. desember 2004 43
Fu
llt
n
af
n:
H
ei
m
ili
sf
an
g:
Pó
st
nú
m
er
:
Sv
ei
ta
rfé
la
g:
Sí
m
i:
D
æ
m
i u
m
n
ýj
un
g
fr
á
O
st
a-
o
g
sm
jö
rs
öl
un
ni
á
á
ri
nu
2
00
4:
Fangar í einangrun fá skammtaða hluti eins og mat, sígarettur, eld, rakvélar og
tannbursta. Þeir fá ekki að klæðast eigin fötum, fá íþróttagalla. Teygjan er fjarlægð
til að draga úr hættu á sjálfsvígum.
Einangrunarklefarnir eru átta fermetrar. Þar dvelja fangarnir í 23 tíma á sólarhring
en fá að fara út í fangelsisgarð í eina klukkustund á dag þar sem þeir mega leika
sér með fótbolta. Garðurinn er umkringdur gráum veggjum og fyrir ofan eru rimlar.
Fangarnir mega fara í sturtu einu sinni á dag.
Í klefanum er jafnan léleg loftræsting, stundum of kalt eða of heitt. Klósettið er úr
stáli, er fest á vegg en er ekki með loki. Rúm, stóll og borð eru fest við gólfið. Það
er ekki hægt að horfa út um glugga í klefanum þar sem glerið er sandblásið. Rúm-
dýnan er þunn og klædd vatnsþéttu efni sem andar ekki. Í klefanum er pússuð stál-
plata í stað spegils.
Það er engin klukka í klefanum og fangar í einangrun fá ekki að ganga með úr. Þeir
geta spurt fangaverði hvað tímanum líður.
Dagarnir fara í að púsla, skrifa, teikna eða lesa bækur eða gömul blöð en fangar í
einangrun fá ekki að horfa á sjónvarp eða hlusta á útvarp.
Sálfræðingur sinni gæsluvarðhaldsföngum eftir þörfum þeirra. Fanginn getur sjálfur
beðið um viðtal. Fangaverðir eða lögregla óska líka eftir sálfræðiaðstoð ef þeir
verða varir við mikla vanlíðan hjá fanganum. Sálfræðingar eru við alla virka daga
nema föstudaga og hægt er að kalla hann til allan sólarhringinn ef nauðsyn krefur.
23 þriggja tíma vist í átta fermetra klefa
Þrátt fyrir að starfa sem sálfræðingur á Litla-Hrauni þarf Mari-
us Peersen að fá leyfi hjá lögreglu til að tala við gæsluvarð-
haldsfanga í einangrun. Það sama gildir um hjúkrunarfræð-
inga og presta, en læknar hafa beinan aðgang að föngunum.
Hann segir lögreglu vera mjög liðlega og hann hafi alltaf
fengið að hitta fanga þegar hann óskar.
Marius segir að það að hafa framið alvarlegan glæp eða að
vera grunaður um það hafi mest áhrif á andlega heilsu
gæsluvarðhaldsfanga. Þess vegna séu þeir oft haldnir mikilli
sektarkennd eða ótta við framtíðina. Í ofanálag lifi þeir í
óvissu um hversu lengi þeir þurfi að sæta einangrun.
Hann segir þessar tilfinningar valda streitu. Einkenni hennar
séu oft kvíði, þunglyndi og sorg. Alvarlegustu einkennin séu
ofskynjanir, sjálfskaðandi hegðun eða sjálfsvígshugsanir. Þá
segir hann marga þjást af svefnleysi og einbeitingarskorti.
Einhæft umhverfi, lítil hreyfing og lítið áreiti hafa slæm áhrif
að mati Mariusar. Hann segir fangana ekki hafa aðstöðu til að
takast á við streituna, til dæmis með líkamsrækt. Við þessar
aðstæður ráðleggur Marius föngunum að skipuleggja tíma
sinn vel þannig að vistin sé ekki eintóm bið. Hann segist
þeirrar skoðunar að bjóða mætti föngunum upp á líkams-
rækt, vinnu í klefa og lengri útivist til að auðvelda þeim dvöl-
ina í einangrun.
Fangarnir sitja einir með hugsanir sínar um fjölskylduna, eigin
stöðu eða vinnu. Sérstaklega reynist mönnum erfitt að lifa við
áhyggjur af sínum nánustu, foreldum, maka og börnum. En
praktískir hlutir sækja einnig á þá eins og áhyggjur af inn-
borgunum á íbúð eða greiðslur af lánum. Marius segir að
dagarnir líði hægt í einangrun og þá gefist mönnum nægur
tími til að velta slíkum hlutum fyrir sér.
Dægradvöl felst eingöngu í púsli, teikningu eða lestri bóka og
gamalla tímarita.
Einangrunarvist reynist fíkniefnaneytendum sérstaklega erfið
þegar þeir upplifa fráhvarfseinkenni. Þeir fá lyf til að takast á
við verstu einkennin en löngunin í fíkni-
efni ein og sér veldur mikilli vanlíðan. Ein-
kenni í þeim tilvikum eru meðal annars
magapína, höfuðverkir, ógleði og niður-
gangur. Marius segir að það reyni mjög á
fólk að takast á við þessi mein í þröngum
og óvistlegum klefa.
Yfirleitt hverfa neikvæð sálræn og líkam-
leg einkenni einangrunarvistar þegar
menn losna aftur út en Marius segir að
aldrei sé hægt að útiloka langtímaáhrif.
Marius segir ríka tilhneigingu til að létta
vistina fyrir einangrunarfanga þegar á líð-
ur vistina. Auk þess sé starfsfólkið í fang-
elsinu gott og fangaverðirnir þægilegir í
umgengni. Fangarnir verði stundum hissa
á góðu viðmóti þeirra.
Marius segist ekki verða var við það að
lögreglan beiti einangrunarvist til að
veikja grunaða menn fyrir yfirheyrslur. Það
hafi kannski verið gert áður fyrr en nú sé
henni eingöngu beitt til að hindra áhrif
grunaðra á rannsókn mála. Hann segir
lögreglumenn farna að hugsa meira um
aðstæður fanga en áður. Sem dæmi um
það nefnir hann fyrirlestur sem hann var
beðinn um að flytja hjá lögreglunni um
áhrif gæsluvarðhalds á fanga.
Þunglyndi, sorg og samviska sækja á Tíminn í einangrun
rann saman í eitt
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/S
TE
FÁ
N
58-59 (42-43) Gæsluvarðhald 17.12.2004 14.14 Page 3