Fréttablaðið - 18.12.2004, Side 57

LAUGARDAGUR 18. desember 2004
Heldur fyrirtækið De Beers verði
demanta langt yfir raunvirði
þeirra?
SVAR: Það er rétt að suður-afríska
fyrirtækið De Beers hefur um
langt skeið haft mikil áhrif á mark-
aðinn fyrir demanta og náð veru-
legum árangri í að halda verði
þeirra háu og stöðugu. Þetta hefur
bæði verið gert með því að reyna að
stilla framboði í hóf og með því að
ýta undir eftirspurn með beinum og
óbeinum auglýsingum. Sem dæmi
má nefna að fyrirtækið hefur kerf-
isbundið reynt að halda þeirri hug-
mynd á lofti að það sé þumalputta-
regla að trúlofunarhringur eigi að
kosta sem samsvarar tveggja mán-
aða launum vonbiðilsins - og vita-
skuld á hann að vera skreyttur
demöntum. Það hefur tekist vonum
framar að koma þessari þumal-
puttareglu inn í huga fólks, sérstak-
lega í Bandaríkjunum.
Slagorðið „demantur varir að ei-
lífu“ (a diamond is forever) sem De
Beers notaði í frægri auglýsinga-
herferð árið 1947 var valið auglýs-
ingaslagorð síðustu aldar og marg-
ir kannast við það sem titil kvik-
myndar um njósnarann James
Bond (Diamonds are forever). De
Beers komu því einnig til leiðar að
Marilyn Monroe söng um að dem-
antar væru besti vinur stúlku (di-
amonds are a girl’s best friend).
Skilvirk markaðsherferð
Raunar má rekja þá venju sem nú
er fyrir því að trúlofunarhringir
séu skreyttir demöntum beint til
De Beers. Árið 1939 hrinti fyrir-
tækið af stokkunum herferð til að
ná þessu marki í Bandaríkjunum
og síðan hefur hugmyndin breiðst
út til annarra landa. Þetta er óum-
deilanlega ein skilvirkasta mark-
aðsherferð mannkynssögunnar.
Áður hafði verið tiltölulega sjald-
gæft að trúlofunarhringir væru
skreyttir demöntum, þótt ekki
væri það óþekkt. Eitt elsta dæmið
er líklega hringur sem Maximilían,
austurrískur erkigreifi, gaf unn-
ustu sinni Maríu, aðalskonu frá
Búrgund (Bourgogne), árið 1477.
Raunvirði demanta
Það er hins vegar vart hægt að
kenna De Beers um að verði dem-
anta sé haldið langt yfir raunvirði.
Raunvirði demanta er einfaldlega
það verð sem fólk er reiðubúið að
borga fyrir þá. Demantar eru um
margt sérstök vara því að notagildi
demanta sem notaðir eru í skraut-
muni felst að miklu leyti í verð-
mæti þeirra. Af því að verðið er
hátt þykir fínt að skreyta sig með
demöntum. Það hafa ekki allir efni
á því og þeir sem geta það njóta
þess að geta flíkað því sem aðrir
geta ekki. Það er því alls ekki
slæmt fyrir kaupendur demanta að
verðið sé hátt, ólíkt því sem gildir
um venjulegar vörur.
Hægt að framleiða demanta
Þess má geta að um alllangt skeið
hefur verið hægt að framleiða
smáa demanta fyrir einungis brot
af því verði sem gildir um náttúru-
lega demanta. Skrautgildi þeirra er
hið sama og náttúrulegra demanta
enda þarf að grandskoða demant-
ana undir stækkunargleri til að sjá
muninn. Engu að síður er fólk
reiðubúið að greiða stórfé fyrir
náttúrulega demanta þótt hægt sé
að fá tilbúna demanta sem líta eins
út fyrir nokkuð hundruð krónur
hvert karat. Demantar sem notaðir
eru í atvinnuskyni, til dæmis í bora
sem þurfa að vera sérstaklega
harðir, eru hins vegar undantekn-
ingarlítið tilbúnir en ekki náttúru-
legir. Kostnaður við að nema dem-
anta úr jörðu er einungis brot af
markaðsverði þeirra.
Lengst af voru demantar svo fá-
gætir að almenningur átti þess
engan kost að eignast þá, jafnvel
auðkýfingar og aðalsmenn áttu
erfitt með það. Demantar komu þá
eingöngu frá Indlandi og Brasilíu.
Árið 1867 fundust hins vegar dem-
antar í Suður-Afríku og framboðið
jókst til muna. Síðan hafa demant-
ar fundist mun víðar. Cecil Rhodes,
sá sem Rhodesía (nú Zimbabwe)
var nefnd eftir, stofnaði De Beers
og undir lok 19. aldar átti fyrirtæk-
ið allar demantanámur í Suður-Afr-
íku. Geta De Beers til að stjórna
heimsmarkaðinum fyrir demanta
byggist annars vegar á því að fyr-
irtækið ræður sjálft yfir miklum
demantanámum og hins vegar því
að það hefur náð samkomulagi við
eigendur demantanámanna í öðr-
um löndum. Þessir eigendur hafa
vitaskuld sömu hagsmuni og De
Beers af því að verð náttúrulegra
demanta haldist hátt.
Framboði á demöntum stýrt
Framboði hefur verið stjórnað með
þeim hætti að dótturfyrirtæki De
Beers kaupir demanta af öllum
námueigendum, þar á meðal De
Beers sjálfu. Árlega er ákveðið hve
mikið á að selja af hverri tegund
demanta og er hverjum námueig-
anda tryggt tiltekið hlutfall af því.
Námueigendurnir skuldbinda sig
síðan til að selja ekki öðrum dem-
anta.
Oft hefur gengið á ýmsu í því að
viðhalda þessu demantasamráði og
þátttakendur tekist á um hve mikið
hver og einn má selja eða þá þókn-
un sem De Beers tekur fyrir að sjá
um viðskiptin. Þá er algengt að
reynt sé að selja demanta á laun
framhjá De Beers.
Samkeppnisyfirvöld og De Beers
Óstöðugt stjórnarfar í ýmsum Afr-
íkulöndum hefur flækt málið enn
og oft hafa borgarastríð þar öðrum
þræði snúist um yfirráð yfir dem-
antanámum eða afrakstur þeirra
verið notaður til að kosta stríðs-
rekstur. Ýmsir smáir námueigend-
ur hafa
kosið að standa utan við samráð-
ið og eftir því sem demantar hafa
fundist víðar hefur orðið erfiðara
fyrir De Beers að stjórna markað-
inum. Þá hefur De Beers átt í vand-
ræðum vegna þess að samráð sem
þetta samrýmist ekki samkeppnis-
lögum í ýmsum löndum. Sérstak-
lega hafa bandarísk samkeppnisyf-
irvöld amast við starfseminni. Ný-
lega náðist þó samkomulag á milli
De Beers og bandarískra sam-
keppnisyfirvalda sem fól meðal
annars í sér að De Beers greiddi
sektir og breytti að nokkru leyti
hegðun sinni.
Gylfi Magnússon, dósent í hag-
fræði við Háskóla Íslands.
Samráð um demantasölu
VÍSINDAVEFUR
HÁSKÓLA ÍSLANDS
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem þau nefnast. Meðal
spurninga sem þar hefur verið glímt við undanfarið eru til dæmis: Hvað merkir holið í
Hollandi, hvenær var síðasta aftakan á Íslandi, hvað eru yrðlingar stórir við fæðingu og
hvernig verkar drullusokkur? Hægt er að lesa svörin við þessum spurningum og fjölmörg-
um öðrum með því að setja efnisorð í leitarvél vefsins á slóðinni www.visindavefur.hi.is.
DEMANTAR Í náttúrunni finnst kolefni
hvort tveggja sem grafít og demantur. Þeir
sem eiga nóg af demöntum geta notað þá
í stað kola til að grilla lærissneiðar. Dem-
antar brenna að vísu við helmingi hærra
hitastig en kolin, eða við 800 ˚C.
40-57 (40-41)vísindi 40 lesin 17.12.2004 13.18 Page 3