Fréttablaðið - 28.01.2006, Blaðsíða 56

Við háskólanám í Kanada árið 2004 velti ég fyrir mér spurningunni af
hverju sum lönd væru rík en
önnur fátæk. Þegar hagfræði-
deild skólans bauð mér að
halda til Suður-Afríku til þess
að starfa með heimilislausum
ásamt því að vinna að rann-
sóknum var ég því ekki lengi
að hugsa mig um og sló til.
Það hafði greinilega rignt
mikið um nóttina en himinninn
var orðinn alveg heiðskír þegar
ég yfirgaf flugstöðina í Höfðaborg
eftir tólf klukkustunda ferðalag
frá London. Á leiðinni frá flugvell-
inum rann upp fyrir mér hvert ég
var kominn þegar tignarleg fjöl-
lin og fögur náttúran viku fyrir
kofahreysum í þúsundatali báðum
megin við hraðbrautina. Þar var
hvorki vegi né gangstéttir að sjá,
einungis moldartroðninga, blauta
eftir rigningu næturinnar. Börn
voru þar að leik í svaðinu og í kring
mátti sjá hesta og kýr á vappi sem
bílstjórinn sagði að væru brúkuð
til samgangna og matar.
Helmingur þjóðarinnar er
án atvinnu, hvergi í heiminum
er alnæmi stærra vandamál og
vatn og rafmagn af skornum
skammti. Aðskilnaðarstefnan,
sem var við lýði í Suður-Afríku til
1994, hefur sett djúp ör á samfé-
lagið. Á tímum aðskilnaðarstefn-
unnar ákvað ríkisstjórnin hvar
fólk með litað hörund skyldi búa,
sækja skóla og vinna. Í skoðun-
arferðum sá ég við bílastæði og á
bekkjum gömul skilti frá tímum
aðskilnaðarstefnunnar og á þeim
stóð: Aðeins fyrir hvíta. Einnig
sá ég skilti sem höfðu verið fyrir
utan kirkju í Höfðaborg sem á
stóð: Hundar og hörundsdökkir
óvelkomnir!
Stór hluti þeirra 3,2 milljóna
manna sem búa í Höfðaborg hefur
hvorki aðgang að rafmagni né
rennandi vatni. Borgin stækkar
líka mjög hratt því fólk bregð-
ur búi í auknum mæli og flytur á
mölina. Fólksstraumurinn hefur
verið stöðugur síðan aðskilnaðar-
stefnunni lauk og fólk með dökkt
hörund fékk aftur frelsi til að ferð-
ast og setjast að þar sem það kaus.
Það fjölgar um 100 þúsund manns
í Höfðaborg á hverju ári sem er
margfalt meira en borgaryfirvöld
ráða við.
Þegar fólk flyst af landsbyggð-
inni til Höfðaborgar taka venju-
lega nokkrar fjölskyldur sig saman
og reisa sér heimili, lítið annað
en kofahreysi. Framkvæmdirn-
ar fara yfirleitt fram þegar tekur
að skyggja og er lokið þegar sólin
kemur upp morguninn eftir. Þá er
ekki óalgengt að heilt kofaþorp sé
risið.
Límfíklar í súpueldhúsi
Eftir komu mína til Höfðaborgar
ferðaðist ég um í örfáa daga áður
en ég hóf störf í stóru eldhúsi sem
tilheyrði Saint George‘s dómkirkj-
unni í hjarta borgarinnar. Þar
var súpa og brauð í boði fyrir þá
sem áttu ekki fyrir mat. Um 300
manns sóttu eldhúsið reglulega;
stór hluti kom á hverjum degi.
Meirihluti gestanna átti við vímu-
efnavandamál að stríða og var
lím vinsælasti vímugjafinn sökum
þess hve ódýrt það var. Konur með
börn alveg niður í 6 til 7 mánaða
gömul sáust reglulega í súpueld-
húsinu en konur voru þó í miklum
minnihluta. Ástæðan var sú að
þær verða fyrir mesta ofbeldinu á
götum Höfðaborgar.
Flestir sem ég spjallaði við í
eldhúsinu bjuggu undir trjám í
miðborginni eða í úthverfunum.
Margir höfðu sótt eldhúsið um
árabil. Ég kynntist til að mynda
ungum strák, Sydney, sem var 23
ára. Hann kom fyrst í eldhúsið
fyrir áratug eftir að hafa flúið að
heiman frá obeldinu sem foreldr-
ar hans beittu hann. Það er algeng
saga meðal götubarna. Sydney
hætti að lifa af glæpum tveimur
árum áður en ég kynntist honum.
Thommy hét annar ungur
maður sem ég kynntist. Hann var
27 ára gamall og bjó í kofa í einu
fátækrahverfanna. Ólíkt öðrum
eldhúsgestum sem ég kynntist
átti Thommy bíl og var vel máli
farinn. Hann hafði starfað við
tölvuviðgerðir en verið atvinnu-
laus í rúmlega tvö ár og stöðugt
að sækja um störf. Philemon lán-
aði honum föt reglulega til þess að
koma vel fyrir í atvinnuviðtölum.
Þrátt fyrir stanslausa leit gekk
Thommy ekkert að fá vinnu.
Andstæðir heimar Höfðaborgar
Anthony hét enn einn strákurinn
sem ég kynntist, en hann kom
nærri daglega í eldhúsið. Ég og
nokkrir starfsfélagar mínir fórum
stundum með honum í göngutúra
á Parade-svæðinu. Þar eru borg-
arskrifstofur Höfðaborgar en
einnig svefnstæði flestra þeirra
sem sækja eldhúsið. Það fékk
óneitanlega á mig að sjá hvernig
fólkið, sem ég hafði spjallað við og
afgreitt, bjó.
Yfirleitt eru fimm eða fleiri
saman í klíkum en þær eru oft
kynjaskiptar. Hver klíka „átti“
tré sem hún svaf undir. Uppi í
trénu voru allar eigur klíkunn-
ar geymdar, t.d. sængur, matur,
drykkir og svo framvegis. Í
einni ferðinni okkar á sólríkum
degi var greinilega þvottadagur.
Margir voru þá að þvo fötin af sér
og lágu föt til þerris út um allt á
gangstéttunum. Til að drepa tím-
ann sniffuðu margir lím og voru
sumir út úr heiminum svo ekki
sé fastar að orði kveðið. Margir
úr millistétt fara um þetta svæði
á leið til og frá vinnu og eru bíla-
stæði víða. Það var átakanlegt að
sjá svona unga krakka liggjandi
fyrir allra augum með poka yfir
andlitinu sniffandi lím og í allt
öðrum heimi en þeim sem ég var
í. Hinir andstæðu heimar fátækra
og ríkra hafa aldrei birst mér jafn
greinilega og á þessum annars
fallega degi í Höfðaborg.
Tískan og tennurnar
Ég komst aldrei almennilega að
því hvað Anthony gerði, en mig
grunaði að hann framfleytti sér
með glæpum og betli. Eftir fyrstu
vikuna í eldhúsinu hafði ég tekið
eftir mörgum sem vantaði báðar
framtennurnar í. Sennilega vegna
lélegrar tannhirðu gerði ég ráð
fyrir - margir sem komu í eldhús-
ið höfðu ekki fyrir því að þrífa
buxurnar sínar eftir að hafa migið
í þær og lítið sem benti til að þeir
hefðu meiri áhyggjur af tönnunum
sínum. Anthony var einn af þeim
sem vantaði framtennurnar. Mér
til mikillar furðu komst ég hins
vegar að því að um tískubylgju
var að ræða; menn rifu framtenn-
urnar hver úr öðrum! Ég mátti til
með að spyrja Anthony út í þetta
sem sagðist njóta mun meiri kven-
hylli án framtanna.
Það var alltaf stór hópur sem
sótti eldhúsið sem ég og starfs-
félagar mínir vissum að var að
leita að vinnu og betra lífi. Af og
til hættu þeir sem voru daglegir
gestir að koma, jafnvel í lang-
an tíma. Var þá haldið í vonina
um að viðkomandi hefði tekist
að næla sér í vinnu og komist
á beinu brautina til betra lífs.
Raunin var yfirleitt önnur og
sorglegri. Þeir sem voru á hinn
bóginn svo heppnir að fá vinnu
voru þó aðeins búnir að yfirstíga
fyrstu hindrunina. Eftir óreglu
og ólifnað á götunum í mörg ár
reynist það fólki oft erfitt að
temja sér þann aga sem þarf til
að halda starfi. Þeim sem um
árabil hefur búið á götunni getur
reynst erfitt að vakna á morgn-
ana, mæta á réttum tíma í vinn-
una og halda sér allsgáðum allan
daginn.
Góðar fréttir að sunnan
Á nýju ári fékk ég tölvupóst til
Íslands með þeim skilaboðum að
Anthony, Sydney og fleiri sem ég
kynntist væru enn daglegir gestir
í eldhúsinu. Thommy var undan-
tekningin því hann hafði fengið
vinnu við útkeyrslu fyrir tölvufyr-
irtæki. Thommy var aldrei háður
neinum vímugjöfum og hafði sýnt
mikla þrautseigju við stanslausa
atvinnuleit sem staðið hafði yfir
í meira en tvö ár. Hann uppskar
árangur erfiðisins og fékk tæki-
færi til að bæta líf sitt.
Ennfremur sýnir árangur
Thommys hversu mikilvægt starf
Eldhússins er og að það þarf eng-
inn að búa á götunni. Það eru til
leiðir fyrir alla til að komast úr
útiganginum, en sporin þaðan
geta bæði verið mörg og þung.
Hinn valkosturinn er lífið á göt-
unni sem enginn þolir til lengd-
ar enda er meðalaldur útigangs-
manna lágur. ■
Hefur þinn skóli, stofnun, félag eða fyrirtæki áhuga á að gefa nemendum eða kennurum tækifæri á að
afla sér starfsþjálfunar í Evrópu, efla símenntun starfsmanna í gegnum starfsmannaskipti leiðbeinenda
og stjórnenda eða kynna sér nýjungar, s.s. í vinnulagi, námsefnisgerð og vinnustaðanámi?
Leonardo da Vinci starfsmenntaáætlun Evrópusambandsins býður styrki til starfsþjálfunar frá grunn-
þjálfun til símenntunar. Næsti umsóknarfrestur er 10. febrúar 2006.
Veittir eru ferða- og uppihaldsstyrkir samkvæmt reglum áætlunarinnar í 1 – 6 vikur fyrir leiðbeinendur
og stjórnendur og í 3 - 52 vikur fyrir nemendur á mismunandi skólastigum til að afla sér starfsþjálfunar
í sínu fagi í 32 Evrópulöndum.
Mennt, samstarfsvettvangur atvinnulífs og skóla aðstoðar umsækjendur í umsóknarferlinu með
ráðgjöf við umsóknargerð og leit að samstarfsaðilum. Ráðgjöfin er umsækjendum að kostnaðarlausu.
Netfang: alla@mennt.is. Sími 599 1440.
Rannsóknaþjónusta
Leonardo da Vinci
starfsmenntaáætlun Evrópusambandsins
LÝST EFTIR UMSÓKNUM
UM MANNASKIPTASTYRKI
Nánari upplýsingar um áætlunina og öll umsóknargögn er
að finna á heimasíðu Landsskrifstofu Leonardó
www.leonardo.is
28. janúar 2006 LAUGARDAGUR36
Meðal götufólks í Höfðaborg
BÖRN Í HÖFÐABORG Helmingur Suður-Afríkubúa er atvinnulaus og alnæmi er hvergi meira
í heiminum en þar. Börn verða því miður þeim vágesti að bráð.
ÞVOTTADAGUR Á sólrík-
um dögum var algengt
að sjá föt liggja til þerris
hér og þar á gangstétt-
um í fátækrahverfum
Höfðaborgar. Ekki var
óalgengt að sjá fólk
sniffa lím til að drepa
tímann á meðan þvott-
urinn þornaði.
MYND/ GUÐMUNDUR ARNAR
GUÐMUNDSSON
GUÐMUNDUR
MEÐ FÉLÖG-
UM SÍNUM
Guðmundur
kynntist mörg-
um litríkum
karakterum
í Höfðaborg,
sumum sem
áttu vafasama
fortíð að baki.
Þótt Suður-Afríka sé lengra á veg komið en önnur
lönd í Afríku, steðja að því mörg vandamál. Guð-
mundur Arnar Guðmundsson kynntist því þegar
hann vann með heimilislausum í Höfðaborg.