Fréttablaðið - 19.02.2005, Blaðsíða 12

„Þær fjörugu umræður sem fram
fóru um fjölmiðlalögin í vor og sum-
ar sýna að stjórnmálaumræða er
sprelllifandi og og öflug. Stóra
spurningin er hvort hlustað sé á
raddir fólksins í landinu, hvort vilji
almennings ráði för og hvernig
stjórnvöld bregðast við.“
Þannig kemst Kristín Ástgeirs-
dóttir, sagnfræðingur og fyrrver-
andi alþingismaður, að orði undir
lokin á grein sinni „Frá fulltrúalýð-
ræði til þátttökulýðræðis“, sem
birtist í Ritinu, tímariti hugvísinda-
deildar Háskóla Íslands, sem út
kom á síðastliðnu hausti. Þema
þessa heftis er einmitt umfjöllun
um lýðræði: lýðræði eins og það
birtist okkur hér á landi og saman-
burður við löndin í kringum okkur.
Kristín hefur að undanförnu
gegnt formennsku í nefnd á vegum
Norræna ráðherraráðsins, sem tek-
ið hefur þessi mál til gagngerrar at-
hugunar á grundvelli skýrslna, sem
unnar hafa verið af nefndum á veg-
um löggjafarþinga Danmerkur og
Noregs og ríkisstjórnar Svíþjóðar
og komið var á fót í lok síðustu ald-
ar. Segja má að síðastliðna hálfa öld
hafi þessi þrjú samfélög verið gegn-
sýrð lýðræði upp úr og niðrúr, lif-
andi og virku lýðræði, sem náð hef-
ur til flestra þátta þjóðlífsins, og
menn hafa tamið sér í samskiptum
sín á milli frá blautu barnsbeini.
Nefndir þessar voru látnar vinna
rækilega úttekt á valdakerfum
landa sinna, þróun þeirra og stöðu
lýðræðis í ljósi þeirra gagngeru
breytinga sem orðið hafa heima
fyrir og á alþjóðavettvangi frá falli
Sovétríkjanna og með framsókn
pólitískrar og efnahagslegrar al-
þjóðavæðingar. Þar á bæjum hafa
menn áhyggjur af minnkandi völd-
um þingsins og dvínandi þátttöku
almennings í starfi og umræðum
innan stjórnmálaflokka. Við það
bætast áhyggjur af minnkandi
kosningaþáttöku, hægagangi í jafn-
réttismálum kynjanna, menningar-
árekstum heimamanna og innflytj-
enda, jaðarhópum og samþjöppun
eigna, valds og auðs í atvinnulífinu.
Tillögur nefndanna beinast svo að
því að auka þátttöku almennings í
stefnumótun og ákvarðanatöku í
þeim málefnum, sem snerta mál-
efni fólksins í landinu, hvort sem er
á sveitarstjórnarstigi eða í ríkis-
kerfinu.
Í þessu starfi sínu rakst Kristín
fljótt á það, að í umræðum um lýð-
ræði á Norðurlöndum er byggt á
hugtökum, sem við eigum ekki orð
yfir á íslensku og sýnir það glöggt
hve umræða um lýðræði er skammt
á veg komin hjá okkur. Þar má
nefna grundvallarhugtak eins og
þjóðstjórn/almannavald (folkestyre)
en það er einmitt notað til að lýsa
þjóðfélagskerfi Norðurlanda. Þá er
það viðbótarlýðræði (tilleggsdemo-
krati) sem felur í sér ýmis þau
form, sem lýðræðisleg umræða get-
ur tekið á sig utan fulltrúalýðræðis-
ins, t.d. umræða um mannréttindi,
neytendalýðræði, loftvogarlýðræði
(barometerdemokrati), aðgerðalýð-
ræði o.fl. Þá má nefna hugtak sem
Svíar eru að kynna, einstaklings-
vald (egenmakt), sem tengist mann-
réttindahugtakinu og felur í sér þá
möguleika sem hver og einn hefur
til að hafa áhrif.
Sú umræða sem nú á að minnsta
kosti hálfrar aldar hefð að baki á
Norðurlöndum, og stöðugt dýpkar
og víkkar fremur en hitt, hefur að
mestu farið framhjá almenningi
hér. Hér ríkir skortur á samræðum
og skilningi milli þeirra sem með
valdið fara hverju sinni og borgar-
anna. Hér er jafnan áhersla lögð á
hefðbundið fulltrúalýðræði, óskor-
aðan rétt ríkisstjórnar og meiri-
hluta þings til að taka ákvarðanir og
setja lög, jafnvel í óþökk meirihluta
þjóðarinnar, eins og nýleg dæmi
sanna. Fulltrúalýðræðinu er oft lýst
af stjórnmálamönnum sem heilla-
ríkasta stjórnarforminu, oft með
þeim rökum að Alþingi þurfi oft að
taka óvinsælar ákvarðanir, sem síð-
ar sýni sig að hafa orðið landi og
þjóð til blessunar. Björn Bjarnason
lýsti þessu viðhorfi ágætlega í
blaðagrein í sumar. Þar sagði hann:
„Innan Sjálfstæðisflokksins hefur
ekki verið fylgi við að lögfesta eða
stjórnarskrárbinda ákvæði um
þjóðaratkvæðagreiðslur. Þar hafa
menn haldið fast í stuðning við full-
trúalýðræði, bestu stjórnarhætt-
ina.“
En jafnvel fyrir hina fjörugu
fjölmiðlaumræðu, og stjórnarskrár-
umræðuna í kjölfarið, hafði almenn-
ingur fengið sig fullsaddan af þessu
íhaldi. Könnun á viðhorfum til þess-
ara mála leiddi í ljós að tæp 72%
þeirra sem tóku afstöðu voru sam-
mála þeirri fullyrðingu að íslenskir
stjórnmálaflokkar væru ekki í takt
við kjósendur. Full 86% voru sam-
mála þeirri fullyrðingu að fáir
valdamiklir einstaklingar ráði of
miklu í íslenskum stjórnmálum. Um
helmingur var frekar eða mjög
óánægður með þróun lýðræðis á Ís-
landi og tæp 63% ósammála þeirri
fullyrðingu að Íslandi væri í megin-
dráttum stjórnað samkvæmt vilja
fólksins. Þessu til viðbótar má
nefna síðustu mælingu Gallups á
því trausti sem fólk ber til stofnana
þjóðfélagsins en þar eru dómstól-
arnir neðst á lista yfir þær stofnan-
ir sem spurt var um, með 37%
traust, næst á eftir alþingi!
Þessar tölur sýna þjóðfélag í
djúpri kreppu. Hyldjúp gjá er á
milli þeirra sem með völdin fara og
þeirra sem veita þeim þau völd með
atkvæðaseðli sínum á kjördegi. Er
nú ekki tími til kominn að þessi
þögli meirihluti samræmi viðhorf
sín og gerðir, haldi áfram þeirri
fjörlegu umræðu sem á komst við
meðferð fjölmiðlafrumvarpsins í
sumar, móti viðhorf sín til endur-
skoðunar stjórnarskrárinnar og
krefjist þess að vera kvaddur til
ráðuneytis um þær reglur sem
menn vilja að handhafar valdsins í
umboði þjóðarinnar lúti í framtíð-
V erð á fasteignum á höfuðborgarsvæðinu hækkar dagfrá degi og sagðar eru ótrúlegar sögur af hækkun áverði íbúða frá mánuði til mánaðar. Það er eins og
markaðurinn á höfuðborgarsvæðinu mettist aldrei, og er
fjöldi nýbygginga til marks um það. Þetta á ekki síst við um
nágrannasveitarfélögin Hafnarfjörð og Kópavog, þar sem
ný hús spretta upp svo að segja á hverjum degi í hrauninu
fyrir sunnan Hafnarfjörð og við Vatnsendahæð og Rjúpna-
hæð. Við eðlilegar aðstæður mætti ætla að þegar framboð á
nýju húsnæði eykst ætti verðið að standa í stað eða jafnvel
lækka. Þessi húsnæðissprengja sem margir nefna svo geng-
ur hins vegar gegn öllum lögmálum sem áður hafa gilt og þá
velta menn því fyrir sér hvað valdi. Íbúum á höfuðborgar-
svæðinu fjölgar jafnt og þétt samhliða því að fólki fækkar á
landsbyggðinni. Það er ein skýringin á hærra fasteignaverði
en skýrir ekki allt. Að undanförnu hafa komið fréttir um
nýja starfsgrein, svokallaða fasteignaheildsala sem kaupa
heilu fjölbýlishúsin eða hverfin af byggingameisturum.
Venjulegir fasteignasalar selja svo íbúðirnar fyrir þessa
nýju stétt, og þar með bætist einn milliliður við í söluferli
nýrra íbúða. Allir þurfa sitt, líka fasteignaheildsalarnir.
Annað sem hefur haft veruleg áhrif á húsnæðismarkað-
inn er lánin sem bankarnir bjóða hver í kapp við annan og
freista margra sem eru að koma yfir sig þaki. Svo virðist
sem fólk þurfi bókstaflega ekki að eiga neitt til að geta
keypt húsnæði. Það er af sem áður var, þegar menn þurftu
að berjast í bökkum dag eftir dag og opinbera kerfið lánaði
ekki nema fyrir hluta af íbúðarverðinu. Þetta mátti að vísu
breytast, en hætt er við að breytingin hafi orðið allt of hröð
og verði til þess að margir leggi út í fjárfestingu sem þeir
síðan ráða ekki við. Það má lítið út af bera í efnahagsþróun-
inni til að vextir og afborganir af húsnæðislánum verði ekki
mörgum ofviða. Væntanlegir fasteignakaupendur ættu því
að athuga vel sinn gang áður en þeir leggja út í fjárfestingu
lífs síns og falla fyrir gylliboðum sem auglýst eru.
Þessi þróun sem hér um ræðir hefur enn sem komið er
aðallega verið á höfuðborgarsvæðinu, en áhrifa hennar hlýt-
ur að fara að gæta víðar á landinu, þótt verðsveiflan upp á
við verði aldrei neitt í líkingum við það sem á sér stað á suð-
vesturhorni landsins. Það fer líka að verða athugandi fyrir
þá sem ekki hafa valið sér búsetustað að setjast niður úti á
landi þar sem húsnæðiskostnaður er mun lægri en á þenslu-
svæðinu. Víða um land á meðalstórum stöðum er hægt að fá
mun ódýrara húsnæði en á höfuðborgarsvæðinu. Þar er líka
góð þjónusta á mörgum sviðum og að mörgu leyti betra að
ala upp börn en á höfuðborgarsvæðinu, þar sem mikill þeyt-
ingur er gjarnan hjá barnafjölskyldum við gæslu barna, í og
úr skóla og til og frá vinnu. ■
19. febrúar 2005 LAUGARDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Væntanlegir fasteignakaupendur ættu að athuga vel
sinn gang áður en þeir leggja út í fjárfestingu lífs síns.
Verðsprenging á
fasteignamarkaði
FRÁ DEGI TIL DAGS
Víða um land á meðalstórum stöðum er hægt að
fá mun ódýrara húsnæði en á höfuðborgarsvæð-
inu. Þar er líka góð þjónusta á mörgum sviðum og betra
að ala upp börn.
,,
20-50% afsláttur
Eftirprentanir málverka allra gömlu meistarana.
Konunglegt, danskt matar- og kaffistell.
Kristals ljósakrónur, málverk,
gull og silfur skartgripir
Pelsar og margt fleira
Antikhornið
Kolaportinu s: 848-1937
Lýðræði hér og lýðræði þar
Njósnir á Íslandi
Einhverjir lesenda muna kannski eftir því
að í janúar í fyrra birti Morgunblaðið afar
dularfulla frétt um að í íslenskum við-
skiptaheimi væru stundaðar njósnir.
Sagði blaðið að dæmi væru um að ráðnir
hefðu verið menn „til að fylgjast með tilt-
eknum einstaklingum“ í því skyni meðal
annars að athuga hverja viðkomandi
hittu. Væri í þessu sambandi talað um að
„skyggja“ menn. Orðrétt sagði í fréttinni:
„Nokkrir einstaklingar hérlendis hafa
starfað við að „skyggja“ og kostar slík
þjónusta um 60 þúsund krónur á dag
samkvæmt heimildum blaðsins“. Enn
fremur kom fram að tæki til viðskipta-
njósna hefðu verið notuð hér á landi.
„Dæmi eru um að hér hafi sést háþróaðir
pennar með innbyggðum hlerunarbúnaði
sem gera kleift að hlýða á samtöl í allt að
100 metra fjarlægð.“
Einkaspæjarar á ferð
Morgunblaðið fylgdi frétt sinni ekki eftir
þrátt fyrir áskoranir og hafa menn velt því
fyrir sér hvort hún hafi verið á misskiln-
ingi byggð. Ekki er víst að svo sé. Nefnd á
vegum dómsmálaráðherra, sem fjallaði
um verkskil á milli lögreglu og einkarek-
inna öryggisþjónustufyrirtækja, segir í
skýrslu sem birt var í á fimmtudaginn að
fram hafi komið „tilvik þar sem einkaaðili
hefur boðið fyrirtækjum, starfsgreinum
og einstaklingum að annast fyrir þá per-
sónunjósnir (private surveillance)“. Telur
nefndin líklegt að slíkum tilboðum muni
fjölga.
Njósnir bannaðar
Í skýrslunni segir: „Þessi starfsemi byggist
eðli málsins samkvæmt á að fara inn á
friðhelgi einkalífs með því að „skyggja“
fólk, mynda og hlera til að safna og
koma á framfæri til viðskiptavinar við-
kvæmum upplýsingum um fólk og at-
hafnir þess“ og að slík starfsemi geti í
„saknæmum höndum viðskiptavinar eða
„njósnarans“ sjálfs leitt til kúgunar
og/eða annarrar misbeitingar í krafti vit-
neskju sem þolandi telur skaðlegt að fari
víðar“. Af þessum sökum leggur nefndin
til að sett verði lög sem banni per-
sónunjósnir einkaaðila og að „þung við-
urlög verði við að brjóta slíkt bann“. Það
bendir því flest til þess að dagar einka-
spæjarastéttarinnar á
Íslandi séu taldir eða
að hún hverfi í
undir-
heim-
ana.
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SKOÐANIR OG UMRÆÐUR Á VISIR.IS
Í DAG
STOFNANAVELDI:
ÞJÓÐVELDI
ÓLAFUR
HANNIBALSSON
gm@frettabladid.is
14-15 Leiðari 18.2.2005 21:00 Page 2