Tíminn - 15.04.1976, Síða 19

Fimmiudagur 15.* ápril 1976.
TÍMINN
19
>^_______________
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Auglýsingastjóri:
Steingrimur Gisiason. Ritstjórnarskrifstofur I Gdduhús-
inu viö Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrifstofur I
Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusimi 12323 — aug-
lýsingasimi 19523. Verð i lausasölu kr. 50.00. Askriftar-
gjald kr.lCOO.OO á mánuði. Blaðaprenth.f.
Leyniskýrslur
Fyrir nokkru birtist i Lesbók Morgunblaðsins
hluti bandariskrar leyniskýrslu, sem nú hefur verið
gefin út vestra, um aðdragandann að þvi, að ís-
lendingar gengu i Atlantshafsbandalagið.
Það kemur spánskt fyrir sjónir, að i þessum köfl-
um eða útdrætti úr skýrslunum virðist mest áherzla
á það lögð, að íslendingar verði að ganga i banda-
lagið vegna pólitisks innanlandsástands, en miklu
minna gert úr utanaðkomandi hættu.
Eins og kunnugt er fóru þeir Bjarni Benediktsson,
þáverandi utanrikisráðherra, Emil Jónsson og Ey-
steinn Jónsson vestur um haf til viðræðna við
Bandarikjastjórn um þessi mál i marzmánuði 1949.
I greinargerð, sem Hickerson, forstöðumaður
stjórnardeildar um málefni Evrópu, hefur skilað
um þessar viðræður við islenzku sendimennina og
dagsetur 15. marz 1949, er Bjarna Benediktssyni
eignað að hafa vakið máls á þvi, að „kommúnistar
gætu hrifsað til sin völdin yfir öllu landinu, hvenær
sem þeim sýndist, og þetta væri vandamál, sem ís-
land yrði að leysa”. Siðar i skýrslunni er Bjarni
borinn fyrir þeim ummælum um „fimmtu herdeild-
ina”, að hún gæti valdið „jafnmiklu tjóni með minni
áhættu” en útlent innrásarlið. Frá eigin brjósti bæt-
ir Hickerson siðan við: ,,Ég endurtók, að innlend
skemmdarverk virtust vera mesta hættan, og það
ylli meiri áhyggjum en hugsanleg árás”.
í annarri skýrslu frá 29. júli 1949, sem kallast
,,Staða Bandarikjanna að þvi er varðar hagsmuni
þeirra og öryggi Norður-Atlantshafsins, hvað ís-
land snertir”, er „viðfangsefnið” sagt vera þetta:
,,Að vega og meta stöðu Bandarikjanna, hvað
snertir öryggi þeirra og Norður-Atlantshafsins á Is-
landi með sérstakri hliðsjón af hættunni á stjórnar-
byltingu islenzkra kommúnista til þess að ná tökum
á islenzku rikisstjórninni”. í framhalds-skilgrein-
ingu segir: „íslendingar eru frábitnir valdbeitingu
og flestir þeirra trúa þvi ekki, að kommúnistar
muni beita valdi. Það er erfitt að ala þjóðina upp og
breyta hugsunarhætti hennar. Og þetta er erfiðasta
vandamál, sem blasir við islenzkum ráðamönn-
um”.
Loks er þess látið getið, að „utanrikisráðuneytið
(bandariska) ætti að leggja drög að og byrja þegar
að framfylgja áætlun i þvi skyni að draga úr
varnarleysi islenzku rikisstjórnarinnar gegn
hugsanlegu valdaráni”.
Þessi röksemdafærsla hefur ekki heyrzt hér á
landi fyrr, og einn þeirra manna, sem fór til við-
ræðna við Bandarikjastjórn i marz 1949, Eysteinn
Jónsson, hefur algerlega visað þvi á bug I blaðavið-
tali, að framangreind sjónarmið séu i samræmi við
viðhorf islenzku sendinefndarinnar á viðræðu-
fundunum.
Eftirlit og leiðsögn
Um langt skeið var verðlagseftirlitið heldur at-
kvæðalitið. Mikil breyting varð á, þegar Ólafur Jó-
hannesson viðskiptamálaráðherra skipaði nýjan
verðlagsstjóra, ungan og dugandi mann, er nú hefur
birt opinberlega samanburð á verðlagi i mörgum
búðum i Reykjavik. Áður hafði hann gert eftirlitið
miklu áhrifameira en áður.
Þessi nýjung stuðlar bæði að raunverulegri
verzlunarsamkeppni og er almenningi ábending um
það, hvar unnt sé að gera hagfelldust kaup. JH
Benedikt Ásgeirsson:
Raunsær umbótasinni
Hans-Dietrich Genscher,
formaður frjálsra demokrata
1 október þessa árs fara
fram kosningar til Sambands-
þings V-Þýzkalands. Almennt
er talið, að samsteypustjórn
Frjálsra demókrata og Sósial-
demókrata muni halda þing-
meirihluta sinum. Að visu er
sennilegt að SPD tapi nokkru
fylgi, hins vegar má reikna
með þvi að FDP haldi velli, og
auki jafnvel fylgi sitt i þessum
kosningum. A.m.k. benda úr-
slit margra fylkiskosninga
undanfarinna ára til slikrar
niðurstöðu. Frjálsir demó-
kratar þurfa aö minnsta kosti
ekki lengur að óttast að ná
ekki 5% mörkunum (i Þvzka-
landi þurfa stjórnmálaflokkar
að fá 5% greiddra atkvæða til
að fá mann á þing i.
Ef hægt er að þakka ein-
hverri ákveðinni persónu inn-
an FDP þessa sterku stöðu
flokksins, þá á Hans-Dietrich
Genscher utanrikisráðherra
(>C Ilokkstnn: '1II >v>':n.t ia
iaust slikl lol '■!■. ;
Hans Dietrich Genscher,
sem er lögfræðingur að
mennt, fæddist árið 1927 i
þeim hluta Prússlands, sem
nú tilheyrir A-Þýzkalandi.
Pólitiskur ferill hans hófst ár-
ið 1956, þegar hann varð ráð-
gjafi þingflokks Frjálsra
demókrata. Þremur árum sið-
ar varð hann framkvæmda-
stjóri þingflokksins, án þess
þó að vera sjálfur þingmaður.
Þegar hann var kjörinn til
þings árið 1965, var hann löngu
orðinn ómissandi fyrir flokk-
inn. )
A þessutlmabili, fjarlægðist
FDP hina upprunalegu ihalds-
sömu stefnu sina og varð æ
vinstri- og umbótasinnaðri.
Þessa breytingu má að
miklu leyti þakka Genscher,
sem sýndi óvenjulegar gáfur
og viljastyrk við framkvæmd
hennar. Hann átti t.d. veruleg-
an þátt i þvi að Frjálsir demó-
kratar studdu Sósialdemó-
kratann Gustav Heinemann til
embættis forseta V-Þýzka-
lands árið 1969.
Hann undirbjó lika FDP fyr-
ir samstarfiö við SPD, sem
hófst með myndun sam-
steypustjórnar þeirra eftir
kosningarnar 1969. A þessu
timabili varð hann varafor-
maöur Frjálsra demókrata.
Genscher gat sér góðan
oröstir sem innanrikisráð-
herra og sagt er, að hann hafi
a.m.k. einu sinni á ári hlotið
sérstakt hrós fyrir ein eða
önnur pólitisk frægðarverk
sin.
Genscher komst klakklaust
frá Guillaume njósnamálinu,
sem leiddi til þess að Willy
Brandt sagði af sér.
'Sem innanrikisráðherra var
hann yfirmaður gagnnjósna-
stofnana og bar ábyrgð á
gerðum þeirra. Þvi hefur
stundum veriðhaldið fram, að
Genscher hafi haldið illa á
þessu máli og að afsögn
Brandts sé þvi að nokkru hon-
um að kenna.
Hingaö til hefur þó ekki ver-
ið hægt að sanna þessar full-
yrðingar og sennilega eiga
þær ekki viö nein rök að styðj-
ast.
Walter Scheel, þáverandi
formaður FDP og utanrikis-
ráöherra, varö forseti Sam-
bandslýöveldisins vorið 1974.
Það varö hlutverk Genschers
að taka við af honum sem
flokksformaður, utanrikisráð-
herra og varakanzlari i ný-
myndaðri stjórn Helmut
Schmidts.
Þó að flestir hafi veriö sam-
mála um ágæti Genschers,
sem varaformaður Frjálsra
demókrata og utanrikisráð-
herra, þá voru menn ekki
jafnvissir um hæfileika hans
til að gegna þessum nýju em-
bættum. Einn af kostum
Genschers sem varaformaður
var að honum likaði vel að
vera númer tvö og hafði ekki
áhuga á að verða formaður. Af
þessum ástæðum var efazt um
að hann væri vel til forustu
fallinn. Þó hann væri kjörinn
formaður án mótframbjóð-
anda, þá hlaut hann ekki sama
yfirgnæfandi meirihluta og
íorveri hans, Scheel, þegar
hann var fyrst kosinn formaö-
ur
Astæðurnar fyrir þessum
efasemdum má að nokkru
rekja til þess, að Genscher er
ekki neitt sérstakt glæsimenni
i framkomu, eins og Helmut
Schmidt. Hann er lika frekar
feiminn og aðeins meðalgóður
rasðumaður.
Ennfremur háir það honum
nokkuð, að hann er hörundsár
og þolir illa að vera gagnrýnd-
ur persónulega. Þess vegna
forðast hann að ráðast á aðra
á opinberum vettvangi.
A sama hátt og talið var að
formennska Genschers væri
aðeins bráðabirgöalausn, var
efazt um að hann væri rétti
maðurinn til að gegna embætti
utanrikisráöherra. Genscher
var (og er) óneitanlega frekar
litlaus samanborið við fyrir-
rennara sina, þá Gerhard
Schröder, Willy Brandt og
Walter Scheel. Hann hafði
fram að þessu litið skipt sér af
utanrikismáium og er auk
þess enginn sérstakur tungu-
málagarpur eins og t.d.
Brandt og Scheel.
Á þeim tveimur árum, sem
liðin eru siðan Genscher tók
við þessum embættum, hefur
greinilega komið i ljós að
þessar efasemdir voru ekki á
rökum reistar.
Meö lýðræðislegum vinnu-
brögðum, kænsku og ná-
kvæmni náði hann fljótt góð-
um tökum á flokknum og
sannfærði menn um yfirburði
sina. A meðan stóru flokkarn-
ir, CDU/CSU og SPD, virtust
klofnir og ósammála, kom
FDPfram sem heilsteyptur og
trúverðugur flokkur. Þetta
átti sinn þátt i þvi, að FDP
hefur unnið töluverða kosn-
ingasigra i mörgum fylkis-
kosningum undir stjórn
Genschers. Þeir sanna það, að
almennt fylgi Frjálsra demó-
krata hefur aukizt og að kjós-
endastofn þeirra er hærri en
5% mörkin.
Sem utanrikisráðherra hef-
ur Genscher vaxið mjög I áliti.
Takmörkuö reynsla i utan-
rlkismálum hefur ekki oröið
honum til verulegs tjóns. Meö
óvenjulegri vinnusemi hefur
hann aflað sér góðrar þekk-
ingar I utanrikismálum. Hann
hefur lika getið sér góðan
orðstir fyrir raunsæi og þolin-
mæöi á þessu sviði.
Eftir að dýröarljóminn var
farinn af austurstefnu
Brandts, voru efasemdir
Genschers gagnvart Komm-
únistarikjunum rétta viðhorf-
ið. Austurstefna Genschers
sem styðst við itarlegar grein-
argerðir þýzka utanrikisráðu-
neytisins, er núna stefna
v-þýzku stjórnarinnar. Nýj-
asta afrek Genschers var að
koma I veg fyrir aö samningar
V-Þjóðverja og Pólverja væru
felldir af meirihluta
CDU/CSU i Sambandsráðinu.
Stjórnarandstaöan krafðist
ótviræðrar yfirlýsingar um aö
fleiri en hinir umsömdu
120.000 þýzku Pólverjar fengju
að flytjast út.
Pólska stjórnin var ekki
reiðubúin að verða viö þessum
kröfum og það var almennt
—taliö útilokað, meira aö segja
Helmut Schmidt haföi gefið
upp alla von — að hún skipti
um skoðun i tæka tiö. Gensch-
er vildi hins vegar ekki gefast
upp og á elleftu stundu tókst
honum að fá pólsku stjórnina
til að gefa yfirlýsingar um
þetta efni, sem voru svo á-
kveðnar að CDU/CSU sáu sér
ekki annað fært en að greiða
atkvæði með samningunum.
Það er ekki aðeins óalgengt
að Genscher sé vanmetinn
heldur er hann Uka oft álitinn
frekar ihaldssamur. Þannig
áttu margir von á þvi að for-
mennska hansiFDP þýddi lok
samvinnu Sósialdemókrata og
Frjálsra demókrata.
Reyndin hefur hins vegar
verið allt önnur.
Eins og fyrr segir, var þaö
Genscher sem átti hvaö mest-
an þátt i þvi að FDP gekk til
samstarfs við SPD, en ekki
CDU/CSU eftir kosningarnar
1969.
1 samræmi við það hefur
Genscher eftir að hann varð
formaður FDP, beitt sér fyrir
áframhaldandi stjórnarsam-
vinnu við SPD, bæði i Sam-
bandsþinginu og á fylkisþing-
unum. Það er fyrst og fremst
honum að þakka. að Frjálsir
demókratar munu að öllum
likindum halda stjórnarsam-
vinnunni við Sósialdemókrata
áfram eftir kosningarnar i
haust.
Frama Genschersog stjórn-
málalegan árangur má að
miklu leyti rekja til ýmissa
persónulegra eiginleika hans.
Þó hann sé mikill vinnuþjark-
ur þá skortir hann ekki dóm-
greind.
Hann er lika heiðarlegur og
áreiðanlegur og hafa þeir eig-
inleikar verið giftudrjúgir fyr-
ir samstarfið við Sósialdemó-
krata undanfarin tvö ár.
Skipulagsgáfur eru senni-
lega ein sterkasta hlið hans,
og eiga þær h'klega mikinn
þátt i góðum árangri hans viö
aö halda flokknum saman.
Þaö er oft sagt um vest-
ur-þýzka atvinnustjórnmála-
menn að flestir þeirra séu ,,at-
vinnupólitikusar".
Það er sennilega rétt lýsing
á þeim. Miðað við sama vest-
ur-þýzka mælikvaröa, hæfir
Genscher hins vegar betur að
vera kallaður gáfaður at-
vinnustjórnmálamaður.