Tíminn - 27.04.1975, Blaðsíða 19

Sunnudagur 27. april 1975.
TÍMINN
19
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri: Helgi H.
Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Rit-
stjórnarskrifstofur i Edduhúsinu viö Lindargötu, simar
18200 — 18306. Skrifstofur I AÐalstræti 7, simi 26500 — af-
greiðsluslmi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð i lausa-
sölu kr. 35.00. Áskriftargjald kr. 600.00 á mánuði.
' Blaðaprent h.f.
V_____________________________________________________________J
Ljós í myrkri
Á fyrri hluta nitjándu aldar var uppi i Frakk-
landi maður, sem hét Louis Braille. Hann missti
sjón þriggja ára gamall og var vistaður á
blindingjahæli i Paris. Fæstum, sem fyrir sliku
urðu á þeim timum, var annað áskapað en verða
olnbogabörn mannfélagsins, likt og enn gerist
meðal frumstæðra úrræðafárra þjóða.
En Louis Braille var mikill af sjálfum sér.
Náttúran hafði gætt þennan blinda dreng bæði
næmi og miklu hugviti. Hann tók skjótum þroska,
þrátt fyrir annmarka sinn, og varð sjálfur blindra-
kennari i þeirri stofnun, þar sem hann ólst upp.
Samt sem áður væri nafn hans gleymt, ef ekki
hefði komið meira til: Fimmtán ára gamall felldi
hann lauslegur hugmyndir um tákn til leiðsögu
blindu fólki i fullkomið kerfi — blindraletur, sem
opnað hefur sjónlausu fólki og sjóndöpru um heim
allan þær dyr, sem áður voru luktar. Uppgötvun
hans var i senn snjöll og einföld, eins og flestar
miklar uppgötvanir eru. 1 stað spegils augans kom
næmi fingurgómanna, og i sæti bókstafanna, sem
festir voru á blaðsiðurnar i bókum handa sjáandi
fólki með prentsvertu eða öðrum lit, kom sex
punkta kerfi, sem gaf sama svigrúm til tjáningar
og venjulegt letur.
Hundrað og fimmtiu ár eru liðin siðan blindi
drengurinn franski svipti af hugviti sinu i sundur
tjaldi myrkursins, sem lokaði leiðum á milli
sjónskerts fólks og bókþekkingarinnar. Með
kennslu og viðeigandi bókagerð hefur blint fólk
siðan getað fylgzt með framvindu bókmennta, án
annarra meðalgöngu, stundað nám á eigin spýtur
og fært hugsanir sinar i letur, bæði i almennum
orðum sem og með stærðfræðitáknum og jafnvel
nótum. Louis Braille felldi af þvi herfjöturinn á
þeim aldri, er flestir aðrir eru óráðnir stráklingar.
íslendingum sem öðrum hefur þessi uppgötvun
og hagnýting hennar fært mikla blessun. Við höf-
um að visu i smæð okkar og verkefnamergð i
landinu, þar sem fyrri kynslóð varð að hefjast
handa um að reisa allt frá grunni, verið fremur
seinir og smátækir við að sinna þörfum minni-
hlutahópa, sem voru með einhverjum hætti utan
við alfaraveginn. En mörgu hefur þó verið þokað
áleiðis til nokkurra muna, og svo er einnig með
málefni blinds fólks, að þeim hefur verið aukinn
sómi sýndur með árunum. Skyldi það þó sizt
vanþakkað eða að litlu metið, er þeir gerðu af
naumum efnum, en sterkum vilja, er fyrstir fóru
að gefa kjörum blindra manna verulegan gaum.
Hér er hvorki stund né staður til þess að fjölyrða
um það, sem gert er .blindu fólki til hagræðis,
framdráttar og menningar, eða gera grein fyrir
samtökum þess sjálfs og vandamanna þess.
Þessi orð eru hér skrifuð á timamótaári til þess að
minnast afreks unglings, sem gnæfði i myrkri hátt
yfir jafnaldra sina og ávann sér ódauðlegan
orðstir, og beina um leið athygli alniennings að
þeim, sem likt er ástatt um og þenna pilt, og hög-
um þeirra i samfélagi okkar sjálfra. Þar getur
hver og einn tekið við, er þessum orðum sleppir, og
velt fyrir sér, hvaða úrbóta er mest þörf.
-JH.
Villiam Grumstrup, Weekendavisen:
Grikkir kunna að
meta mál-og ritfrelsi
Leikhús og kvikmyndahús eru mikið sótt, og bóka-
útgáfa og kvikmyndagerð hefur aldrei verið meiri
GRIKKIR keppast við að
njóta þess, sem notið verður,
meðan allt er frjálst. Þetta á
við um alla þá, sem sækja leik-
og kvikmyndahús til þess að
sjá hvaðeina, sem vert er að
eyða tima i. Það á einnig við
um höfundana, sem semja
það, sem við hin horfum á.
Þeir flýta sér sem mest þeir
mega að ganga frá verkum
slnum, til þess að þau geti
komið fyrir almenningsjónir
áður en skriðdrekarnir renna
af stað að nýju og myrkrið síg-
ur yfir.
Heimildakvikmynd um hina
blóðugu stjórnarbyltingu
hersins i Chile er afar mikið
sótt. Ahorfendasalurinn i all-
stóru kvikmyndahúsi er þétt
setinn frá þvi að sýningar
hefjast siðdegis og fram yfir
miðnætti. Aðgöngumiðar að
stæðunum eru meira að segja
rifnir út.
Stúdentar láta sig að sjálf-
sögðu ekki vanta, né virkir
þátttakendur i andmælum og
kröfugöngum, en þeir nema
tiðum um 50 þúsundum. En
roskið fólk og virðulegt flykk-
ist einnig að kvikmyndahúsinu
til þess að fylgjast með at-
burðunum, sem gerðust i
Chile, enda finnst Grikkjum,
að þeir hafi orðið fyrir svip-
aðri reynslu sjálfir, og svo
kunni enn að verða.
ÝMSAR tilraunir hafa verið
gerðar til að koma fyrir katt-
arnef hinu nýja og veikburða
lýðræði, enda gengur gamla
hægrisinnanum Karamanlis
illa að losna með öllu undan á-
hrifavaldi hershöfðingjanna,
sem ráða enn miklu. Þetta
hefur aukiö á ótta almennings
og magnað þann kviða, sem
þorri manna hefur borið i
brjósti siðan Karamanlis
komst til valda i fyrrasumar.
Nú er þó kostur að koma þvi
á framfæri, sem inni varð að
byrgja i sjö löng ár, meðan
einræðið rikti. Og tækifærið er
sannarlega notað. Mörg ágæt
timarit eru gefin út, auk fjölda
frumsaminna bóka og þýð-
inga, og eru nokkur grisk út-
gáfufyrirtæki farin að nálgast
Maspero i Paris.
En útgáfa griskra bóka
stendur viðar fótum, Maspero
i Frakklandi og Feltrinelli á
ítaliu leggja sérstaka rækt við
griska markaðinn. Griskir
höfundar hafa og um margra
ára skeið birt frumútgáfur
sinará vegum þessara útgáfu-
fyrirtækja.
FJARRI fer þvi auðvitað, að
allt, sem út er gefið eða sýnt,
eigi lof skilið. Flestir leikhús-
stjórar hafa til dæmis séð sér
leik á borði aö raka saman fé á
þvi að láta listina skopstæla
stjórnmálin.
I höfuðborg Grikklands eru
rúmlega fimmtiu leikhús.
Varla er þó hægt að segja að
nema rúmur tugur leikhúsa
sýni alvarleg listaverk, ef átt
er við með þeim orðum, að
sýningin sé ekki sett á svið
með það fyrst og fremst fyrir
augum að hagnast á henni,
heldur i þvi augnamiði að
skila sem bezt hugmyndum
höfundar, sem hefur eitthvað
Mikael Cacoyannis
nýtt og skapandi á borð að
bera fyrir almenning.
ÞAU leikhús, sem voru her-
stjórnarklikunni eftirlátust
meðan einræðið rikti, reyna
nú að hagnast sem mest á
gamanleikjum, sem gera grin
að hershöfðingjastjórninni. Þó
verður jafnframt greinilega
vart jákvæðrar þróunar á
þessu sviði.
Margir ungir listamenn
voru ýmist landflótta, i fang-
elsi, landrækir eða atvinnu-
lausir, meðan einræði hers-
höfðingjanna stóð. Fæstir
þessara manna hafa gengið á
mála hjá gömlu leikhúsunum
og fastaliði þeirra. Þeir hafa
yfirleitt tekið höndum saman i
fámennum samstarfshópum,
og til liðs við þá hafa svo kom-
ið þroskaðir og reyndir leikar-
ar og stjórnendur, sem ef til
vill hafa öðlazt nýjan og dýpri
skilning á starfi sinu i ljósi
sárrar reynslu einræðisárin
sjö.
MARGUR hlýtur að játa, að
griski veruleikinn hafi komið
honum þægilega á óvart, þeg-
ar tækifærið gafst. Meðal
hinna kunnari kvikmynd-
astjórnenda Grikkja má nefna
þá Mikael Cacoyannis og
Nikos Koundouros. Þeir hafa
dvalið erlendis um margra
ára skeið, og kvikmyndir
þeirra eru sýndar viða, en nú
eru þeir báðir horfnir heim að
nýju. Og báðir eru aö gera
heimildakvikmyndir i fyrsta
sinn.
Cacoyannis, sem til dæmis
samdi „Stellu”, „Zorba” og
„Elektyra,” er Kýpurmaður
að uppruna. Hann er nýbúinn
að ljúka við töku heimilda-
kvikmyndar um ástandið á
Kýpur, eins og það var og er
eftir innrás Tyrkja, þegar 200
þúsund manns hafa verið
hraktir frá heimilum sinum og
verða að búa i tjaldbúðum eöa
blátt áfram undir berum
himni.
— Þegar ég var að ræða við
fórnarlömb innrásarinnar,
langaði mig ævinlega að rétta
fram höndina og snerta andlit
hins sanna hluttakanda i
harmleiknum, segir hann.
Kvikmyndir, sem hafa fé-
lagslegan boðskap að flytja,
eru Cacoyannis raunar engin
nýjung. Kvikmynd sina
„Konur Troju” tileinkaði hann
til dæmis „öllum þeim, sem
snúast óttalaust gegn undirok-
un mannsins.”
NIKOS Koundouros hefur
einnig verið á Kýpur, sem er
að verða eins konar grisk
Palestina. Og sögulega séð er
þessi samliking hárrétt.
Grikkir hafa verið á Kýpur i
meira en fimm þúsund ár, en
Tyrkir aðeins i 200 ár, og þar á
ofan aldrei orðið þar fjöl-
mennari en svo, að nemi rétt
um 18 af hundraði eyjar-
skeggja. Koundouros er einnig
að gera heimildakvikmynd
um Kýpur, en viðfangsefni
hans er einkum að vega og
meta möguleikana á lýðræðis-
þróun þar.
Ungur leikstjóri er að ljúka
við töku kvikmyndar, sem á
að senda af hálfu Grikkja á
kvikmyndahátiðina i Cannes i
ár. Hún er gerð upp úr „Leik-
flokknum” eftir Theodor
Angellopoulos. Þetta er saga
leikflokks, sem ferðast um
land allt á árunum 1939—1952.
Leikflokkur þessi mátti þvi
margt reyna. Hann varð að
þola einræði Metaxas, hernám
nasistanna, andspyrnutima-
biliðog borgarastyrjöldina, en
frelsishreyfing kommúnista
laut ekki að fullu i lægra haldi
fyrri en árið 1949, þegar
Bandarikjamenn gripu i
taumana. Það varð mikið
blóðbað og 800 þúsund Grikkir
féllu.
Félagsmálabaráttan er
þannig komin vel á veg sem
ivaf i listina. Og þar er einnig
reynt að hafa hraðann á, áður
en það er um seinan.
Eigendur kvikmyndahúsa græða á tá og fingri.