Tíminn - 08.01.1978, Blaðsíða 30

30
Sunnudagur 8. janúar 1978
Anthon Mohr:
Árni og Berit
harnatíminn
Ævintýraför um Kyrrahafið og Suður-Ameríku
vikna kvalafulla rúm-
legu. Eftir það áræddi
ég aldrei að bragða fisk-
meti. Heimamenn hér
telja þó, að sumar fisk-
tegundirnar séu ekki
eitraðar, en eiturlausu
tegundirnar eru svo lik-
ar þeim eitruðu, að
varla er hægt að þekkja
þær að, svo að enginn
þorir að leggja i þá
áhættu að leggja sér þær
til minns”.
„En hvers vegna eru
þeir eitraðir?” spurði
Árni. „Sjórinn i lóninu
er þó hreinn og tær. Ég
hef aldrei séð svo blátt
og tært haf”.
,,Já, hvers vegna eru
þeir eitraðir”, tók
presturinn upp eftir
Arna. ,,Ég hef stundum
látið mér detta það i
hug, að ef til vill væri
það af þvi, hve sjórinn er
tær. Við vesturströnd
Norður-Evrópu er sjór-
inn aldrei tær. Að þvi er
ég bezt veit, kemur það
til af þvi, að sjórinn er
það blandaður
næringarefnum úr jurta-
og dýrarikinu, en þau
efni finnast varla i inn-
höfum i hitabeltinu.
Fisktegundir á þeim
slóðum eru þvi neyddar
til að lifa hver á annari
— þeir stærri eta þá
minni — eða lifa á alls-
konar dýrum, sem lifa á
hafsbotni. Af þessu
verða fiskamir eitraðir.
Lika gæti þetta stafað af
þvi, að fiskarnir lifa lifi
sinu i kyrrstæðu brenn-
heitu og fremur grunnu
lóni. Það hefur t.d. sann-
ast, að sömu fisk-
tegundimar, sem em
eitraðar i lóninu, reyn-
ast óskaðlegar, ef þær
veiðast i úthafinu utan
lónsins”.
En það voru ekki að-
eins fiskarnir i lóninu,
sem vöktu athygli Arna.
Hér var svo margt ný-
stárlegt. Það var t.d.
merkilegt, hvernig
eyjarnar lágu i hálf-
hring á kóralrifinu. Af
hverju gátu þær ekki
lika myndast i miðju
lóninu. í bókinni, sem
Arni fór að lesa fyrsta
kvöldið, var sagt, að
kóralrifin mynduðust af
miljónum smá-kóral-
dýra, sem mynda sam-
felldar hvirfingar og
æxlast með knappskot-
um (knappæxlun). En
þetta skeður allt niðri i
sjónum. Hvernig kom-
ust þessar kóraleyjar
upp á yfirborð sjávar-
ins? Hvernig myndaðist
gróður á þessum kóral-
eyjum — trjágróður,
dýralif og blómjurtir?
Það var mikið happ
fyrir fróðleiksfúsan
dreng eins og Árna, að
eiga þess kost að bera
upp vandamál sin við
fræðaþul, eins og föður
Gaspard. Gamli
presturinn þekkti þessa
eyju betur en nokkur
annar Evrópumaður.
Honum var það sönn
ánægja að seðja forvitni
þessa fróðleiksfúsa
drengs. Árni var fyrsti
Evrópumaðurinn, sem
hann gat skýrt frá öllum
sinum uppgötvunum og
tilgátum. Félaga sinn,
föður Michel, taldi hann
ekki lengur með
Evrópumönnum.
4.
Einn sunnudaginn,
eftir messugjörð i fá-
tæklegri kapellu, sem
var kirkja þorpsbúa,
fóru þeir Árni og faðir
Gaspard i kynnisför um
eyjuna. Er þeir höfðu
gengið nokkra klukku-
tima um eyna, komu
þeir þar sem hlykkur
var á kóralrifinu og á
oddanum, sem myndað-
ist, var dálitill höfði við
sjóinn. Við rætur höfð-
ans var snardýpi. Þeir
Arni og presturinn lögð-
ust á magann, teygðu
sig út yfir vatnsborðið
og horfðu niður i djúpið
og sáu hvemig iðandi
kös fiskanna skreið
marglit út og inn um
kóralgreinarnar.
„Hefur þú tekið eftir
þvi, Árni?” sagði
presturinn, „að kóral-
greinamar hafsmegin á
eynni eru i ýmsum fögr-
um litum, en að innan,
sem snýr að lóninu, eru
þær litlausar og dauða-
legar? Ég hef mikið
brotið heilann um af
hverju þetta kemur, og
nú held ég, að ég hafi
ráðið gátuna. Þú veizt
það, að þessar kóral-
greinar eru safn fjöl-
margra smádýra, sem
þarfnast lifslofts og nær-
ingar. Slik næring berst
til þeirra frá hafinu með
straumum og vindi, en
inni i kyrru lóninu skort-
ir þessa næringu. Nú er
það sannað, að kóral-
dýrin þrifast bezt á 30 til
50 metra dýpi. Lónið
sjálft er um 20 metra
djúpt. Þess vegna hafa
kóraldýrin myndað eins
og hring i kringum þetta
svæði. En eftir þvi sem
kóralrifið varð þéttara,
þvi fátækari af
næringarefnum og lifs-
lofti varð hinn kyrri sjór
inni i lóninu. Maður get-
ur þvi sagt sem svo, að
kóraldýrin fargi sér
sjálf, eða öllu heldur
vegna þess, að þeir
byggja „hús” sin svo
þétt, þá valda þeir
dauða þeirra, sem lenda
að innanverðu i rifinu.
Það er vist ástæðan til
þess að ekki myndast
kóralrif inni i lóninu”.
„Já, ég skil þetta”,
svaraði Árni, „þótt ég
hafi ekki hugsað út i það
fyrr.En úr þvi kóraldýr-
in lifa aðallega á 30 til 50
metra dýpi, hvernig
geta þau þá lifað uppi i
yfirborði sjávar”.
„Ég sagði aldrei, að
þau lifðu einungis á 30 til
50 metra dýpi, heldur að
þar væru bezt lifsskil-
yrði fyrir kóraldýrin”,
svaraði presturinn.
„Stundum lifa þau á
miklu meira dýpi og
stundum alveg uppi i
vatnsskorpunni. Allt
Kyrrahafið er einskonar
„eldfjallasvæði”. Á
botni hafsins eru elds-
umbrot tið. Oft lyftast
þá upp á yfirborðið eyj-
ar og sker, sem eiga fyr-
ir sér að hverfa aftur i
djúpið. Stundum lyftast
þá kóralrifin upp á yfir-
borðið, og stundum siga
þau i djúpið. Þá keppast
kóraldýrin við að hækka
i sjónum og þá myndast
kóralrif lóðrétt upp úr
sjónum frá mörg hundr-
uð metra dýpi. Lónið
hérna innan Tongarewa-
eyjaklasans, er liklega
myndað ofan á ey, sem
sokkið hefur i hafið, og
mig skyldi ekki undra
það, að þessi litli höfði,
sem við liggjum á, sé
hæsti tindurinn á þessari
sokknu eyju”.
„En hvernig myndast
jarðvegur og gróður á
slikum eyjum?” spurði
Arni. „Kóraldýrin eru
að mestu kalk, svo að
þessi rif eru nakin og
allslaus, er þau risa úr
hafi”.
„Já, þetta er rétt hjá
þér”, svaraði prestur-
inn, en athugaðu nú það,
að þegar kóralgreinarn-
ar koma upp úr hafflet-
inum, þá brotna
greinarnar viða af og
skolast upp á rifið og
mulna smátt og smátt
BollA &OÍLA........... CTfl', ÞU HzfkiÍST FYRiíK LÆT/'a/.