Tíminn - 27.04.1975, Blaðsíða 20

20 TÍMINN Sunnudagur 27. aprfl 1975. Sunnudagur 27. aprll 1975. TÍMINN

íslenzkir rithöfundclr * ' - ; .v .‘X- ■ ';a. %■ ■ -.. ‘V; .•■ í" .• Islenzkir rithöfundar
Skáldift kveikir I pipu sinni.
Tlmamynd Hóber
ÞEGAR SKÁLD kenna sig við
fæðingarbæ sinn eða staðinn, þar
sem þeir slitu barnsskónum,
tengist sá staður nafni þeirra
órjúfandi böndum. Svo rammt
getur kveðið að þessu, að nafn
staðarins útrými föðurnafni
mannsins og komi í staðinn fyrir
það. Hvers son var Stefán frá
Hvitadal? Og Jóhannes úr
Kötlum? Ætli við munum það
nema að hugsa okkur um?
Áttundi maður
frá hjónunum
á Jörfa
Um Þorstein frá Hamri gegnir
liku máli. Ef til vill vitum við að
hann er Jónsson, og við vitum að
minnsta kosti áreiðanlega að
hann er frá Hamri. En hvað vit-
um við meira um þennan list-
fenga höfund okkar? Þeir, sem
nenna að lesa eftirfarandi
greinarkorn, geta bætt nokkru við
þekkingu sina á Þorsteini og
æskustöðvum hans, og þá er bezt
að byrja á þvi að tala um þá jörð,
sem ól hann, og spyrja:
— Hvar er Hamar, Þorsteinn?
— Hamar er i uppsveitum Mýra-
sýslu, nánar tiltekið i Þverárhlið.
Þar fæddist ég árið 1938 og þar
ólst ég upp, allt þangað til ég fór i
skóla.
— Höfðu forfeður þínir búið á
Hamri?
— Foreldrar föður mins fluttust
að Hamri skömmu fyrir siðustu
aldamót. Siðan bjó faðir minn þar
— Nei, ekki i þeim skilningi,
sem'algengast er að leggja i orðin
kynlegur kvistur. Hins vegar var
þar margt af mjög eftirminnilegu
fólki. Ég man eftir einum manni,
sem vann hrosshár og kvað rim-
ur. Þessi maður kom að Hamri,
þegar ég var drengur, og hafði
þar uppi iðju sina. Ég man vel
eftir þvi. Hann var þá roskinn
orðinn, en lifði lengi eftir það og
andaðist I hárri elli fyrir örfáum
árum.
A barnsárum minum urðu
ákaflega miklar ög snöggar
breytingar I minni heimabyggð.
Ég man vel eftir búnaðarháttum
og vinnubrögðum eins og þau
höfðu verið lengi. Hey var flutt á
klökkum og næstum allt slegið
með orfi og ljá. En allt i einu
nærri þvi eins og hendi sé veifað,
er allt orðið fullt af traktorum,
skurðgröfum og öðrum nýtizku
vélum.
Hugði aldrei á bónda-
stöðu, en heldur kynnun-
uin við með þvi að fara í
göngur
— Dreymdi þig ekki um að verða
bóndi i þessu blómlega héraði,
þegar 'þú yxir úr grasi?
— Nei, það held ég að hafi aldrei
hvarflað að mér. Ég fór ungur i
Reykholtsskóla og var þar i þrjá
vetur. Úr þvi fannst mér sjálfgef-
iðað ég myndi ekki staðnæmast á
æskustöðvum minum. Ég var að
visu heima i eitt ár, eftir að
Reykholtsverunni lauk, en fór svo
Var þá þegar vöknuð hjá þér
árátta til yrkinga?
— Já, það var nú vist, enda varð
ég þeirrar áráttu var mjög
snemma. Ég var barn að aldri,
þegar ég fór að hnoða saman
rimuðu máli. Þó fór ég ekki að
fást viö þessa hluti að verulegu
leyti fyrr en ég var kominn
hingað, og þá var það meira og
minna I tengslum við kunnings-
skap, vini mina og kunningja,
þótt sumt ætti rætur að rekja til
lestrar og kynna af skáldskap.
Ég var tvo vetur i Kennara-
skólanum, en flosnaði eiginlega
upp þaðan sakir þess að ég var
kominn á kaf i annað, lá i skáld-
skap og þurfti auk þess að sinna
félögum minum og lifa lifinu.
— Þú hlýtur að hafa haft mikla
bókmenntalcga heimanfylgju,
maöur sem alizt hefur upp i öðru
eins skáldskaparhéraði?
— Ég hafði talsvert mikil kynni
af skáldskap i æsku og las mikið
þegar ég var barn. En um skáld i
ætt minni er bezt að ég tali ekki
margt, utan að Halldór Helgason
skáld á Asbjarnarstöðum var ná-
frændi minn.
Ljóðagerð og
þjóðlegur fróðleikur
— Hvenær kom svo þin fyrsta
ljóðabök?
— Hún kom út árið 1958. Og hún
náði að sjá dagsins ljós, rétt áður
en ég fyllti mitt tuttugasta
aldursár. Ég hafði að visu útbúið
handrit að bók nokkru fyrr, en
góöviljaðirmenn komu i veg fyrir
þjóðkvæðum,— hinni nafnlausu
sköpun fyrri tima. Hitt er annað
mál, að það sem ég hef sýslað við
þessa hluti, þykir mér ekki
mikillar umræðu vert. Skrif min
um slik efni hafa aðallega verið
liður i brauðstriti minu, en þar
hefur ekki verið mikið um sjálf-
stæð vinnubrögð eöa rannsóknir.
En þetta kallar oft á mig. Þannig
hefur gamla sagan um hellis-
menn verið að veltast fyrir mér,
nærri þvf eins lengi og ég man,
enda hefur hún lengi verið Borg-
firöingum mikið umhugsunarefni
og þeir hafa löngum haft á henni
miklar mætur.
Er sannleikskjarni
i frásögnunum
uin hellismenn?
— Fjallar ekki siðasta bók þin um
hellismenn?
— Hún er langt frá þvi að vera
byggð upp sem söguleg skáld-
saga, enda liggur þar fleira að
baki en hitt er rétt, að þetta
gamla efni er kveikjan að þeirri
sögu.
— Ilvað heldur þú um sannleiks-
gildi hinnar ævagömlu og góðu
sögu um hellismenn?
— Ég veit ekki. Ætli ég sé ekki of
litill sérfræðingur til þess að mér
leyfist að kveða þar upp nokkurn
dóm? Hins vegar virðist kjarninn
I þeirri sögu vera nokkuð forn. 1
Landnámu er talað ósköp
fleipurslaust og i fáum orðum um
það, að þarna hafi flokkur manna
verið ráðinn af dögum af
Þorsteinn frá Hamri.
Timamynd Róberl
„Ég heff alla
menn kalla
tíð haft m
þjóðlegan
iklar mætur á því sem
fróðleik"
— segir hið nýtízkulega skáld, Þorsteinn
frá Hamri í þessu viðtali, þar sem rætt er
um skáldskap og reyndar sitthvað fleira
Norötunga I Þverárhliö, kirkjustaður og stórbyli aö fornu og nýju. Ljósm. Páll Jónsson.
eftir þeirra dag, og ný býr þar
bróðir minn, svo að það má víst
næstum fara að kalla Hamar
ættaróðal. Forfeður minir i
föðurætt höfðu verið þarna i
næsta nágrenni um langan aldur,
en móðir min er fædd á Hofi i
Norðfirði austur, ein þrettán syst-
kina,sem þar uxu upp. Móðurætt
min er af Austurlandi og hana
þekki ég þvi miður heldur illa,
enda lftt kunnugur á þeim
slóðum. Eðlilega veit ég miklu
meira um föðurætt mina, þar sem
frændfólk mitt i þá áttina varð
mjög á vegi minum þegar ég var
að alast upp. Til gamans má geta
þess, að til min liggur karlleggur
frá hjónunum á Jörfa, þeim er
stóðu fyrir Jörfagleðinni frægu.
Ég mun vera áttundi maður frá
þeim. Þetta hefur án efa verið
ágæt gleði og gaman þar að vera.
En i alvöru talað held ég að
annars hefði verið litið gaman að
vera uppi þá. Þetta voru
hörmungartimar og fólk varð að
létta sér stundirnar með ein-
hverju móti.
— Voru nokkrir kynlegir kvistir
eftir á þinum æskuslóðum, um
það leyti sein þú ferö aö muna
eftir þér?
hingað til Reykjavikur og hef
verið hér að mestu siðan.
— Þótti þér samt ekki gaman að
sveitaverunni?
— Jú, mér leið alltaf vel heima
og á einungis góðar minningar
þaðan. Til dæmis fannst mér
alltaf gott að vera innan um
skepnur, og ég fann aldrei til þess
að mér leiddust sveitastörf, eins
og margir bókhneigðir unglingar
hafa kvartað um. Ég hef haldið
þessum kynnum við með þvi að
fara I göngur á haustin. A
meðan faðir minn lifði fór ég
oftast i göngurnar fyrir hann, þótt
ég ætti heima hér i Reykjavik. 1
hitteðfyrra endurnýjaði ég þetta
eftir ellefu ára hlé og fór i
göngumar fyrir bróður minn,
sem býr á Hamri, eins og ég gat
um hér að framan.
— Hversu langar göngur eru
þetta?
— Það fara eiginlega þrir dagar i
gönguna. Við liggjum i gangna-
kofa i tvær nætur. Þetta eru ljóm-
andi skemmtilegar ferðir, enda
félagsskapurinn góður.
— Þú sagöir áðan, að þér heföi
ekki verið sveitabúskapur i hug,
eftir að þú fórst að fara i skóla.
að hún yrði gefin út, og ég er
þeim ákaflega þakklátur fyrir
þann greiða. Þó að mér þyki ekki
mikið til þessarar fyrstu bókar
minnar koma, þá er langt frá að
ég skammist min fyrir hana. Hitt
er annaö mál að ég myndi mörgu
sleppa, ef ég ætti að velja kvæðin i
henni til útgáfu nú og hér.
— Svo var ekki langt að biða
næstu bókar?
— Næsta bók kom út 1960, en
annars má segja, að þá og lengur
hafi meðgöngutiminn verið
nokkuð reglulegur hjá mér.
Fyrsta bókin kom 1958, sú næsta
1960, þá 1962 og loks 1964, en eftir
það fóru þær að koma strjálla.
Með annarri bókinni varð nokkur
breyting á kvæðastil minum, og
þó einkum i hinni þriðju, og
liklega er hún fremur en hinar i
ætt víð það, sem ég hef ort siðar.
— Nú hefur þú líka skrifað mikið i
óbundnu máli uin liðinn tima og
það líf, sem einu sinni var lifað i
þessu landi. Er það ekki rétt, sem
ég og fleiri hafa sagt, að þér þyki
gaman að slikum skrifum?
— Það er rétt, að ég hef alla tið
haft miklar mætur á þvi sem
menn kalla þjóðlegan fróðleik,
ekki sizt þjóðsögum og
héraðshöfðingjum i Borgarfirði,
og nefndir fyrirliöar þessara
sakamanna á Hellisfitjum. Siðan
virðist þessi saga alltaf vera að
ganga aftur, breytast og
umskapast. Jón Grunnvikingur
talar um þessa menn, og þá er
ýmislegt nýtt komið til, meðal
annars höfðu þeir yngzt upp i
timanum. En það er ekki fyrr en á
öldinni sem leið, sem þeir eru
orðnir að skólapiltum frá Hólum,
þar sem sá vaskasti gengur i
stakki úr sauðarvölum einum,
sem engin járn bita.
— Eru ekki minjar í hcllinum?
— Jú, og bæði þær og ýmislegt
fleira bendir til þess, að fyrir
sögninni sé einhver fótur, i ætt
við það sem fyrst er af hellis-
mönnum sagt, þótt auðvitað þurfi
alltaf að taka fornar heimildir
með varúð.
Vinnufriður er
nauðsynlegur, hvort
sem hann fæst á
ísafirði eða
i Hollancii
— Við höfuin rætt hér um bækur
þinar, Þorsteinn, en hvaö vilt þú
segja um vinnulag þitt? Hefur þú
ekki skapaö þér fastar starfs-
venjur eins og flestir rit-
höfundar?
— Nei, það er nú einmitt það sem
ekki er. Vinnubrögð min eru með
ýmsu móti og ég hef ekki komið
nógu góðu skipulagi á þau.
Timi minn er sundur slitinn af
þeim verkum, sem ég þarf að
inna af höndum til þess að afla
mér viðurværis, en flesteruþau
á einhvern hátt tengd bókaútgáfu
eða bókagerð.
Mér hefur þótt gott að fá sam-
fellt næði til vinnu, þá sjaldan það
hefur tekizt' Einn slikur
hamingjutimi var fyrir tveimur
árum, þegar við hjónin komumst
með börn okkar til Hollands og
vorum þar sumarlangt. Við feng-
um gamlan sveitabæ til leigu
fyrir tiltölulega lágt verð, og þar
leið okkur ljómandi vel.
— Hafiö þið ekki brugðið á þetta
ráð oftar?
— Við reynum, ef við getum, að
fara úr Reykjavfk á vorin og
vera annars staðar eins mikinn
hluta sumarsins og okkur er unnt.
I fyrrasumar fórum við til Isa-
fjarðar og fengum að vera i litlum
kofa utan við kaupstaðinn. Það
var ágætt. Ég hef miklar mætur á
þvi að ná þannig samfelldum
vinnufriði.
— Annað hvort er, að slikir
næöistimar hafa oröið talsvert
margir, eða þá að þú hefur ekki
látið erilinn á þig ganga, þvi aö
mikið liggur eftir þig.
Já, vfst hef ég einhvern veginn
komizt fram úr þessu, enda er
ekki rétt að leggja árar i bát, þótt
ytri kjör séu manni á einhvern
hátt andstæð.
Sumt er margskrifað,
annað fær að standa
litið breytt
— Þetta var uni hinar stopuiu
næðisstundir. En hvað gctur þú
sagt mér um vinnubrögð þin nán-
ar til tekið? Skrifar þú til dæmis
sama kaflann oft?
— Já, já, það er mjög algengt. Ég
umskrifa það sama aftur og
aftur, þótt margt sem ég skrifa
fái að standa nokkurn veginn
óbreytt frá fyrstu gerð.
— Skrifar þú hjá þér minnis-
punkta?
— Já, mér er ákaflega tamt að
punkta hjá mér, geyma það siðan
og vinna svo úr þvi, ef til vill
löngu siðar. Og fyrst við erum að
tala um vinnubrögð, sakar
kannski ekki aö geta þess, að ég á
þaö lika til aö slæpast mikið og
snerta ekki á verkum, sem ég er
meö i takinu.
— Kemur það aldrei fyrir að þú
kastir frá þér verkefnum, —
kannski ekki I vonleysi, — en aö
minnsta kosti af þvi að þú ert
orðinn þreyttur á þeim. þótt þú
takir svo til viö þau aftur, þegar
betur blæs?
— Jú, þetta getur komið fyrir. Ég
hef-stundum fleygt frá mér hlut-
um, hreinlega vegna þess, að
mér hefur ekki fundizt ég geta
neitt. A eftir getur komið alveg
dauður timi. eða þvi sem næst.
Eins og ég gat um hér að
framan, þá er það tiltölulega
sjaldgæft að ég vinni samfellt
langan tima i einu, og þvi’ verður
þetta nokkurn veginn sjálfgert.
Ég hverf oft frá verkefnum, og
það geturliðið langur timi þangað
til ég snerti á þeim aftur. En
þegar ég hef gleymt hlutunum um
hrið, tekst mér oft að lita þá
öðrum augum, og þá fyrst er ég
fær um að setjast að þeim og
vinna úr þeim. -VS.
Islenzkir rithöfundar