Tíminn - 11.09.1977, Blaðsíða 28

28
Sunnudagur IX. september 1977
Gangnafé í safnhring viö Hraunsrétt, áöur en rekiö var i réttina aö morgni
um bæi á Hvömmum en Aöaldal-
ur aö ööru leyti auöur. Eins var
snjór noröur um bæi i Kelduhverfi
en autt nær sjónum.
Komiö var bjart veöur þegar
lagt var af staö. Viö vorum átta
úr Aöaldal, sem áttum aö ganga
tilFjallaréttar. Fyrirliöi okkar og
rekstrarstjóri var Jónas Þor-
grimsson á Hraunkoti, þá oröinn
roskinn maöur, hann var gætinn
og góöur rekstrarstjóri. Hann var
faöir Egils Jónassonar á Húsavlk
og þeirra systkina.
Viö lögöum svo austur á heiö-
arnar frá Þverá næstu nótt i
glaöa tunglsljósi en talsveröu
frosti. Venja var aö fara af baki i
Arnahvammi og fá sér matar-
bita, en þaö geröu fáir i þetta sinn
sökum kulda, og svo náöist ekki i
nokkra jörö fyrir hestana vegna
snjódýpis, en þeir voru margir,
þvi aö allir Þeistareykjamenn og
eitthvaö af Reykhverfingum voru
meö. Viö héldum þvi áfram aust-
ur aö Sæluhúsmúla, en þar biöu
eftir okkur Keldhverfingar, sem
áttu aö segja okkur fyrir verkum
um daginn. Þá voru tvær réttir i
Kelduhverfi, Fjallarétt og Hraun-
hólarétt og gengiö miklu meira af
heiöunum til Fjallaréttar en nú er
gert. Mér var skipuö ganga næst
efsta manni i fjöllunum og auövit-
aö fórum viö þaö gangandi. Fé
fundum viö fátt og settum viö þaö
niöur úr fjöllunum til næstu
manna, sem tóku viö þvi.
Þennan dag var fagurt og bjart
veöur og var gaman aö sjá
gangnamannarööina þokast
noröur heiöarnar jökulhvitar aö
sjá þaöan sem ég var hátt uppi I
fjöllunum. Þaöan sá ég öxar-
fjaröarfjöllin og allt noröur aö
Rauöunúpum, allt hálendi jökul-
hvitt, en snjólaus dökk rönd meö-
fram sjónum. Þetta var dásam-
legur dagur i lifi minu og var ég
þakklátur aö hafa hlotiö þessa
göngu um daginn.
Þegar viö komum niöur úr fjöll-
unum fengum viö hesta okkar og
uröum þvi fegnir og létum spretta
úr spori kringum féö á Fjalla-
grundum. Mikiö var ég hrifinn af
grundunum, sem þá voru óáboriö
slægjuland, en þó grösugar og
sléttar. Þá var ekki siöur fallegt
veður þennan dag og sólskin.
Reksturinn gekk hægt og ekki
laust viö aö hnoöaöist neöan I
lömb um hádaginn, en hvildar-
laust var haldiö áfram, þvi hvergi
var hægt að beita fé eöa hestum,
og komin nótt, er við komumst i
Arnahvamm. Voru þá hestarnir
orðnir óstilltir vegna hungurs,
svo Jónas ákvaö að senda tvo
menn meö þá ofan i Heiöarból og
fá þar hús og hey handa þeim.
Attu mennirnir að hvila sig þar til
við komum meö féö af heiðinni.
Nú vorum viö orðnir sex meö
þetta stóra fjársafn, en féö var
þægt og þokaöist áfrm slóöina i
glaöa tunglsljósi, og ofan i Heiö-
arfót komum við laust eftir fóta-
feröartima, eftir stanzlausan sól-
Suðurhluti Hraunsréttar. Séö suöur á Múlatorfubæi.
heima á Fjöllum og hlýlegt utan-
bæjar og innan, en þar fengum
viö næturgistingu og viötökur eins
og heima hjá okkur.
Þegar fariö var aö reka i rétt-
ina tók ég eftir svartflekkóttri
forystuá, sem faöir minn átti, en
henni hélt engin fjárrétt. Hafði ég
þvi gætur á henni og gat hand-
samað hana, er hún fór inn i rétt-
ina. Tjóöraöi ég hana viö stóran
stein i dilki okkar Aöaldælinga og
taldi hana þar vel geymda. En
um kvöldiö I myrkri fær Jónas orö
frá Vikingavatni, aö það hafi
stokkiö forystuær úr dilki Aöal-
dæla saman viö þeirra fé er þeir
voru aö reka frá réttinni, og væri
hún i haldi ef hann vildi ná henni.
Jónas sagöi mér betta og sagöist
skyldi láta mann meö mér aö
sækja hana. Snemma næsta
morgun fór ég svo og Jón i
Brekku meö mér, aö sækja
Flekku, leiddi ég hana niöur fyrir
túnið á Vikingavatni, þar sem viö
hábundum hana á öðrum aftur-
fæti meö mjúku bandi, siðan fór
ég á bak hesti minum, en Jón
sleppti Flekku i götuna á eftir
mér og reið á eftir henni og þann-
ig fórum við þar til viö náðum
rekstrarmönnum.félögum okkar,
sem þá voru komnir suður i snjó-
inn. Tókum viö þá bandiö af
Flekku og slepptum henni 1 safn-
ið, sem mig minnir að væri um
tólf hundruö. Féö haföi runniö úr
afréttinni noröur i snjóleysislitinn
i Kelduhverfinu. Enn var bjart
arhringsrekstur úrFjöllum. Rák-
um viö féö ofan aö vallargaröin-
um I Heiöarbót noröan viö ána,
þar sem hestamennirnir stóðu
siöan yfir þvi, en viö fórum heim i
Heiöarból og hresstum okkur á
mat og kaffi. Að þvi loknu lögö-
um viö á hestana og héldum af
stað til Hraunsréttar. Voru nú
menn og skepnur linar. Menn
höföu ekkert sofiö frá þvi fariö
var aö heiman nema nóttina á
Fjöllum,sem aö visu vargóö. Var
fariö aö halla degi er viö komum
niöur úr sjónum i Hvammabrekk-
una, en þá fyrst gekk reksturinn
illa, þvi féð var oröiö hungraö og
reif i sig brekkugróöurinn. Þá var
okkur sendur liðsauki frá
Hraunsrétt, þvi þar var drætti að
veröa lokiö og menn vildu fá féö,
svo hægt væri að ljúka drætti á
þvi fyrir myrkur.
Þetta er lengsti rekstrartimi
frá Fjallarétt til Hraunsréttar
sem ég veit um. Var þaö fyrst og
fremst góöu og stilltu veöri aö
þakka, aö allt gekk slysalaust og
vel eftir ástæðum.
Eins og fyrr segir, var þaö siöur
aö hafa gangnafé i Hraunsrétt og
dilkum hennar nóttina fyrir
fyrsta réttardag og láta tvo menn
vaka yfir henni. Þessi venja hafði
veriö i 82 ár, þegar þaö geröist
haustiö 1912, aö fjögur lömb eru
sundurtroðin i einum dilknum
þegar úr honutn er rekið um
morguninn. Hvort það hefur haft
áhrif til framkvæmda veit ég
ekki, en sumarið 1913 er geröur
öflugur hraungrýtisgarður kring-
um krikann norðan viö réttina, og
geröar dyr á norðurgafl hennar,
og gangur að þeim úr safnhringn-
um. Aöur voru dyrnar á suður-
gafli hennar. Þessi safnhringur er
3740 fermetrar aö flatarmáli og
hinn ákjósanlegasti geymslustað-
ur fyrir þreytt gangnafé, aöeins
skortir hann eitt, þaö er ekkert
vatn þar. Þessi safnhringur er 64
ára i sumar.
Þaö má segja um Hraunsrétt
eins og öll mannaverk, hún er
ekki gallalaus. Suma þessa galla
sem nú eru taldir vera og eru,
setti fólk ekki fyrir sig, þegar
réttin var byggð, enda ekki hægt
úr að bæta. A ég þar sérstaklega
viö klettana og jaröfasta grjótiö i
almenningnum, sem nú væri auö-
velt aö bæta úr með nútimatækj-
um. Þá er annar núlimagalli á
henni og tilfinnanlegur þ.e. að
ekki er hægt aö koma fjárflutn-
ingabilum viöar aö en er. Úr þvi
heföi veriö hægt aö bæta, en það
hefur bara ekki verið gert.
Þaö sem verst hefur farið meö
Hraunsrétt er þegar Laxí hleyp-
ur i hana á vetrum, siðan veröur
allt aö klaka og hann sprengir og
skekkir veggina. Liklega eru þó
fá eöa engin mannvirki i Aöaldal
eldri og endingarbetri en Hrauns-
rétt, þrátt fyrir aðeins fárra
klukkustunda viöhaldsvinnu á
ári. En aö ekki hefur verið betur
bætt úr göllum Hraunsréttar öll
þessi ár, held ég aö stafi af þvi, aö
sumir hreppsbúar hafa um ára-
tugi viljað leggja Hraunsrétt niö-
ur, og byggja nýja skilarétt á öör-
um staö og úr útlendu efni. Nýja
timanum viröist henta bezt, að
sléfta yfir og afmá slóðir fyrri
kynslóöa.
En Hraunsrétt gamla hefur á-
unnið sér heföbundinn og lagaleg-
an rétt til aö standa þar sem hún
er og veröa notuð, svo lengi sem
búendur i Aöaldælahreppi vilja og
ábúendur Hrauns aö þola ágang
sem af réttinni leiöir endur-
gjaldslaust.
Ariö 1894 þegar Helgastaöa-
hreppi var skipt 16. október eins
og áöur segir, gerði hreppsnefnd-
in leigusamning viö séra Bene-
dikt Kristjánsson á eyöijöröinni
Þeistareykjum, en hún var
kirkjujörö frá Grenjaöarstaö, og
var sá samningur endurnýjaöur
1904 og þá til 6 ár.a af hreppsnefnd
Aöaldælahrepps og gildir hann
fyrir báöa hreppaba Aöaldæla- og
Reykdælahrepp.
Ariö 1915 14. sept kaupa svo
hrepparnir Þeistareyki af kirkju-
jaröasjóöi og skiptist sú eign i
sömu hlutföllum og aörar eignir
hreppanna. Kaupveröiö var kr.
1000.00 — eitt þúsund. A mæöi
veikiárunum fækkaöi fé bænda