Tíminn - 08.01.1978, Blaðsíða 12

12
Það er engin nýlunda I sögu Ir-
lands aö konur skipi sér I fylk-
ingarbrjóst þegar hart er barizt.
Mönnum eru i fersku minni kon-
urnar tvær á Noröur-lrlandi sem
Norðmenn veittu sérstök verö-
laun fyrir baráttu þeirra fyrir
friöi í þeim langhrjáöa lands-
hluta. Umskeiö var unga stíilkan
BernadetteDevlin á állra vörum,
er hún bauð brezka heimsveldinu
birginn. Minna höfum viö heyrt,
sem vonlegt er, um þær konur
sem um og fyrir slöustu aldamót
mörkuöu spor i sögu Irlands. Þó
stafar ljóma af minningu þeirra
margra, en hér skal dregiö sam-
an nokkur frásögn af einni þeirra,
yfirstéttarstúlku sem geröist hinn
skeleggasti málsvari hinna und-
irokuöu og var náinn vinur eins
kunnasta skálds trlands á þessari
öld.
Maud Gonne fæddist 1866 og
andaðist 1953. Faöir hennar
Thomas Gonne var liösforingi I
brezka hernum, rakti að vfsu ætt-
ir sfnar til Irlands en margir ætt-
liöir höföu þó veriö búsettir og
starfaö I Englandi. Kona hans var
berklaveik og andaöist þegar
Maud var fjögurra ára og systir
hennar, Kathleen, tveggja. Faðir
þeirra kvæntist ekki aftur en
haföi ýmist irskar eöa franskar
barnfóstur til að annast uppeldi
dætra sinna. Ariö 1882 var Thom-
as Gonne skipaöur aöstoöarmaö
ur æösta ráöamanns hersins i
Dublin og upp frá þvi áttu dætur
hans heimili sitt þar eöa I Suður-
Frakklandi, þar sem hann dvald-
ist í leyfum sinum.
Embætti Gonne kraföist þess,aö
hann heföi mikla risnu I Dublin og
vinir hans ráölögöu honum aö fá
sér ráðskonu, en Maud sem þá
var 16 ára, kvaö þess enga þörf,
hún gætisem beztstýrt heimilinu.
Hvernigerþá lýsinginá þessari
kornungu stúlku sem gegnir hús-
móöurskyldum eftir öllum siöa-
reglum síns umhverfis heimsækir
eiginkonu yfirmanna í hernum,
var kynnt viö hirð varakonungs-
ins i svo sérkennilegum kjól, aö
hans var lengi minnzt haföi opiö
hús til gestamóttöku vissa daga
mánaðarins og spjallaði þá
heldur viö hershöföingjana er
kvenfólkiö?
Hún var mjög hávaxin, næstum
þrjár álnir, meö kastaniubrúnt
hár, mikiö og þykkt sérkennileg
augu sem sló á gullnum bjarma
ogsvo friö, aö allra augu drógust
að henni hvar sem hún fór. Vin-
kona hennar lýsti hve gaman hafi
verið aö ganga á eftir henni um
göturnar í Dublin á sjá hver áhrif
hún haföi á vegfarendur. Jafnvel
kaupsýslumenn niöursokknir i
viöskipti þögnuöu og störöu
gapandi á þessa ójarðnesku feg-
urð, sem sveif framhjá. Henni
var einnig gefin óvenju fögur
rödd, haföi öruggan smekk og
klæddist samkvæmt franskri
tízku. Fleirien einn hafa ritaö um
hana aö þeim hafi þótt hún frem-
ur goðumborin vera en kona þó aö
Yeats, sem unni henni hugástum
hafi lýst því bezt. Sjálf sagöi hún i
elli sinni: Þaö voru svo margar
fallegar konur til i æsku minni.
Ég skal nefna þér eina, sem var
verulega fögur. Þaö var Maud
Guinnes sem var kynnt viö hirö-
ina sama ár og ég. Já, hún var á-
reiðanlega fallegri en ég.
En engar sögur fara lengur af
Maud Guinnes, minning Maud
Gonne lifir hins vegar bæöi í ljóö-
um Yeats og sögu frelsisbaráttu
Ira.
Þó var lif hennar á yfirboröinu
dæmigert lif yfirstéttarstúlku.
Hún fór á veiðar og stundaöi reiö-
mennsku af kappi, auk sam-
kvæmislifsins. En undir því slétta
yfirboröi hræröust aörir straum
ar.Hinfranska fóstra hennarvar
róttækur lýöræöissinni og kveikti
i huga telpunnar ýmsar hug-
myndir og skilning á almennum
mannréttindum, sem ekki var al-
gengur meöal brezkrar yfirstétt-
ar. Maud heyrði landeigendur
tala meö fyrirlitningu um leigu-
liöa sina og fagna er þeir voru
geröir brottrækir af landskikum
sinum eöa beittir ööru harörétti.
Henni duldist ekki hvers réttlætiö
kraföist og var þaö mikiö f agnaö-
arefni.aö heyra fööur sinn segja,
er þau horföu á kröfugöngu leigu-
liöa: Fólkiö á heimtingu áaö eiga
landiö. Hann ætlaöi aö segja sig
úr hernum og bjóöa sig fram til
þings fyrir flokk heimastjórnar-
manna, en entist ekki aldur til
þess, þvi hann dó i einum af hin-
um mörgu taugaveikifaröldrum
sem gusu upp i Dublin á niunda
tugi siöustu aldar. Maud Gonne
harmaöi fööur sinn alla ævi, þau
voru tengd nánari böndum skiln-
ings og ástarikis en titt er um
feögin. Sumir sögöu aö hún heföi
alla ævi leitaö hans lika meöal
þeirra karlmanna sem á leiö
hennar uröu.
Við fráfall fööurins uröu þær
systur aö hverfa til London á ný
og áttu aö búa þar I skjóli fööur-
bróöur sins. Hann var haria ólik-
ur fööur þeirra, þröngsýnn maöur
og harölyndur, vinkaupmaöur aö
atvinnu. Þaöan i frá hataöi Maud
Gonne England. Irland og Frakk-
land urðu hennar sönnu heim-
kynni. 1 Englandi rikti geigvæn-
legt atvinnuleysi um þessar
mundirog mikil ólga var i mönn-
um. Maud stalst til þess aö fara á
fund atvinnuleysingja á Trafalg-
artorgi og hlýddi hugfangin á
ræðumenn sem fullvissuöu
verkalýöinn um að hann væri
nógu sterkur, ef hann stæöi sam-
einaður. En þegar lögregluliöið
birtist, tvistraöist múgurinn og
Maud varö undrandi og fannst
.þetta fyrirlitleg smámenni sem
ekki sýndu neina andspyrnu.
Frænda hennar þótti stúlkan
haga sér ósæmilega og til að
temja. hana sagöi hann aö bær
systur væru eignalausar og upp
á náö hans komnar. Maud viídi
ekki beygja sig og sótti um starf
hjá farandleikflokki og var strax
ráðin sem aöalleikkona, þótt hún
heföi aðeins hlotiö smátilsögn i
framsögn.
Mun hin óvenjulega fegurð
hennar hafa ráöiö miklu þar um.
En áöur en til frumsýningar'kom
fékk hún lungnablæöingu. Þá tók
Mary móöursystir hennar i taum-
ana, hjúkraöi henni og fullvissaöi
hana um aö þvi færi fjarri, aö þær
systur væru eignalausar. Þeim
mundi tæmast mikill arfur þegar
þær yröu myndugar og þyrftu
engu aö kviöa um afkomu sina.
Svo fór hún meö þær til Suöur-
Frakklands samkvæmt læknis-
ráöi.
Þar kynntistMaud Gonne þeim
Dunluce kastali I Antrim er einn af mörgum fornum virkjuir
á trlandi •
Miid'll'íí
Sunnudagur 8. janúar 1978
manni, sem án efa hefur veriö sá
eini, sem hún nokkurn tima unni
af öllu hjarta. Hann hét Lucien
Millevoye, stjórnmálamaöur og
blaöamaður.berklaveikureins og
hún sjálf hrjáöur af þunglyndi
vegna misheppnaös hjónabands.
Hann var á fertugsaldri, glæsi-
legurmaöur og gáfaöur og brenn-
andi ættjaröarvinur. Baráttumál
hans var aö Frakkland eignaöist
aftur Elsass og Lothringen, sem
Þýzkaland haföi þá tekiö af
Frökkum. Sá maöur, sem hann
trúöi aö myndi leiöa þaö mál til
sigurs, var hershöföingi aö nafni
Boulanger. Sá reyndist ekki mik-
iö þrekmenni og endaöi meö þvi
aö fremja sjálfsmorö.
En Millevoye var sannfæröur
um aö Maud gæti gegnt sama
hlutverki I frelsisbaráttu Ira og
Mærin frá Orleans gegndi á sin-
um tima i Frakklandi. Hann
aö vera aö staöaldri ein á ferli i
vagni sinum meö stóran hund aö
fylginaut. Og svo fór, að einn af
forvigismönnum frelsisbarátt-
unnar fékk hana til þess aö fara
og tala á opinberum fundi i Done-
gal til aö mótmæla þvi, aö fjöldi
smábænda var hrakinn frá búum
sinum.Erhúnhafði séöhvaöa aö-
förum var beitt viö fólkiö, hætti
hún aö trúa þvi, aö óvopnuö and-
staöa nægöi til aö brjóta á bak
aftur yfirráð Breta og annarra
rikra landseta. Hún sá mæöur
liggja meö börn sin i fanginu i
skjóli viö vegarkanta, gamalt fólk
hrakiö út á gaddinn eöa smalaö
saman á fátækrahælin. Um þessa
reynslu slna skrifaöi hún: Þús-
undir irskra karla, kvenna og
barna voru sviptheimilum sinum
og ég veit ekki hve mörg þeirra
dóu þennan vetur. Ég hef alltaf
hatað striö og er aö eðli og skoöun
sem kveikti báliö, þótt hún væri
ekki stjórnmálaleiötogi i eigin-
legum skilningi.
Fólkiö i Donegal var fariö aö
lita á hana sem eins konar álf-
konu eða verndarengil sinn, sem
jafnvel brezku hermennirnir
þyröu ekki aö andmæla. Hún
feröaöist sifellt á milli Irlands,
Englandsog Frakklands og talaöi
máli skjólstæöinga sinna hvar
sem hún gat. Millevoye ætlaöist
til þess aö hún settist að i Frakk-
landi og þótt þau gætu ekki gifzt
— hann fékk ekki skilnaö vegna
þess aö hann var kaþólskur, — þá
var öllum, sem til þekktu ljóst,
hvernig samband þeirra var. Þau
stofnuðu sameiginlega tvöblöö til
aö ber jast fyrir hugöaref num sin-
um og studdu hvort annað meö
þvi aö skrifa greinar I bæöi blöö-
in. En hún lét ekki fjötra sig.
Hann eltihana tii trlands, veiktist
stakk upp á aö þau mynduöu
bandalag og styddu hvort annaö i
baráttu sinni, hann fyrir endur-
heimt hinna fyrri frönsku lands-
svæða, hún fyrir frelsi trlands.
Maud ákvaö aö hverfa aftur til
Irlands og hasla sér völl i stjórn-
málabaráttunni. Þar fékk hún
kaldar viðtökur, fyrst og fremst
vegna þess aö hún var kona, en
hún var lika grunuö um aö vera
njósnari Breta. Þó aö gamlir vin-
ir föður hennar tækju henni opn-
um örmum, þá vildi ekkert þeirra
samtaka, sem stóöu i frelsisbar-
áttunni, leyfa konu inngöngu.
A sinum tima haföi Anna, systir
sjálfstæöishetjunnar Parnell,
stofnaö kvennasamtök tilaö berj-
ast fyrir þvi aö bróöir hennar og
félagar hans yröu látnir lausir úr
brezkum fangabúöum. Konurnar
söfnuðu fé til aö sjá fjölskyldum
fanganna fyrir viöurværi, kost-
uöu lögfræöinga til aö verja þá og
byggöu kofa handa þeim, sem
geröir voru brottrækir af löndum
friöarsinni, en þaö eru Englend-
ingarnir, sem hafa neyttokkur út
i striö, og I öllum styrjöldum er
fyrsta og siöasta boöoröiö aö
drepa óvininn.
Irar áttu sér engan vopnaöan
her, en hún geröi alltsem hún gat
til aö hjálpa hinu hrjáöa fólki til
aö koma upp skýlum yfir sig og
eyddi óspart af eigin fé til þess.
Hún beitti persónutöfrum sinum
til aö fá lögregluna til aö sleppa
þeim, sem skipaö haföi veriö aö
handtaka. Jafnvel I Englandi
blöskraði mörgum aöfarirnar
sem þetta fátæka fólk var beitt,
en bæði þar og. i írlandi taidi
meiri hluti manna eölilegt og
heillavænlegast aö berjast fyrir
bættum kjörum með þvi að knýja
áum lagasetningu.EnMaud varö
æ sannfæröari um, aö þingið
myndi aldrei sinna málinu aö
gagni. Bretar myndu alltaf
standa meö landeigendum og
bændur næöu aldrei rétti sinum,
nema Irland yröi frjálst lýöveldi.
i Donegal, svo hún varö aö hætta
áróðursherferð sinnitil að hjúkra
honum. Samt lét hún ekki undan
og hann fór einn aftur heim til
Parísar.
En nú var hún aftur farin aö fá
lungnablæöingar og þegar henni
barst fregn um, aö búiö væri aö
gefa út handtökuskipun gegn
henni, þá lét hún að ráði vina
sinna og fór til Suður-Frakklands
á ný. Miilevoye dvaldist þar þá
einnig. Vafalaust hafa þau talið
samband sitt jafn heilagt og
hjónaband en starf hennar heföi
veriö dauöadæmt, ef það heföi
spurzt i trlandi aö hún byggi i
óvigöri sambúö. En I smáþorpinu
iFrakklandiþekktienginn þau og
þau gátu notiö lifsinsá meðan hún
endurheimti heilsu sina.
Sumarið 1891 var hún aftur
komin til Irlands og þar hitti hún
Yeats. Hún þoröi ekki einu sinni
aö trúa honum fyrir ástarleynd-
armáli sinu, þvi hann þótti laus-
máll. En vinátta þeirra var söm 1
trsku bóndabæirnir láta ekki mikiö yfir sér en standa þokkafuilir i mildu landsiagi og láta
Irar sér annt um heimili sin þótt ekki séu þau rikmannieg
sinum. En laun þessara kvenna-
samtaka uröu þau, aö strax og
Parnell losnaöi úr fangelsinu
skipaöi hann, aö þau skyldu lögö
niöur.
Þó aö Maud Gonne mætti svo
litlum skilningi, þá tók ein aldin
frelsishetja John O’Leary og
vinahópur hans, henni opnum
örmum. Hann sendi hana meö
kynningarbréf til Yeats. Maud
var að visu ekkert sérlega bók-
menntalega sinnuö, en hræröist
þó svo aö hún gréf yfir sumum
ljóöum þessa unga snillings. öll
fjölskylda hans hreifst af henni er
hún heimsótti hana i London á
leið til Parisar, og hrifning
skáldsins varö mikil og sönn.
Hann baö hennar hvaö eftir ann-
að, en hún sýndi honum aldrei
annað en innilega vináttu, enda
var hjarta hennar þegar bundiö
Millevoye.
Maud varö brátt alþekkt i Dubl-
in. Hún fékk sér ibúð og bauö
gömlum venjum birginn meö þvi
Tuttugu og sjö trar sátu fang-
elsaðir eftir misheppnaöa upp-
reisn i fangelsinu I Portland.
Hroöalegar sögur bárust um að-
búnaö þeirra, en fátækt og f jar-
lægö hindraöi fjölskyldur þeirra i
aö heimsækja þá og erfitt var, aö
vekja opinberlega athygli á
vanda þeirra. Maud snéri sér til
innanrikisráöherrans og baö um
leyfi til aö heimsækja átta fanga
fyrir hönd fjölskyldna þeirra og
henni tókst aö blekkja hann svo,
aö hún fékk leyfið. Þaö sem hún
sá grópaöist svo i vitund hennar
aö hún gleymdi aldrei framar
þeim skelfingum, sem fangar
áttu nær alls staöar viö aö búa.
En hún taldi kjark I fangana og
það var eins og henni væri gefin
spádómsgáfa, þvi hún sagöi þeim
hverjum og einum, aö þeir yröu
látnir lausir innan tiltekins tima
og spádómar hennar burgðust
ekki. Hún blés lika kjarki I þá,
sem böröust fyrir frelsi þeirra og
reyndist þar sem oftar sá kyndill,
og áöur. Hann reyndi aö telja
hana á aö kynna sér dulspeki,
sem hann sökkti sér niður i um
sinn. En Maud var of raunsæ til
að ganga langt á þeirri braut.
Blaöaútgáfa hennar og greinar
i Frakklandi vöktu þaö mikla at-
hygli, að brezki forsætisráðherr-
ann taldi ástæðu til að reyna aö
stöðva þær. Jafnframt starfaöi
hún aö málum fanganna og land-
leysingjanna af fullum krafti.
Hún var á ferö og fkigi og kom
ótrúlega viöa viö sögu. En i öllum
endurminningum sinum ritar hún
ekki um árin 1893 til 1895. Þá ól
hún Millevoye tvö börn, son sem
dó i frumbernsku og dóttur, sem
hún kallaði ýmist frænku sina eöa
fósturdóttur og nefndi Isold. Ast
riki var með þeim mæögum, en
Isoldbar þó beizkju i huga að þvi,
aö móöir hennar gekkst ekki op-
inberlega viö henni. Fáir létu
blekkjast, enda h'ktist dóttirin
mjög móöur sinni er hún eltist.
Auðvitað fór ekki hjá þvi, aö eftir