Fréttablaðið - 05.01.2006, Síða 28

5. janúar 2006 FIMMTUDAGUR28
Forsætisráðherra hefur ákveðið
að skipa nefnd til að skoða og skil-
greina ástæður þess hvers vegna
matvöruverð hér á Íslandi er svo
hátt sem raun ber vitni. Það er
fagnaðarefni að forsætisráðherra
skuli taka af skarið enda ljóst að
ekki verður við það unað mikið
lengur að hér á landi skuli mat-
vöruverð vera hæst allra landa í
Evrópu.
Til þess að Íslendingar geti
búið við sams konar neytendaum-
hverfi og í öðrum Evrópulöndum
þarf að gera miklar breytingar
á núverandi fyrirkomulagi. Um
slíkt verður að nást sátt og sam-
komulag milli allra hagsmuna-
aðila. Fyrsta skrefið í þessa átt
hefur verið tekið og það er ástæða
til líta björtum augum til þess að
sú nefnd muni skila tillögum í átt
til lausnar. Ekkert er því til fyrir-
stöðu að hér á landi geti matvöru-
verð verið það sama og hjá öðrum
Evrópuþjóðum en til þess að svo
verði, þurfa allir að leggjast á
eitt.
Íslenskur matvörumarkaður
Samkeppnisumhverfi á íslensk-
um matvörumarkaði er mjög
frábrugðið því sem þekkist ann-
ars staðar í Evrópu. Hér á landi
hefur ekki náðst sátt um að opna
landamæri Íslands fyrir inn-
flutningi á nauðsynjavörum frá
öðrum löndum. Ekki nema gegn
því að innfluttar vörur séu skatt-
lagðar svo hátt að innflutningur-
inn verði ekki söluhæfur vegna
þess að opinber gjöld þrýsta
verðinu upp.
Þetta er kjarni þeirrar umræðu
sem nú á sér stað um leiðir til
þess að lækka matvöruverð.
Það er ekki hagkvæmt að flytja
inn landbúnaðarvörur miðað
við núverandi fyrirkomulag
auk þess sem önnur innflutt
matvara er óhóflega skattlögð.
Þessi staðreynd hefur
lengi verið ljós og kom m.a.
fram í máli Tryggva Þórs
Herbertssonar, forstöðumanns
Hagfræðistofnunar HÍ, í
fréttum Ríkisútvarpsins á
mánudaginn en þar sagði
Tryggvi að það væri „alveg
augljóst“ að stór sökudólgur
á hinu háa matvöruverði væri
verð á landbúnaðarvörum. Það
var einnig niðurstaða í skýrslu
samkeppniseftirlitanna á
Norðurlöndunum á dögunum að
innflutningshömlur á búvörum
væru helsta ástæða þess að hér á
landi væri matvöruverð svo hátt
í samanburði við önnur lönd.
Það sjá það allir að framlegð
í matvöru sem er að meðaltali
17 prósent í verslunum Haga
hf., sem reka Bónus, Hagkaup
og 10-11, er ekki ástæða fyrir
háu matvöruverði. Sú framlegð
er nokkuð lægri en framlegð
matvöruverslana í samanburð-
arlöndum okkar. Hagkvæmni í
rekstri verslana Haga stenst því
allan alþjóðlegan samanburð.
Ef Hagar hefðu enga
álagningu væri mismunurinn enn
23 prósent en þá ætti verslunin
eftir að greiða laun, húsaleigu og
annan rekstrartengdan kostnað.
Álagning í framkvæmd
Þetta er hverjum manni ljóst
þegar skoðað er hvernig toll-
ar, vörugjöld og skattar hins
opinbera hafa áhrif á innkaups-
verð á nauðsynjavörum erlendis
frá. Í dæminu hér að neðan má
sjá hvernig fjórar mismunandi
vörutegundir taka á sig tolla og
skatta ofan á innkaupsverð. Um
er að ræða dæmi þar sem opin-
ber gjöld leggjast ofan á hvert
kíló af vörunni frá því hún berst
til landsins á hafnarbakkann og
þar til hún er afhent íslenskum
neytendum. Í neðangreindum
dæmum er álagning matvöru-
verslunarinnar engin, heldur
fyrst og fremst innkaupsverð
og síðan þau opinberu gjöld sem
leggjast á vöruna á leið sinni til
heimila landsins.
Eins og gefur að skilja er erfitt
að flytja inn ódýrar ungnautalundir
til að bjóða á lágu verði þar sem
ríkið tekur 388 prósenta tolla
og skatta frá því við fáum þær
afhentar í höfninni hér á Íslandi.
Dæmið með nautalundirnar er
öfugsnúið, þar sem skortur er á
íslenskum nautalundum. Og hinar
tölurnar tala sínu máli. Meira að
segja appelsínusafi tekur á sig
tæplega 67 prósenta álögur en
framleiðsla hans hér á landi telst
varla vera hluti af hinu íslenska
landbúnaðarkerfi.
Einnig má benda á það að
fjórir til fimm eggjabændur
og einn sveppabóndi verða til
þess að ofurtollar eru lagðar á
þessa vöruflokka. Það væri hægt
að greiða þessum aðilum háar
starfslokagreiðslur fyrir að hætta
framleiðslunni svo að neytendur
gætu keypt þessar vörur á eðlilegu
verði um leið og miklir fjármunir
myndu sparast.
Sem dæmi úr verslunarrekstri
okkar erlendis seljum við 12 stór
egg út úr verslunum Iceland í
Bretlandi á 110 krónur. Þar tekur
verslunin 30 prósenta framlegð.
Bónus selur 12 egg á 299 krónur
með 12 prósenta framlegð. Þannig
að báðar verslunarkeðjur hafa
það sama fyrir að selja 12 egg en
vegna þess kerfis sem við búum
við þurfa íslenskir neytendur að
greiða 190 krónum meira en við-
skiptavinir Iceland, eða tæplega
þrefalt verð.
Þetta eru hlutirnir sem skipta
mestu máli þegar við skoðum það
umhverfi sem matvöruverslun hér
á landi býr við.
Samkeppnisumhverfi í Evrópu
Baugur Group hefur á
undanförnum árum komið
að verslunarrekstri bæði í
Bretlandi og Danmörku. Í þeim
löndum býr félagið við allt
önnur skilyrði en hér á landi.
Rekstrarumhverfið er frábrugðið
því þar er hægt að flytja inn vörur
án hindrana og þannig keppa
á jafnréttisgrundvelli við aðra
aðila. Það hefur gert fyrirtækjum
svo sem verslunarkeðjunni
Iceland möguleika á að keppa við
stórfyrirtæki eins og Tesco. Hér á
Íslandi getum við rekið verslanir
með sambærilegum hætti og gert
er í Bretlandi en til þess þurfum við
frelsi svo að neytendur fái frelsi til
að velja. Fáum við það frelsi mun
ekki standa á Högum að skila sama
verði og nágrannaþjóðir okkar.
Áfengi í matvöruverslanir
Eitt af því sem getur augljóslega
orðið til þess að hér á landi muni
neyslutengd útgjöld heimilanna
dragast saman, er ef frjálsræði
í sölu á bjór og léttvíni yrði að
veruleika. Íslenskt þjóðfélag hefur
tekið stórkostlegum breytingum
á mörgum sviðum undanfarin
ár. Frjálsræði í viðskiptum og
þjónustu hefur verið stóraukið,
öllum til góða. Ekki hefur þó enn
verið tekið það stóra skref að
afnema einokun ríkisins í sölu á
áfengi. Það eru löngu úrelt rök að
Íslendingar gætu ekki höndlað það
frelsi. Áfengisvandamál Breta er
til dæmis ekki meira vandamál
heldur en Íslendinga eftir því sem
næst verður komist.
Það er ekki í takt við það
frjálsræði sem verið er að skapa
í þjóðfélaginu að ríkið sitji eitt að
því að selja léttvín og bjór. Með
því að afnema einokun ríkisins
mætti ætla að það sparaðist einn
milljarður íslenskra króna á ári
hverju við rekstur ÁTVR. Þá mætti
ætla að ríkið gæti selt eignir sem
tengist núverandi rekstri ÁTVR
fyrir um þrjá milljarða íslenska
króna. Að auki færist velta inn í
matvöruverslanir sem leiðir af
sér betri nýtingu á fjárfestingum í
verslun og hlutfall fasts kostnaðar
mundi lækka sem eykur tækifæri
á lækka álagningu heilt yfir.
Í Bretlandi og Danmörku er
okkur treyst til þess að selja
neytendum léttvín og bjór hvers
vegna ætti það ekki að ganga upp
hér á landi? Með þessu mundi
úrval af léttvíni og bjór stór
aukast. Þannig fær neytandinn
að velja vörur út frá verði og
gæðum en þarf ekki að búa við
það fyrirkomulag að kaupa á
uppsettu verði ríkisins og sætta
sig við ríkisúrval með tilheyrandi
kostnaði fyrir samfélagið.
Breytingar í rétta átt
Íslenskur matvörumarkaður er
á tímamótum. Við sjáum fram á
bjartari tíma með auknu frelsi
ef sátt næst um að bregðast við
vandanum eins og hann blasir við.
Neytendur munu bera mestan hag
af því þegar sú niðurstaða verður
ljós. Ekki verður annað séð en að
Ísland muni ná að verða jafnfætis
öðrum Evrópuþjóðum ef og þegar
við afnemum opinberar álögur
og aukum frelsi á Íslandi handa
neytendum. Það er ljóst að hér á
Íslandi verður hægt að selja vörur
á sambærilegu verði og Tesco gerir
í Bretlandi ef stjórnvöld skapa
matvöruverslunum heilbrigðan og
eðlilegan samkeppnisgrundvöll,
það er frjálsan markað sem leiðir
til lægra matvöruverðs.
Kjarni málsins er samt sá
að því ber mjög að fagna að
forsætisráðherra hafi ákveðið
að skipa nefnd til að koma með
tillögur svo hægt verði að lækka
álögur á matvöru. Það er eitt
stærsta skref sem stjórnvöld hafa
sýnt til að bæta hag neytenda.
Höfundur er forstjóri Baugs
Group hf. og stofnandi Bónuss.
Tesco og frelsi á íslenskum matvörumarkaði
UMRÆÐAN
MATVÆLAMARK-
AÐUR Á ÍSLANDI
JÓN ÁSGEIR
JÓHANNESSON
Samkeppnisumhverfi á íslensk-
um matvörumarkaði er mjög
frábrugðið því sem þekkist
annars staðar í Evrópu. Hér á
landi hefur ekki náðst sátt um
að opna landamæri Íslands
fyrir innflutningi á nauðsynja-
vörum frá öðrum löndum.
Eitt af því sem getur augljós-
lega orðið til þess að hér á
landi muni neyslutengd útgjöld
heimilanna dragast saman,
er ef frjálsræði í sölu á bjór og
léttvíni yrði að veruleika.
Á árinu 2006 greiða foreldrar 1 til 4
ára barna í Kópavogi greiða 75 þús-
und krónum meira á ári fyrir leik-
skóladvöl barna sinna en foreldrar
í Reykjavík. Ef barnið er 5 ára er
munurinn orðinn 146 þúsund krón-
ur á ári. Þetta eru verulegar upp-
hæðir og ekki má heldur gleyma
því að til þessa að hafa þennan pen-
ing í vasanum þarf að vinna sér inn
mun hærri upphæð þar sem hluti af
vinnutekjum fer í skattinn.
Í fyrra voru leikskólagjöld hæst
í Kópavogi ef borin voru saman
sveitarfélögin á höfuðborgarsvæð-
inu. Bæjaryfirvöld ákváðu nú í
lok ársins að þau verði óbreytt
árið 2006. Samt sem áður er þessi
mikli munur á milli Reykjavíkur
og Kópavogs. Ástæðan er sú að
borgaryfirvöld í Reykjavík er að
hrinda í framkvæmd áætlun um
gjaldfrjálsan leikskóla. Síðastliðin
ár fengu 5 ára börn 3 stundir gjald-
frjálsar og frá og með áramótum
fá öll önnur börn 2 stundir fríar
til viðbótar. Með þessu er verið að
vinna að því að fyrsta skólastigið,
leikskólinn, verði foreldum gjald-
frjáls eins og önnur skólastig.
Það eru 8 ár síðan jafnaðarmenn
í Kópavogi sett fyrst hugmyndina
um gjaldfrjálsan leikskóla, fyrstir
allra hér á landi. Á hverju ári hafa
þeir lagt fram tillögu þessa efnis
í bæjarstjórn Kópavogs en mætt
andstöðu fulltrúa Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks. Nú síðast
í desember felldu Sjálfstæðis- og
Framsóknarmenn í bæjarstjórn til-
lögu Samfylkingarinnar um tvær
gjaldfrjálsar stundir fyrir öll börn
í leikskólum Kópavogs. Brýnasta
framkvæmdin sem bæjaryfirvöld í
Kópavogi standa frammi fyrir nú,
er að koma leikskólamálunum í lag,
þ.e. að tryggja örugga vist fyrir öll
börn og að leikskólagjöld verði ekki
hærri en í höfuðborginni. Samfylk-
ingin í bæjarstjórn hefur í allt haust
tekið málið upp, lagt fram tillögur
og gert það sem henni er mögulegt
til að þoka málum áfram. Allar til-
lögur hefur meirihlutinn fellt en
ekki lagt neitt til í staðinn.
Nú líður að lokum þessa kjör-
tímabils og það verður að segjast
eins og er að meirihlutaflokkarnir
tveir hafa hvorki getu né vilja til að
ganga af röggsemi í þessi mál og
leysa með viðunandi hætti. Þrátt
fyrir að foreldrar hafa allt síðasta
ár greitt hæstu gjöldin, þrátt fyrir
að foreldrar í Kópavogi greiði á
þessu ári miklu hærri gjöld en for-
eldrar í Reykjavík og þrátt fyrir
góða fjárhagslega stöðu bæjarins
standa foreldrar frammi fyrir því
að þurfa að taka sér frí frá vinnu
vegna þess að leikskólinn getur
ekki sinnt þeirri þjónustu sem
honum er ætlað og fólk treystir á.
Er ekki kominn tími til að skipta
um stjórnendur í Kópavogi?
Höfundur er bæjarfulltrúi Sam-
fylkingarinnar í Kópavogi.
Samfylkingin vill koma lagi á leikskólamálin
UMRÆÐAN
LEIKSKÓLAR Í
KÓPAVOGI
HAFSTEINN
KARLSSON
INNKAUPSVERÐ OG HLUTDEILD RÍKISINS
Vörutegund Ungnautalundir Egg Brauðostur Appelsínusafi
Innkaupsverð 490 kr. 150 kr. 350 kr. 60 kr.
Vörugjald 0 kr. 0 kr. 0 kr. 8 kr.
Magntollur 1.462 kr. 243 kr. 430 kr. 0 kr.
Almennur tollur 147 kr. 45 kr. 105 kr. 12 kr.
Virðisaukaskattur 294 kr. 61 kr. 124 kr. 20 kr.
Samt. á innkaupsverð 1.903 kr. 349 kr. 659 kr. 40 kr.
Álögur ríkisins 388% 233% 188% 67%
Það eru 8 ár síðan jafnaðar-
menn í Kópavogi sett fyrst
hugmyndina um gjaldfrjálsan
leikskóla, fyrstir allra hér á
landi. Á hverju ári hafa þeir
lagt fram tillögu þessa efnis í
bæjarstjórn Kópavogs en mætt
andstöðu fulltrúa Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks.
Innkaupsverð og hlutdeild ríkisins
við innflutning á ungnautalundum
Innkaupsverð og hlutdeild ríkisins
við innflutning á brauðosti
Innkaupsverð og hlutdeild ríkisins
við innflutning á eggjum
Innkaupsverð og hlutdeild ríkisins
við innflutning á appelsínusafa
Innkaups-
verð 490 kr.
Innkaups-
verð 350 kr.
Innkaups-
verð 150 kr.
Innkaups-
verð 60 kr.
Tollar og
skattar
1.903 kr.
Tollar og
skattar
659 kr.
Tollar og
skattar
349 kr.
Tollar og
skattar
40 kr.